Aleksandr: Versiyalar orasidagi farq

'''Aleksandr''', '''Iskandar Maqduniy''' ([[Yunon tili]]: {{lang-grc|Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας}}) (Sharq mamlakatlarida Iskandar, Iskandar Zulqarnayn nomi bilan mashhur) (mil. av. 356, Pella – — 323.13.6, Bobil) – — makedoniyalik sarkarda va davlat arbobi.

[[Fayl:Alexander and Bucephalus – Battle of Issus mosaic – Museo Archeologico Nazionale – Naples BW.jpg|thumb|Alexander and Bucephalus – — Battle of Issus mosaic – — Museo Archeologico Nazionale – — Naples BW]]

Makedoniya podshosi [[Filipp II]] va uning rafiqasi [[Olimpiada]]ning oʻgʻli. Aristoteldan ta’limtaʼlim olgan, harbiy ishni ot-asidan oʻrgangan. 336 -yil Filipp II fitnachilar tomonidan oʻldirilgach, Makedoniya taxtiga oʻtirgan.

334 -yil Aleksandr [[Eron]]ga yurish boshlaydi; bu bosqinchilik urushi otasi Filipp II davridayoq boshlangan boʻlib, uning oʻlimi tufayli toʻxtab qolgandi. Aleksandr qoʻshinida sarkardalardan Antipatr, Parmenion, Ptolemey Lag va boshqa, shuningdek 30 mingga yaqin piyoda jangchi, 5 ming otliq, yengil qurollangan yordamchi otryadlar va 160 kema boʻlgan.

Aleksandr Granik (334 -yil), Iss (333 -yil) va Gavgamela (331 -yil) janglarida Doro IIIII qoʻshinlarini yenggan. A.Aleksandr Eronning markaziy shaharlari – — [[Bobil]], Suza, [[Persepol]], Ekbatana hamda Misrni egallagan.

[[Fayl:The killing of Cleitus by Andre Castaigne (1898-1899) reduced.jpg|thumb|Samarqandda Aleksandr tomonidan o’zoʻz d’osti Klitni oldirishi, Kastanie rasmi, 19 asr]]

Aleksandr 329 -yil [[Baqtriya]]ni egallagach, satrap Bess, Oke (Ukuz, Amudaryo) dan kechib oʻtib, Navtaka (Qashqadaryo vohasi) ga chekingan. Ammo Bess tezda qoʻlga olinib, qatl etilgan. Soʻng, A.Aleksandr Samarqand (Marokanda)ni egallab, Sirdaryo tomon yoʻl oladida, u yerda shahar barpo etib, uni Aleksandriya Esxata (Chekka Iskandariya) deb ataydi. Umuman Aleksandrning [[Oʻrta Osiyo]]ga nisbatan bosqinchilik siyosati qattiq qarshilikka uchragan. Usrushonadagi yettita shahar-qal’a A.gaAleksandrga qattiq qarshilik koʻrsatgan. Bularning ichida eng kattasi – — Kiropol boʻlib, [[Kir II]] uni boshqa shahar-qal’alarga nisbatan baland devor bilan oʻrattirgandi. Uning ichida mahalliy aholining koʻpchilik qismi, eng jangovar jangchilar toʻplangandi. A.Aleksandr shahar atrofiga xandaq qazittirgan, manjaniqlar (devorteshar mashinalar) bilan devorning bir necha yeridan teshik ochib, u yerdan shaharga bostirib kirmoqchi boʻlgan. Bu urinishi natijasiz chiqqach, u harbiy hiyla ishlatib, shahar ichidan oʻtgan quruq daryo oʻzani orqali oʻzining xos jangchilari bilan shaharga kirgan. Kiropol mudofaachilari bilan Aleksandr jangchilari oʻrtasida shiddatli jang boʻlgan. Unda A.Aleksandr boshi va boʻyniga tosh tegib yarador boʻlgan, bir qancha lashkarboshilari (Krater va boshqalar) kamon oʻqidan shikastlangan. Makedon qoʻshini katta qiyinchilik bilan shaharni egallagan. Shahar mudofaachilari (jami 15 ming) dan 8000 ga yaqini halok boʻlgan, qolgani ichki qoʻrgʻonga yashiringan, soʻng tashnalikdan qiynalib taslim boʻlgan. Makedon qoʻshini qolgan shaharlarni ham shu tariqa qiyinchilik bilan egallagan.

Mil. av. 327 -yil yozida Aleksandr soʻgʻdlik Oropiyni Soʻgʻdiyona hokimi etib tayinlab, oʻzi Hindistonga yurish qiladida, Gidasp daryosi (Hind d. irmogʻi) sohilida katta qiyinchilik bilan podsho Por qoʻshini ustidan zafar qozonadi. Shu tariqa Aleksandr Panjobni egallab, Gang daryosi vodiysiga yurishni davom ettirmoqchi boʻladi. Biroq safar va kasallik azobidan holdan toygan qoʻshinning ochiqdan-ochiq qarshiligiga duch keladi. Shu bois A.Aleksandr Gifasis daryosi (Hind d. sharqiy irmogʻi) boʻyidan ortga qaytishga majbur boʻladi.A. Aleksandr oʻz davlatining poytaxti qilib Bobil shahrini tanlagan va shu yerda yangi yurishlarga tayyorgarlik koʻrish asnosida bezgak kasaliga yoʻliqib vafot etgan.A. Aleksandr yurishlari natijasida vujudga kelgan ulkan saltanat hududi Hind da-ryosidan Dunayga qadar choʻzilgan boʻlib, u qad. dunyoning eng yirik davlati edi. Le-kin mustahkam ichki aloqalari boʻlmagan bu saltanat A.Aleksandr vafot etgach, tezda parchalanib ketgan va uning hududida bir qancha ellinistik davlatlar vujudga kelgan. Aleksandr harbiy san’atsanʼat tarixida yirik sarkarda sifatida mashhurdir. Qadim zamonlardan (mil. av. 200 -yil) Aleksandr haqida koʻplab rivoyat, afsona, doston va miniatyuralar yaratilgan. Ular oʻrta asr adabiyotiga ham kirib kelgan.

* Trever K., Aleksandr Makedonskiy v Sogde, "Vestnik„Vestnik istorii"istorii“, 1947, №  5;

* Bertels Ye. E., Roman ob Aleksandre i yego glavnie versii na Vostoke, M.–- L., 1948.