|
'''Ayvon''' – [[Oʻrta Osiyo]]da [[iqlim]]iy sharoit (asosan [[yoz]] [[fasl]]i)ga moʻljallab qurilgan usti yopiq, 1, 2 yoki 3 tomoni ochiq [[bino]]. Ayvonning [[shimol]]ga qaratib solinadigan (ters ayvon) va [[janub]]ga qaratib solinadigan (oʻng ayvon, kungay ayvon) xillari boʻladi. Tuzilishi jihatidan Ayvonning dahliz-ayvon, ustunli ayvon, ravokli ayvon. kabi turlari bor. [[Ravoq]]li ayvonning eng murakkabi [[peshtoq]] shaklida quriladi. Ayvon sahni koʻpincha [[sufa]] (supa) deb ataladi. Ayvon, odatda, chiroyli qilib bezatiladi. [[Shift]]i va [[devor]]lari boʻyaladi, [[yogʻoch]] [[ustun]]lariga [[oʻyma]] [[naqsh]]lar solinadi. Ayvon oʻzbek milliy me’morligida qadimgidan [[turar joy]] va jamoat binolarining muhim qismi boʻlib kelgan. Ayvon [[hovli]], [[masjid]], [[madrasa]], [[doʻkon]] va [[saroy (qasr)|saroy]]larda yozgi bino sifatida qurilgan. Ayvon joyning iqlimiy sharoitiga qarab turli shaklda quriladi. Masalan, [[Fargʻona vodiysi]]da ayvon imorat oldiga qurilib, ''peshayvon'' deb yuritiladi. [[Buxoro]] ayvonlari baland va kambar (past) boʻladi. [[Toshkent]] va [[Samarqand]] ayvonlari koʻpincha [[xona]]lar oldi va oraligʻiga quriladi. [[Xorazm]] (koʻproq [[Xiva]]) ayvonlari atrofdagi xonalardan balandroq va shimoliy tomonga qaratib quriladi. Bunday ayvonlarni xorazmliklar ''ullu ayvon'' (katta yoki shoh ayvon) deyishadi. Xiva hovlilarida kambar (ters) ayvonlar ham boʻlib, ular koʻpincha xoʻjalik binolari oldiga quriladi. Ba’zi [[sheva]]larda ([[Qashqadaryo viloyati|Qashqadaryo]] va [[Surxondaryo viloyati|Surxondaryo viloyatlarida]]) bostirma shaklidagi binolarni ham ayvon deb ataydilar. Xalq tilida ([[oʻzbekcha]]da) binoning [[balkon]], [[veranda]] kabi qismlari ham ayvon deb yuritiladi.
[[Fayl:Roma-sofia-bulgaria.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Roma-sofia-bulgaria.jpg/250px-Roma-sofia-bulgaria.jpg|thumb|250x250px| Ayvondagi tilanchilar (Bolgariya)]]
[[Fayl:Kremenec,_klášter,_kostel_05.jpg|link=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Kremenec%2C_kl%C3%A1%C5%A1ter%2C_kostel_05.jpg/250px-Kremenec%2C_kl%C3%A1%C5%A1ter%2C_kostel_05.jpg|thumb|333x333px| Kremenets monastiridagi cherkov]]
'''Ayvon''' yoki tashqi vestibyul ({{Lang-el|ἄτριον}}, {{Lang-la|atrium, impluvium, pars aperta}}, [[Polyak tili|Pol.]] ''Papierc'') - [[Ibodatxona|ma'badning]] ichki vestibyuli oldidagi tomisiz platforma bo'lib, unda nasroniylikning birinchi asrlarida motam tutuvchilar va tavba qiluvchilar turishgan. Ayvonning o'rtasida suv havzasi tashkil etilgan bo'lib, unda imonlilar cherkovga kirishdan oldin yuzlari va qo'llarini yuvdilar.
== O'rganish tarixiAdabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
[[XV asr|XV]] - [[XVII asr|XVII asrlardagi]] cherkovlarga nisbatan "ochiq ayvon" tushunchasi Rossiyada [[XVIII asr|18-asrning boshlarida]], rus cherkovlarida bunday ayvonlar paydo bo'lganidan keyin paydo bo'lishi mumkin edi. [[XVII asr|17-asrning]] oxirigacha Rossiyada tomsiz ayvonli shunga o'xshash ibodatxonalar noma'lum edi. Ilgari, Kolomenskoyedagi yuksalish cherkovi, Dmitrovdagi Assos sobori, Pereslavl-Zalesskiydagi Pyotr Metropolitan cherkovi va boshqalar noto'g'ri deb atalgan. O'zining monografiyasida A. L. Batalov <ref>Баталов А. Л. Московское каменное зодчество конца XVI в. М., 1996.</ref> bu masalani etarlicha e'tiborsiz qoldirgan: uning uchun bu oddiygina yo'q edi, chunki ayvonlar doimo qoplangan. Biroq, [[1897]]-yilda Moskva Kremlidagi Annunciation sobori galereyalarining ikkinchi qavatining o'ziga xosligini himoya qilish uchun N. V. Sultonovning birinchi nusxasidan so'ng, bu nusxa [[1960-lar|1960-yillarning]] boshlariga qadar, me'mor N. N. Sveshnikov g'arbiy asl nusxani topgunga qadar unutildi. Transfiguratsiya sobori [[1490-lar|1490]] -yillar Novospasskiy monastiri ayvonida. N.N.Sveshnikov bilan birga ishlagan E.R.Kunitskaya, keyin Dmitrovdagi Assotsiatsiya sobori ayvonlarining o'ziga xosligi haqida eslatma yozdi, ammo bu bayonotni tasdiqlamadi va [[1975|1975-yilda Moskva viloyati me'moriy yodgorliklari katalogi nashr etilgandan so'ng,]] eslolmadi.
{{OʻzME}}
E. M. Karavaeva <ref>Караваева Е. М. Собор Спасского монастыря в Ярославле // АН. 1963. вып. 15.</ref> birinchi bo'lib Yaroslavldagi Spasskiy monastiri sobori ayvonlarini nashrdagi dastlabki qurilish bilan bog'ladi. Biroq, noto'g'ri va allaqachon eskirgan nazariyaga muvofiq, Bolshiye Vyazemidagi (VPNRK-TsNRPM) Transfiguratsiya (Uchlik) cherkovini tiklash paytida tomga ega bo'lgan asl ustunlar demontaj qilingan <ref>Автор разборки подлинной паперти Л. Соболева. Л. Соболева. «Исследовательские и реставрационные работы по церкви Преображения в усадьбе Вяземы», «Теория и практика реставрационных работ», сборник № 3. Стройиздат. М., 1972. Впоследствии второй ярус папертей восстановлен по проекту В. М. Пустовалова (Мособлстройреставрация).</ref> . [[1970-lar|1970-yillarda]] Kolomenskoyedagi yuksalish cherkovining ayvonlari <ref>[[Барановский, Пётр Дмитриевич|П. Д. Барановский]] был сторонником позднего происхождения второго яруса с крышами. Гаврилов С. А. Церковь Вознесения в Коломенском.</ref> asl qurilish bilan bog'liq edi. [[1974|1974-yilda]] V. I. Fedorov yana Moskva Kremlining Annunciation sobori ayvonlarining dastlabki Sulton datingiga qaytdi <ref>Федоров В. И.</ref> . Ammo [[1975|1975-yilda]] "Moskva viloyati yodgorliklari katalogi" <ref>ЦНРМ-ВПНРК [[Памятники архитектуры Московской области]] (в 2-х томах) / Под ред. Е. Н. Подъяпольской — М., 1975.</ref> nashr etildi, unda ayvonlarning noto'g'ri sanalari yana nashr etildi.
[[Turkum:Arxitektura]]
[[1976|1976-yilda]] arxitektorlar komissiyasi Vyazemidagi cherkovning ayvonlarini o'rganib chiqdi va Bolshiye Vyazemidagi Transfiguratsiya (Uchbirlik) cherkovi ayvonining ikkinchi qavatining vayron bo'lishiga olib kelgan vijdonsiz tadqiqot faktini aniqladi. 1976 yilda Dmitrovdagi Assotsiatsiya sobori ayvonlarining o'ziga xosligi o'rnatildi <ref>Гаврилов С. А.</ref>. Keyin Pereslavl Zalesskiydagi Pyotr Metropolitan cherkovining ayvonlari <ref>Исследователь памятников Переславля Залесского И. Б. Пуришев считал второй ярус поздним. Гаврилов С. А., Кавельмахер В. В.</ref>, [[1980-lar|1980]] -yillarning boshlarida, Shafoat sobori va Aleksandr Sloboda Asspiratsiya cherkovining ayvonlari <ref>П. Д. Барановский считал второй ярус поздним. Исследование проводили Гаврилов С. А., Кавельмахер В. В.</ref> .
1970-yillarning o'rtalarida va undan keyingi yillarda ayvonlarni o'rganish tashabbuskori arxitektor V. V. Kavelmacher edi . Ammo S. S. Podyapolskiy Kolomenskoyedagi Osmon cherkovining ayvonlarining ikkinchi qavatining o'ziga xosligini tan olmadi. [[1998|1998-yilda]] E. N. Podyapolskaya muharriri ostida Moskva viloyati me'moriy yodgorliklari katalogining ikkinchi nashri nashr etildi, unda u dastlab qurilgan ikki qavatli ayvonlar, xususan, Dmitrovdagi Assotsiatsiya sobori haqida yozadi <ref>Были учтены критика первого издания и советы Гаврилова С. А. и Кавельмахера В. В.</ref>. Ammo S. S. Podyapolskiyning shogirdlari, 2001-2007 -yillarda Osmonga ko'tarilish cherkovida (TsNRPM) ish olib borgan me'morlar hali ham tomlari bo'lgan asl ustunlarni kech o'zgarishlar bilan bog'laydilar va ularni faqat amaliy sabablarga ko'ra saqlab qolishgan <ref>Каменева Т. Е., Скрынникова Е. В.</ref> .
{{stub}}
== Ramziy ma'no ==
Hozirgi vaqtda pravoslav cherkovlarida ayvon ma'badning kirish eshiklari oldidagi platforma bo'lib, unga bir necha zinapoyalar olib boriladi va qadimgi davrlarda bo'lgani kabi, cherkov a'zolaridan sadaqa so'rab tilanchilar turishadi.
Ayvon ma'badning birinchi balandligi bo'lib, cherkovning dunyoga nisbatan ruhiy balandligini bildiradi.
Odamlar rohiblar, dunyodan voz kechish belgisi sifatida ayvonga tonzilmasdan oldin chiqishadi.
== Eslatmalar ==
<references group="" responsive="1"></references>
== Adabiyot ==
{{Vikilugʻat|паперть}}
* {{Книга|часть=Паперть|страницы=461|автор=[[Беловинский, Леонид Васильевич|Беловинский Л. В.]]|заглавие=Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в.|ответственный=под ред. {{nobr|Н. Ерёминой}}|место=М.|издательство=Эксмо|год=2007|страниц=784|isbn=978-5-699-24458-4|тираж=5000}}
|
