Noshirlik: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k (via JWB)
Xatoni toʻgʻriladim
Teglar: Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
Qator 1:
'''Noshirlik''', nashriyot ishi — nashriyotlar tashkil etish, kitoblar, gazeta, jurnallar, tasviriy sanʼat asarlari v[[a b]]. bosma mahsulotlarini tayyorlash, nashr qilish va uni tarqatishga oid soha. Nashriyotlar chiqaradigan mahsulotining turiga qarab — kitob nashriyoti, kitob-jur. nashriyoti, gazetajur. nashriyoti v[[a b]]., qanday oʻquvchilarga moʻljallanganligiga koʻra — ilmiy adabiyot, ommaviy adabiyot, bolalar adabiyoti, oʻsmirlar adabiyoti nashriyotlari va hokazoga b]]oʻlinadi; mavzusiga koʻra — universal va muayyan sohaga ixtisoslashgan nashriyotlar bor. Universal nashriyotlar (Mas, "Oʻzbekiston" nashriyoti) barcha xil yoki koʻp turdagi, ixtisoslashgan nashriyotlar (Ibn Sino nomidagi nashriyot v[[a b]].) muayyan soh[[asoha b]]oʻyichaboʻyicha kitoblar nashr etadi.
 
[[Kitob]]chilikKitobchilik ishi kitob bosish paydo boʻlishidan bir necha ming yillar oldin mavjud boʻlgan. Xususan, Oʻrta Osi-yoda miloddan avvalgi asrlardayoq kitobchilik ishlari bilan shugʻullanganlar. Bu yerda arablar istilosiga kadarqadar anchagina nodir kitoblar yaratilgan (qarang [[Ki[[tob]]). Arab xalifaligi davrida ham bu ish taraqqiy etdi. Tarixchi, xushnavis, qogʻozchi, muqovasoz, bezovchi (lovah) va shahri k. kasb egalari yetishdi. TarixchiyozuvchilarTarixchi-yozuvchilar asarlarini ilgarigidek oʻzlari koʻchirib oʻtirmasdan bu ishni ulardan tez va yaxshiroq bajara oladigan mutaxassislarga topshiradigan boʻldilar. Km-toblarniKitoblarni, asosan, qoʻlda maxsus xushnavislar koʻchirib koʻpaytirganlar. Shu tariqa xattotlik sanʼati (kalligrafiya) yuzaga keldi va takomillashib bordi. [[Ki[[tob]] betlarini turli oʻlchamdagi kataklarg[[akataklarga b]]oʻlishboʻlish, sahifalarning chetlariga rang-barang chiziqlar, naqshlar chizish, kitob nomini muqovasiga va zarvaraqlariga oltin hal bilan yozish kitob bezagining odatdagi us-lubigauslubiga aylandi. Ahmad Fargʻoniy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Alisher Navoiy v[[a b]].ning asarlari faqat mazmun jihatidan emas, kitobat sanʼati bilan ham nodir qisoblanadi. Ularning koʻplari jahondagi yirik kutubxonalarda qimmatli yodgorliklar sifatida saqlanadi.
 
Oʻrta Osiyoning moʻgʻullar tomonidan bosib olinishi (13-asrning 1-yarmi) butun madaniy qayotd[[ahayotda b]]oʻlganiboʻlgani kabi kitob yaratish va tarkatish ishlarini ancha sustlashtirdi. Temuriylar hukm-ronligihukmronligi davrida u yana kjealdi. Ayniq-sa, Shohrux, Ulugʻbek davrida adabiy faoliyatda, xususan, kitobchilik ishlarida katta oʻzgarishlar roʻy berdi. Shohruxning oʻgʻli Boysungʻur tashabbusi bilan Hirotda katt[[akatta b]]irbir kutubxona-ustaxona tashkil etilib, unga uz dav-rining mashhur kotiblari, mukrvasozlari, rassomnaqqoshlari v[[a b]]. kitob-soz mutaxassislar jalb etilgan. Ularga zarur kitoblarni koʻchirib yozish va koʻpaytirish vazifasi yuklangan edi. Ustaxonada har bir qoʻlyozma kitob bir necha mutaxassis qoʻlidan oʻtardi. Alisher Navoiy oʻzbek xalqi maʼnaviy xa-zinasinixazinasini boyitgan asarlar yozish bilan birgalikd[[abirgalikda b]]adiiybadiiy qoʻlyozma sanʼatini yanada rivojlantirishga katta hissa qoʻshdi. 15-asr va 16-asrning 1-yarmidagi badiiy qoʻlyozma sanʼatining uslub va anʼanalari keyingi yillardagi kalligrafiya sanʼatining asosini tashkil etdi. Minglab xattotlar shu davrning ustalaridan namuna oldilar, ularga ergashdilar (yana qarang [[Ki[[tob]]at sanʼati]]).
 
Nashriyot bosma mahsulotlari chiqaradigan korxona, muassasa sifatida Yevropada 16-asrda paydo boʻldi. Bosmaxonalarning yiriklashishi, ayrim kitoblar nashri ustida uzokuzoq, muddat ishlash, ishlab chiqarishni texnika va mablag bilan taʼminlash, kitob savdosini tashkil etish zaruriyati maxsus kasb egalari — matbaachinoshirlarmatbaachi-noshirlar paydo boʻlishini taqozo qildi. 19-asrga qadar nashriyotlar kitobchilik ishining barcha jarayonlari (tahririy ish, bosmaxona, reklama tarkatishtarqatish v[[a b]].)ni oʻz ichiga olgan. 19-asr oʻrtalarida poligrafiya sanoati oʻsib, yangi, kuchli texnik[[atexnika b]]azasiningbazasining vujudga kelishi bilan N.da nashriyot va poligrafiya korxonalarining ixtisoslashish jarayoni boshlandi. 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida nashriyotlar yalpisiga aksi-yadorlikaksiyadorlik jamiyatlari kabi tashkilotlarga aylandi, keyinroq kitob va gazeta-jur. nashriyotlari trestlari vujudga keldi. Rossiyada ham N. bilan shugʻullana-diganshugʻullanadigan bir qancha firmalar boʻlgan.
 
19-asrning 2-yarmida Rossiyaning chek-kachekka oʻlkalarida, jumladan, Turkistonda ham N. yuzaga kel[[a b]]oshladi. Turkis-tonda kitob nashr etish bilan dastlab podsho Rossiyasi statistika qoʻmitalari shugʻullandi. Bu qoʻmitalar Turkiston oʻlkasiga oid turli maʼlumotlar-ni, keyinchalik turkistonshunos rus olimlarining ilmiy ishlarini nashr qildirgan. 1868-yildan 1910-yilgacha Tur-kistonda nashr etilgan kitoblarning asosiy qismini ruscha kitoblar tashkil etgan. Turkistonda kitoblar nashr etishda Toshkentdagi O.A. Porsev, V. M.Ilin, Samarqanddagi G.I. Demurov bosmaxonalari mashhur boʻlgan. 1910—17 yillarda oʻzbekcha nashr qilingan kitoblarning koʻplari shu bosmaxonalardan chiqqan. 1874-yil XivadaMuhammadXivada Muhammad Rahimxon II (Feruz) tomonidan tashkil etilgan bosmaxona to 1910-yilga qadar kitob nashr etgan. Oʻlka aholisi oʻrtasida nodir qoʻlyozma asarlarni koʻplab nusxalarda nashr etib tarqatishda, ayniqsa, Toshkentda "Gʻulomiya", Namanganda "IsxrqiyaIs'hoqiya" nomi bilan maʼlum boʻlgan bosmaxonalar muhim rol oʻynagan. "Gʻulomiya"ning tashkilotchisi Gʻulom Hasan Orifjonov oʻz faoliyatining dastlabki yillarida oʻrtaosiyolik buyuk mutafakkirlarning mashhur asarlarini nashr etishga eʼti-bor bergan. "IshoqiyaIsʼhoqiya" bosmaxonasida uning tashkilotchisi maʼrifatparvar va rus tilining ilk targʻibotchilaridan Ishoqxon toʻra Junaydullo Eshonov koʻpgina asarlarni nashr etgan.
 
20-asrning 10-yillarida Turkistonda kitob nashr ettirish va omma oʻrtasida tarqatish ishlari bilan shugʻullanuvchi shirkatlar, birlashmalar, firmalar paydo boʻldi. "Russkaya okraina", "Turkestanskoye tovarishestvo pechatnogo dela", "Madaniyat", "Maktab", "Turkiston kutubxonasi" N. shirkatlari shular jumlasidandir. Bu shirkatlarga mahal-liy axrliningaholining badavlat va maʼrifatparvar kishilari, jadidlar, shuningdek, ilgʻor kayfiyatdagi rus kishilari, tatar ziyolilari uyushgan edi.
 
Okt.Oktabr toʻntarishidan soʻng, bosmaxonalar musodara qilinib, davlat ixtiyoriga oʻtkazildi. 1918-yil Turkiston MIKhuzu-rida Milliy ishlar xalq komissariya-tida va Matbuot byurosida nashriyot boʻlimlari tuzilib, mahalliy tilda siyosiy adabiyotlar nashr etil[[a b]]oshladi. Turkiston ASSR Maorif xalq ko-missarligining nashriyot boʻlimi darsliklar chiqarishga harakat qildi. Shu davrd[[a b]]oshqa turli idoralar ham oz miqdord[[a b]]osma mahsulotlar chiqarardi. [[Ki[[tob]]lar Turkiston matbuot mar-kaziy boshqarmasi ("Turksentropechat") tomonidan bepul tarqatilardi. 1920-yil martda Turkiston MIK Turkiston davlat nashriyoti (Turkdavnashr) taʼsis etish haqida qaror qabul qildi. Bu Oʻrta Osiyodagi ilk kitob nashriyoti boʻlib, unga oʻlkadagi barcha nashr ishlarini birlashtirish, qogʻoz taqsimoti v[[a b]]osmaxona jihozlarini nazorat etib, rahbarlik qilish vazi-falari yuklandi. Fuqarolar urushi ta-mom boʻlib, harbiy intervensiya tugatilgandan keyin barcha nashr ishlari yangi iqtisodiy siyosatga muvofiq qay-ta qurildi. XKS ning 1921-yil 28 noyab,dagi qarori bilan nashrlar pulli boʻlib, kitob savdosi joriy qilindi. Nashriyot va poligrafiya korxonalari xoʻjalik hisobiga oʻtdi. 1923-yilda Turkdavnashr Oʻrta Osiyo nashriyoti deb atal[[a b]]oshladi. Bu nashriyot 1921-yildan 1924-yilgacha 1184 nomda 3 mln.dan ortiq nusxada kitob nashr etdi. Turkistonda nashriyot ishini yoʻlga qoʻyishda I. I. Geyer, Gʻulom Hasan Orifjonov, Ishoqjon Ibrat, Abdurahmon Sayyoh So-diqov, Mahmudxoʻja Behbudiy, Munav-varqori Abdurashidxonov v[[a b]]. salmoqli hissa qoʻshdilar.
 
Oʻrta Osiyoda milliy-davlat chegaralanishidan soʻng (1925) Oʻrta Osiyo davlat nashriyoti negizida Oʻzbekiston davlat nashriyoti — Oʻzdavnashr (hozirgi "Oʻzbekistan" nashriyoti) tashkil topdi. 1925-yil Oʻzbekistonda 334 nomda 1,5 mln.dan ortiq tirajda kitob nashr etildi.
 
30-yillar nashriyot ishida keskin bu-rilish davri boʻldi. Nashriyotlar mah-sulotlarining gʻoyaviysiyosiygʻoyaviy-siyosiy yoʻnalishda partiyaviylik hukmronligi mus-tahkamlandi. Marksizm-leninizm asarlarini oʻzbek tilida chiqarish maqsadida Oʻzbekiston K.P MK huzurida Partiya nashriyoti (Oʻzpartnashr) tashkil etildi. 30-yillarning 2-yarmida tegishli xalq komissarlari va tashkilotlarining ixtisoslashgan tarmoq nashriyotlari barpo etildi.
 
Ikkinchi jahon urushi yillarida nashriyotlar front va mamlakat ichkarisidagi eqtiyojga muvofiq qayta qurildi. Uzbe-kistondagi 8 mustaqil nashriyot Oʻzdavnashrg[[a b]]irlashtirilib, matbaa korxonalari ham uning ixtiyorig[[a b]]erildi. Ayrim muassasalarga qarashli nashriyotlar yopildi. [[Ki[[tob]]lar nashri keskin qisqardi.