Oʻrganish: Versiyalar orasidagi farq

'''Oʻrganish''' ({{Langlang-en|learning}}) — amaliyot natijasida yuzaga keladigan xatti-harakatlarning nisbatan doimiy oʻzgarishi — organizmning atrof-muhit bilan oʻzaro taʼsiri; bilim, koʻnikma va malakalarni egallash. Odamlar, hayvonlar va baʼzi mashinalar oʻrganish qobiliyatiga ega; baʼzi oʻsimliklarda baʼzi oʻrganish qobiliyati haqida dalillar ham mavjud . Taʼlimning tabiati va jarayonlari koʻplab sohalarda, jumladan, [[Pedagogik psixologiya|taʼlim psixologiyasi]], [[neyropsixologiya]], [[eksperimental psixologiya]] va [[Pedagogika|pedagogikada]] oʻrganiladi<ref>Karban, R. (2015). Plant Learning and Memory. In: ''Plant Sensing and Communication''. Chicago and London: The University of Chicago Press, pp. 31-44, [https://books.google.com/books?id=8HOeCQAAQBAJ] {{Wayback|url=https://books.google.com/books?id=8HOeCQAAQBAJ|date=20200730143528}}.</ref>.

Reaktiv oʻrganish, unda ogohlantirishlarga yangi javoblar rivojlanadi. Bu oʻrganishning passiv shakli: yangi reaktsiyalarnireaksiyalarni olish uchun tirik mavjudot tashqi muhitda hech qanday harakat qilmaydi.

* '''Odatlanish (odatlanish)''' — ahamiyatsiz qoʻzgʻatuvchining takroriy taʼsiriga reaktsiyaningreaksiyaning pasayishi. Masalan, odam deraza ostidagi mashinalar shovqini ostida tinch uxlashga odatlanib qoladi.

* '''Sensibilizatsiya''' — aksincha, bu sezilarli stimulning takroriy taʼsiri bilan reaktsiyaningreaksiyaning kuchayishi. Masalan, baland ovozdan juda qoʻrqqan odamda jim tovushlarga reaktsiyareaksiya ham bir muddat kuchayadi.

* [[Shartli reflekslar]] — neytral qoʻzgʻatuvchi va shartsiz reaktsiyareaksiya oʻrtasidagi yangi, orttirilgan bogʻlanishlar; ular shartsiz va neytral stimullarning kombinatsiyasi bilan ishlab chiqariladi, ularning asosiylari quyidagilardir:

Shartli reflekslarning biologik maʼnosi shundan iboratki, shartli ogohlantirishlar signal qiymatiga ega, yaʼni ular yaqinlashib kelayotgan muhim voqealar haqida xabar beradi. Shunday qilib, shartli qoʻzgʻatuvchiga (shartli refleks) javob, turning omon qolishi uchun ahamiyatga ega boʻlgan kutilgan javobni taʼminlaydi. Shartli refleksning ahamiyati juda katta: bizning harakatlarimizning aksariyati signallarga oldindan seziladigan reaktsiyalardirreaksiyalardir. Shartli reflekslarning mustahkamlangan qoʻzgʻatuvchilarga doimiy rivojlanishi va shartli reflekslarning soʻnishi tufayli, mustahkamlash toʻxtatilganda, organizm atrof-muhitga tobora aniqroq moslashadi.

Respondentning shartliligi [[Ivan Pavlov|I. P. Pavlov tomonidan kashf etilgan.]] .

Operant shartlilik xulq-atvorning yangi shakllarida ishlab chiqilgan .

Tabiiy muhitda sinov va xato usuli ham, reaksiyalarning oʻz-oʻzidan hosil boʻlish usuli ham hayvonning moslashishini va yashashini taʼminlay olmaydi. Har qanday xato oxirgi boʻlishi mumkin: quyon boʻrini koʻrganda oʻz xatti-harakatlarida xato qilolmaydi. Shuningdek, reaktsiyalarnireaksiyalarni shakllantiradigan murabbiy yoʻq; istisno — bu bolalarni ota-onalar tomonidan oʻrgatish, ammo bu usul juda cheklangan. Shu munosabat bilan ijtimoiy oʻrganish yoki kuzatish orqali oʻrganish paydo boʻldi. Uning mohiyati shundan iboratki, yosh shaxs oʻzidan emas, balki boshqalarning xatolaridan oʻrganadi: kattalar xatti-harakatini koʻchirib, avlodlar tajribasini oʻzlashtiradi. Taʼlimning bu shakli ikki turni oʻz ichiga oladi: oddiy taqlid va oʻzgaruvchan oʻrganish.

{{Tarjima qilinmagan 5|Эволюционная медицина|эволюционной медицине|en|Evolutionary medicine}} boʻyicha taniqli amerikalik mutaxassis Randolf Nessi hayvonlar va odamlarda oʻrganishning rivojlanishi evolyutsion xususiyatga ega deb hisoblaydi. Shu bilan birga, oʻrganish mexanizmi u yoki bu xatti-harakatni qatʼiy dasturlash bilan solishtirganda evolyutsion afzalliklarni beradi {{Sfnsfn|Несси|2021}} .

== AdabiyotAdabiyotlar ==

* {{Книга|автор=Франс Де Вааль|заглавие=Последнее объятие Мамы. Чему нас учат эмоции животных|оригинал=de Waal Frans . Mama's Last Hug: Animal and Human Emotions|издательство=Альпина нон-фикшн|год=2020|место=М.|isbn=978-5-00139-186-9|ref=Де Вааль}}.