Dauletkerey Shigʻayuli: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
MalikxanBot (munozara | hissa)
k Bot v2: Umumiy tuzatmalar; Imlo va grammatika
Qator 3:
'''Dauletkerey Shigʻayuli''' ([[1820]], [[Gʻarbiy Qozogʻiston (viloyat)|Ural viloyati]], [[Bo'key ordasi tumani|Oʻrda tumani]] — 04.05.1887) — qozoqning taniqli qoʻshiqchisi, [[Bastakor|bastakori]].
== Biografiyasi ==
'''Dauletkerey Shigʻayuli''' [[1820-yil]]-yillarlar chamasida hozirgi [[Gʻarbiy Qozogʻiston (viloyat)|Ural viloyatining]] [[Bo'key ordasi tumani|Oʻrda tumanida]] badavlat oilada dunyoga kelgan. Otasi Shig‘ayShigʻay ham, Bokey O‘rdasiningOʻrdasining xoni Jangir-Kereyxon ham uni bola yoshidan mamlakatni boshqarish, mustahkam saltanat yaratish uchun tarbiyalagan. Birinchi davrda u oʻsha mamlakatdagi alohida urugʻlarni boshqarib koʻradi. Ammo mehribon qalbi bilan u hokimiyatdagi odamning zarurat tufayli shafqatsiz boʻlishini erta tushunadi. Qarindoshi Jangirxon oddiy qozoqlarning yerlarini tortib olib, keng dashtimizni bostirib kelayotgan rus mustamlakachilariga boy, daryo-suv yaylovlari, qishki yaylovlarini berib qo‘yganiqoʻygani Dauletkereyni ham ranjitdi. Toʻgʻridan-toʻgʻri ishtirok etmagan boʻlsa-da, [[XIX asr]] oʻrtalarida Isatay-Mahambet qoʻzgʻolonini qoʻllab-quvvatlaganligi haqida dalillar ham mavjud. Buni uning „Jiger“ holatidan koʻrish mumkin.
 
Taniqli musiqa tadqiqotchisi, akademik [[Ahmad Jubanov|Axmad Jubanovning aytishiga]] qaraganda, Dauletkereyning yaqin jiyani, sovet hukumatining davrida yashagan Nausha Bukeyxonov qoʻshiqchining nomi chiqdi qoʻshigʻin kuylaydi ekan. Mashhur sozanda haqida, qimmatli maʼlumotlar bergan ha shu odam boʻladi. Dauletkerey bola paytidan mulladan oʻqib. Rossiyada bilim olib, keyin general darajasigacha yetgan xon Jangir O‘rdadaOʻrdada bolalarning rus tilini o‘rganishioʻrganishi uchun sharoit yaratib beribti. Dauletkerey rus tilini oʻrgangan, oʻqish va yozishni bilgan. U yoshligidan ilmli edi. Zoʻr dombrachi, bu mahoratni Musirali ismli sozandadan oʻrgangan . Bundan tashqari, qirqinchi yillarning boshlarida [[Saratov|Saratovdan]] sultonlarning qishki qarorgohiga aylangan Oʻrdaga drama va estrada artistlari taklif qilindi. Dauletkerey yoshligidanoq rus va [[Yevropa]] musiqasi bilan tanishgan degan taxmin mavjud. U rus balalaikasini mohirona ijro etgan. U [[gitara]] va mandolin chalishi ham mumkin edi. [[1854|1854-yilda]] Cheredeyev fransuz sayohatchisi Paulining eskizini akvarelda chizdi, unda kayfiyati koʻtarilgan Dauletkerey va boshqa asboblarda ijrochilar tasvirlangan. Eng qizig‘iqizigʻi, o‘rtadaoʻrtada raqsga tushayotgan erkak qiyofasi bor.
 
[[1855|1855-yili]] Ikkinchi Aleksandr podshohning taxtga oʻtirib, toj kiyish marosimida qatnashgan vakillarning orasida Dauletkerey ham bor edi. Uni delegatsiyaga tarkibiga kiritishdan maqsad bosqichma-bosqich davlat boshqarish tartibin o‘rganishoʻrganish uchun edi. Lekin u podshoh mustamlakachilari saroyi bilan emas, rivojlangan Rossiya bilan, [[Aleksandr Pushkin|Pushkin]] mamlakati bilan tanishishga kelgan edi. U ushbu safardan ko‘rmaganinikoʻrmaganini ko‘ribkoʻrib, eshitmaganini oʻz qulog‘iqulogʻi bilan eshitib qaytadi. Orkestr ijro etgan yevropalik musiqachilarning asarlarini tinglaydi. O‘ziOʻzi sheʼr yozmagan bo‘lsaboʻlsa-da, sheʼriyatni yoddan tushungan shoir oradan ikki yil o‘tiboʻtib, shoir o‘qiganoʻqigan litsey yonida Pushkin haykali o‘rnatishoʻrnatish uchun Bokey o‘rdasidanoʻrdasidan mablag‘mablagʻ yig‘ilgandayigʻilganda birinchi bo‘libboʻlib o‘zoʻz hissasini qo‘shdiqoʻshdi. Dauletkerey [[1861|1861-yilda]] Qizilqurt o‘lkasigaoʻlkasiga hukmdor etib tayinlangach, bir yildan so‘ngsoʻng bobosi [[Qurmongʻozi Sagʻirboyev|Qurmang‘oziQurmangʻozi]] bilan uchrashadi. „Dauletkereyning Qurmangʻozi bilan suhbati va xalq anʼanalarining boshqa nogʻorachilarni koʻrishi uning musiqiy ijodiga kuchli taʼsir koʻrsatdi“, deb yozadi akademik [[Ahmad Jubanov|Axmad Jubanov]]. Qurmang‘oziQurmangʻozi va shogirdlarining eng sara musiqa asarlari bo‘ronliboʻronli talaffuzi, toshdek ritmi, shijoatli jasorati, keng nafasi bilan ajralib turadi.
 
Dauletkereyning xalq taqdirin, yurtning ozodlikka intilishin tasvirlangan „Topan“, „Jiger“ nomli sheʼrlarida o‘ziningoʻzining xushmuomalaligi bilan birga taqdirga duch kelgan mardning jiddiy va hushyor tuyg‘ularituygʻulari tasvirlangan. „Jiger“ haqida Zataevich shunday yozgan.
 
== Ijodkorligi ==
Uning ilk asarlarining biri „Aqjeleng“. Bu qoʻshiq Aqbala degan isteʼdodli ham go‘zalgoʻzal qizga bagʻishlangan. Dauletkereyning „Qongir“, „Jeldirme“, „Kerilme“, „Isqirma“, „Qosishek“ nomli qoʻshiqlari hayotning turli manzaralari tasvirlangan. „Jumabike“ nomining tarixi quyidagicha: oʻsha paytda qizlar oʻzlari tanimagan odamga turmushga chiqish odat edi. Keyinchalik qiz boʻlganida sevmasa ham oʻsha yigitga turmushga chiqishi kerak. Bundan norozi baquvvat qizlar Muvaqqat kengash degan vakolatli muassasalarga murojaat qilishardi. Qizning so‘zisoʻzi tasdiqlansa, haqiqat oshkor bo‘lsaboʻlsa, ozod bo‘ladiboʻladi. Dauletkerey buyuk qoʻshiqchi va shoir boʻlgan, qabila mamlakatida erta tanilgan, oʻz shartlari bilan ozodlikka erishgan Jumabike ismli qizga minnatdorchilik bildirdi. 1869-yilda buyuk qozoq bastakori [[Qurmongʻozi Sagʻirboyev|Qurmangazi Sag‘irbayuliSagʻirbayuli]] bilan uchrashuv Dauletkerey ijodiy hayotida unutilmas davr bo‘libboʻlib, ular kuy tilini o‘rganiboʻrganib, musiqa sanʼati bilan bir-biriga bevosita taʼsir ko‘rsatadikoʻrsatadi. Dauletkereyning koʻplab shtatlari odamlar orasida keng tarqalgan. Uning hayotiy janrdagi „Jeldirme“, „Tartis“, „Isqirma“, „Qosalqa“ kuylari; „Qiz Aqjeleng“, „Aqbala qiz“, „Koʻrkem xanim“, „Qarajan xanim“, „Qudasha“, „Mungdi qiz“, „Jumabike“ kabi ayollar tasvirlangan asarlar mavjud. Rus musiqasi taʼsirida „Vashchenko“, „Qosh ishek“, „Qongʻir“, „Topan“ va boshqalar deydi, 1871-yilda uning doʻsti S.Babajonovning oʻlimi uchun „Saliq oʻlgen“ nomli yoʻqlash qoʻshigʻin chiqardi. „Bulbul“ davlati ham shu davrda vujudga kelgan. Dauletkerey hayotining soʻnggi yillariga oid holatlarida chuqur mazmun va murakkab psixologiya hukmronlik qiladi. Ular orasida xalq simfoniyasining ajoyib namunalari hisoblangan „Demalis“, „Toʻndirme“, „Kerilme“, „Jiger“ kabi kuylar bor.<ref>Tarixi tұlgʻalar. Tanimdiq — kөpshіlіk basilim. Mektep jasindagʻi oqushilar men kөpshіlіkke arnalgʻan. Qұrastirushi: Togʻisbaev B. Sujikova A. — Almati. „Almatikіtap baspasi“, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref><ref>Abay. Ensiklopediya. — Almati: „Qazaq ensiklopediyasiniң“ Bas redaksiyasi, „Atamұra“ baspasi, ISBN 5-7667-2949-9</ref><ref>Qazaq mәdenietі. Ensiklopediyaliq aniqtamaliq. Almati: „Aruna Ltd.“ JShS, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>
== Manbalar ==
{{manbalar}}
<references />
[[Turkum:1887-yilda vafot etganlar]]
[[Turkum:4-mayda vafot etganlar]]