|
'''Terim''' ( {{Lang-la|terminus}} — chegara, yakuniy chegara) — turli mutaxassislik va kasblarga oid soʻzlar (mutaxassislik soʻzlari).
{{ichki havolasiz}}
'''Terminologiya''' ([[termin]] va … logiya) — 1) 1) leksikanutg bir sohasi; muayyan fan, texnika, ishlab chiqarish. tarmogʻining, sanʼat, ijtimoiy faoliyat sohasining tegishli tushunchalar tizimi bilan bogʻliq terminlari majmui; 2) tilshunoslikning terminlarni oʻrganuvchi sohasi. Terminologiya tor maʼnoda maʼlum bir sohaga oid maxsus leksika. Mas., fizika terminologiyasi, ijtimoiysiyosiy terminologiya, mashinasozlik terminologiyasi kabi. Terminologiya umumxalq tilining leksikasi negizida vujudga keladi, boyiydi. Uz navbatida u, umumxalq tilining boyishi uchun xizmat qiladi. Terminologik leksika umumxalq tili leksikasining ajralmas qismi sifatida u bilan birga rivojlanadi, jamiyat va til taraqqiyotidagi barcha jarayonlarni boshdan kechiradi. Maʼlum bir soha yoki fan yuqori darajada taraqqiy etgandagina oʻsha tilda maxsus terminologiya vujudga keladi.
Terminlar ma'lum bir sohaning subyektlari, holatlari, [[Tushuncha|tushunchalari]] uchun maxsus tarkibga ega.Oddiy [[Soʻz|so'zlardan]] farqli o'laroq, atamalar bir ma'noli va adabiy izohga ega emas.
Terminologiyaning rivojlanishi, boyish yoʻllari har xil: boshqa tillardan soʻz olish, yangi soʻz yasash, ayrim fammatik kategoriyalarning leksikalashuvi, soʻz birikmasining semantik bir butun holga kelib qolishi va boshqa Bugungi kunda oʻzbek terminologiyasining boyishi, asosan, boshqa tillardan soʻz olish va ichki soʻz yasash hisobiga roʻy bermoqda. U yoki bu soha terminologik tizimining barkarorligini belgilovchi asosiy omil uning tartibga solinganligi va muntazamligidir. Terminologiyaning oʻziga xos xususiyatlari mavjud. Mas., umumadabiy tilda sinonimiya, omonimiya va kup maʼnolilik tilning boyligi boʻlsa, terminologiyada bular salbiy hodisa hisoblanadi. Mas., birgina tushunchani ifodalash uchun oʻzbek tilida yarimoʻtkazgich — chalaoʻtkazgich — nimoʻtkazgich terminlari qoʻllanmoqda. Bu, oʻz navbatida, oʻqishoʻqitish va axborot almashish jarayonini qiyinlashtiradi. Shu sababli ham terminologiya si maʼlum darajada barqarorlashgan barcha tillarda terminlar doimiy tartibga solib turiladi. Tartibga solish maʼlum terminologik meʼyorlar asosida amalga oshiriladi. Terminologiya rivojida fan sohalariga oid maxsus lugʻatlarni nashr qilib turish ham muhim ahamiyatga ega.
Terimlar asosan ilmiy ma'noda qo'llaniladi. Tilimizda faqat atama sifatida ishlatiladigan so‘zlar bor. Masalan, relyef, grafit, fiksatsiya, [[akvarel]], [[Istiora|metafora]] va boshqalar. Atama sifatida ham, umumiy so'z sifatida ham qo'llaniladigan so'zlar mavjud. Masalan: oshiq, ada, to`g`on, ot, kuch, burchak, quvvat, quvvat kabi.
Oʻzbek tili terminologiya si maʼlum taraqqiyot yoʻlini bosib oʻtgan. Oʻzbek tili terminologiyasi sohasidagi ishlarni oʻtgan asrning 50-yillarida Oʻzbekiston SSR Oliy Soveta Prezidiumi huzuridagi Til va terminologiya komiteta boshkargan (1931—1937-yillarda faoliyat koʻrsatgan), keyinchalik Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Til va adabiyot instituti krshidagi terminologiya boʻlimi (1964-yildan) olib bordi. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Respublika atamashunoslik qoʻmitasi 1988-yildan 2004-yilgacha oʻzbek tili terminologiyasini tartibga solish va takomillashtirish bilan shugʻullanib keldi (2004-yil yanvardan mazkur koʻmita faoliyati toʻxtatildi).
Jamiyat taraqqiyoti munosabati bilan atamalarning bir qismi umumiy so`zlarga aylanadi. Masalan: ekran, aspirin, ma'lumotnoma, protokol, muzlatgich, kompyuter va boshqalar.
Ko'pgina shartlar qabul qilinadi. Lekin milliy atamalar ham bor. Masalan, qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish, qoldiq, bo‘luvchi, bo‘luvchi, mos yozuvlar va boshqalar.
{{OʻzME}}
== Xususiyatlari ==
{{chala}}
* Kompaktlik.
* Yangi so'zlarni yaratish qobiliyatiga ega bo'lish.
* Emotsionallikning yo'qligi.
*
* Noaniqlikning yo'qligi;
* Aksariyat hollarda sinonimning yo'qligi;
== Adabiyot ==
* Slojenika Yu. V. Termin: jivoy kak jizn (nima uchun atamaning variantlari bo'lishi mumkin va kerak). http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2010/5/Slozhenikina/
* Ismoil Jalolliy (Sadigov), “Informatika atamalarining izohli lug‘ati”, 2017, “Boku” nashriyoti, 996 b.
* Sh. Sodiq, E. Najafov, A. Asadov. Ozarbayjon tili. Darslik. Boku: Chashiog'lu, 2009-272 p. 
== Shuningdek qarang ==
* [[Sillogizm]]
* [[Lugʻat|Lug'at]]
[[Turkum:Mantiq]]
|
