Qoʻrqit ota kitobi: Versiyalar orasidagi farq

[[Tasvir:1999, December, 29. The 1300th Anniversary of Kitabi Dede Gorgud.jpg|400px|right]]

[[Fayl:Qorqitata.jpg|thumb|Qorqit ota qozoq tilidagi kitobi]]

 

Anʼanaga koʻra „Kitobi Dada Qoʻrqud“da dostonlarning muallifligi Dada Qoʻrqudga tegishli deyiladi. XIV asr tarixchilaridan Oybek ad-Davadori va Fazlulloh Rashidaddin Dada Qoʻrqudning Muhammad paygʻambar davrida yashaganini hamda turklar tomonidan elchi sifatida uning yoniga joʻnatilganini yozganlar. Doston muqaddimasida ham Dada Qoʻrqudning Muhammad paygʻambar zamonida yashagani qayd etiladi.<ref name="R3" />

Dostonlarning asosiy syujeti quyidagi oʻn ikki  boʻy (doston)dan iborat: „Dirsaxon oʻgʻli Boʻgʻochxon“ dostoni, „Solor Qozon uyining talon-toroj boʻlganligi haqida doston“, „Boyburabekning oʻgʻli Bamsi Bayrak“ dostoni, „Qozonbek oʻgʻli Oʻrozbekning tutqun boʻlgani haqida doston“, „Duxoxoʻja oʻgʻli Dali Domrul“ dostoni, „Kanglixoʻja oʻgʻli Xontoʻrali“ dostoni, „Qozilikxoʻja oʻgʻli Yaganak“ dostoni, „Basatning Tepakoʻzni oʻldirganligi haqida doston“, „Bagil oʻgʻli Emron“ dostoni, „Ushunxoʻja oʻgli Sakrak“ dostoni, „Solor Qozonning tutqun boʻlgani va oʻgʻli Oʻroz qutqargani haqida doston“, „Ichoʻgʻoʻzning Tashoʻgʻoʻzga itoat etmagani va Bayrakning oʻlimi haqida doston“.

 

Ildizi mifologik dunyoqarashga 0зborib taqaluvchi Dada Qoʻrqud dostonlari XI asrda „Kitobi Dada Qoʻrqud“ nomi bilan qogʻozga tushirilgan, qoʻlimizga yetib kelgan nusxalar esa XVI asrda koʻchirilgan qoʻlyozmalardir. Obidani ilk bora tadqiqotga jalb etgan nemis sharqshunosi Fridrix fon Ditsin fikricha, bu yerdagi baʼzi mifologik syujetlar, masalan, Tepakoʻz obrazi Gomerning „Odisseya“ dostonidagi Polifem obrazi bilan qiyoslaganda qadimiyroq hisoblanadi. Hozirgacha „Kitobi Dada Qoʻrqud“ning ikki qoʻlyozmasi maʼlum. Bulardan biri — nemis sharqshunosi F.fon Dits tomonidan Istanbuldan Germaniyaga olib borilgan va Drezden shahri kutubxonasiga sovgʻa qilingan bir muqaddima va oʻn ikki boʻydan (dostondagi alohida-alohida hikoyalar boʻy deb nomlanadi) iborat boʻlgan Drezden nusxasi, narigisi esa XX asrning 50-yillarida Vatikanda topilgan bir muqaddima va olti boʻydan iborat nusxadir.

 

Fanga XIX asrdan maʼlum boʻlgan „Kitobi Dada Qoʻrqud“ning faqatgina ikki qoʻlyozmasi (Drezden va Vatikan) maʼlum. Drezden nusxasi<ref name="R4" /> ustida keyinroq  „Kitab-i Dadam Qorqud ala lisan-i taifa-i Ogʻuzan“ (Oʻgʻuz qabilalarining tilida Dadam Qoʻrqud kitobi) deb yozilgandi va yangi bir nusxasi asosi 1556-yil avgustda qoʻyilgan Drezdendagi   Qirol Kutubxonasidan olingan, 1972-yil avgustda Bokuga olib kelinib, Ozarbayjon Fanlar Akademiyasiga beriladi va Qoʻlyozmalar Institutida kengroq tafsilotlar bilan tadqiq etilgan. Bu nusxa muqaddima va 12 boʻydan, Vatikan nusxasi<ref name="R5" /> esa ayni muqaddima va 6 boʻydan iborat. Bundan koʻrinib turibdiki, har 2 nusxa qadimiyroq nomaʼlum bir nusxadan koʻchirilgan. Ozarbayjon Fanlar akademiyasi Qoʻlyozmalar Institutida „Dada Qoʻrqud“ning dunyodagi uchinchi qoʻlyozma nusxasi tayyorlandi.

 

 

Oʻgʻoʻz [[qabila]]larining [[saljuqiylar]] rahnamoligida Gʻarbga siljishi natijasida ilgari yaratilgan dostonlar va rivoyatlarga yangilari qoʻshilib, [[Kavkaz]] va [[Kichik Osiyo]]da Koʻrqut va Qozonbek (Solor K°zon) haqida butun bir dostonlar [[turkum (majmua)|turkum]]i vujudga keldi. Ogʻzaki ravishda yaratilgan va kuylanib kelingan bu [[asar]]lar bizga nomaʼlum shaxs tomonidan oʻzonlar ([[baxshi]]lar)dan yozib olinib, [[XV asr|15-asr]] oʻrtalarida „Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ga tartib berilgan. Ogʻzaki kuylanib kelingan dostonlar „Kitobi dadam qoʻrqutQ.“ tarkibiga kiritilganda, ularga muayyan bir [[adabiyot|adabiy]] ishlov berilgan.