Trigonometriya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Umidkubayev (munozara | hissa) Katta tahrir |
grammatik tahrir |
||
Qator 1:
[[Tasvir:Circle-trig6.svg|300px|thumbnail|right|''α'' burchakning barcha trigonometrik funksiyalari markazi ''O'' nuqtada yotgan birlik aylana yordamida aniqlanishi mumkin.]]▼
'''Trigonometriya''' ([[yunon tili|yun.]] [[wiktionary:τρίγωνον#Ancient_Greek|τρίγωνον]] "uchburchak" + ''[[wiktionary:μέτρον#Ancient_Greek|μέτρον]]'' "oʻlchov")<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?search=trigonometry Online Etymology Dictionary]</ref> [[matematika]]ning [[uchburchak]]lar<nowiki/>da (xususan, [[toʻgʻri burchak]]li uchburchaklar) tomonlar va [[burchak]]<nowiki/>lar o'rtasidagi mutanosiblikni o'rganuvchi bo'limi.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Trigonometriya''', keng amaliy tatbiqlarga ega bo'lgan matematikaning bo'limi, miloddan avvalgi 3-asrda paydo bo'lgan. Hindistonliklar ilk marta [[trigonometrik funksiyalar]] qiymatlari jadvalini kashf qilganlar. Trigonometriya o'z trigonometrik ayniyatlari bilan mashhur. [[Sinus]]lar, [[kosinus]]lar, [[tangens]]lar teoremalari trigonometriyaning asosiy natijalaridan hisoblanadi
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
== Tarixi ==
[[Shumer]] astronomlari aylanalarni 360 gradusga bo'lish orqali burchak o'lchovini o'rganishdi. Ular va keyinchalik [[Bobil (davlat)|bobil]]<nowiki/>liklar [[Oʻxshashlik (geometriya)|o'xshash]] uchburchaklar tomonlari nisbatlarini o'rgandilar va bu nisbatlarning ba'zi xususiyatlarini kashf etdilar, lekin buni uchburchaklarning tomonlari va burchaklarini topishning tizimli usuliga aylantirmadilar.Qadimgi [[nubiya]]<nowiki/>liklar ham xuddi shunday usuldan foydalanganlar. Miloddan avvalgi 3-asrda
10-asrga kelib islom matematiklari barcha oltita trigonometrik funksiyadan foydalanib, ularning qiymatlarini jadvalga kiritib, [[sferik geometriya]] masalalariga qoʻllaganlar. Fors olimi [[:en:Nasir_al-Din_al-Tusi|Nosiriddin at-Tusiy]] trigonometriyaning oʻziga xos matematik fan sifatida yaratuvchisi sifatida taʼriflangan. U birinchi bo'lib trigonometriyani astronomiyadan mustaqil matematik fan sifatida ko'rib chiqdi va sferik trigonometriyani hozirgi shaklga keltirdi. U sferik trigonometriyada to‘g‘ri burchakli uchburchakning oltita aniq holatlarini sanab o‘tdi va o‘zining “Sektor rasmi to‘g‘risida” asarida tekislik va sferik uchburchaklar uchun sinuslar qonunini bayon qildi, sferik uchburchaklar uchun [[:en:Law_of_tangents|tangenslar qonuni]]<nowiki/>ni ochdi va ikkalasiga ham isbotlar keltirdi. Trigonometrik funksiyalar va usullar haqidagi bilimlar G'arbiy Yevropaga Ptolemeyning yunoncha "Almagest" asarining lotincha tarjimalari, shuningdek, [[:en:Muhammad_ibn_Jābir_al-Harrānī_al-Battānī|Al Battani]] va Nosiriddin at-Tusiy kabi fors va arab astronomlarining asarlari orqali yetib bordi. Shimoliy yevropalik matematikning trigonometriyaga oid eng qadimgi asarlaridan biri bu 15-asr nemis matematigi [[:en:Regiomontanus|Regiomontanus]]<nowiki/>ning De Triangulis asari boʻlib, u yozishga undagan va u bir necha yil davomida birga yashagan Vizantiya yunon olimi kardinal [[:en:Basilios_Bessarion|Bazilios Bessarion]]<nowiki/>ning “Almagest” nusxasini taqdim etgan. Shu bilan birga, Almagestning yunon tilidan lotin tiliga yana bir tarjimasi kretan [[:en:George_of_Trebizond|Jorj Trebizond]] tomonidan yakunlandi.16-asrda Shimoliy Yevropada trigonometriya hali ham kam miqdorda ma'lum edi.
Qator 12 ⟶ 11:
[[Navigatsiya]] talablari va yirik geografik hududlarning aniq xaritalariga ortib borayotgan ehtiyoj tufayli trigonometriya matematikaning asosiy sohasiga aylandi. Trigonometriya so'zi ilk bor [[:en:Bartholomaeus_Pitiscus|Bartholomeush Pitiush]]<nowiki/>ning 1595-yilda chop etilgan "Trigonometriya" asarida uchragan. Kompleks sonlarni trigonometriyaga to‘liq kiritgan shved olimi [[:en:Leonhard_Euler|Leonard Eyler]] edi. Shotland matematiklari [[:en:James_Gregory_(astronomer_and_mathematician)|Jeyms Gregori]](XVII asr) va [[:en:Colin_Maclaurin|Kolin Maklaurin]](XVIII asr)ning ishlari [[:en:Trigonometric_series|trigonometrik qatorlar]]<nowiki/>ning rivojlanishiga taʼsir koʻrsatdi. Yana, 18-asrda [[:en:Brook_Taylor|Bruk Taylor]]<nowiki/>ning [[:en:Taylor_series|Taylor seriya]]<nowiki/>lari yaralgan.
Sayt boyitilmoqda... Sayt tez kunda to'liq ishga tushadi.
▲[[Tasvir:Circle-trig6.svg|
== Yana qo'shimcha. ==
|