Basketbol: Versiyalar orasidagi farq

'''Basketbol''' — – [[inglizcha]] basketball so’zidasoʻzida olingan (basket — – [[savat]], ball — – to’p[[toʻp]]) bo’libboʻlib, xarhar birida beshtadan o’yinchioʻyinchi ishtirok etadigan jamoaviy sport turidir. Uyindan bosh maqsad — – to’pnitoʻpni qo’lqoʻl bilan o’ynaganoʻynagan xolda 3,05 m balandlikdagi shitga mustaxkamlangan savatga tushirib, imkon qadar ko’proqkoʻproq ochko olish. Xar bir jamoada beshtadan o’yinchioʻyinchi ishtirok etadi.

Basketbolning vatani AQSH[[AQSh]], uning «otasi» esa Djeyms[[James NeysmitNaismith]] xisoblanadihisoblanadi. UyinOʻyin XIX asr oxirida paydo bo’lganboʻlgan. Springfild xalqaro mashgulotlar maktabining jismoniy tarbiya o’qituvchisioʻqituvchisi, bir paytlar ajoyib regbichi va gimnastikachi bo’lganboʻlgan DjeymsJames NeysmitNaismith (1861 -yil tugilgan –tug'ilgan — 1932 -yil vafot etgan) talabalarning qishki paytda jismonan yanada ko’proqkoʻproq chiniqtirish maqsadida zalda to’ptoʻp bilan o’ynaladiganoʻynaladigan yangi o’yinoʻyin o’ylaboʻylab topdi. U to’pnitoʻpni tashlash orqali talabalarning merganligini tekshirib ko’rishkoʻrish uchun qorovuldan ikki bo’shboʻsh quti keltirishni iltimos qildi. Quti topa olmagan qorovul meva solinadigan savat keltirdi. Savatlarni balandligi 3,05 m bulgan zalning ikki tomonidagi balkonga o’rnashtirdioʻrnashtirdi. SHu tariqa basketbol vujudga keldi. Neysmit yangi o’yinningoʻyinning qoidalarini ishlab chiqdi va 1891 yilning 21 dekabrda Springfild maktabining zalida birinchi basketbol uchrashuvi o’tkazildioʻtkazildi. Guruxda 18 talaba mavjud edi. Uyinda xar biri 9 kishidan iborat 2 jamoa ishtirok etdi. Basketbolning dastlabki qoidalari 13 qismdan iborat edi va ulardan ba’zilaribaʼzilari xozirgacha saqlanib qolingan. 1893 yilda savatlarni to’rlitoʻrli temir aylana bilan almashtirishdi. 1895 yilda esa ular shitlarga o’rnatildioʻrnatildi. Oradan 2 yil o’tgachoʻtgach, xar bir jamoada 5 kishidan maydonga tushadigan bo’lishdiboʻlishdi.

1893 yilda frantsiyalik Mel Ridu Springfild kollejini bitirgach, vataniga qaytdi va xamyurtlarini yangi o’yinoʻyin bilan tanishtirdi. SHu tariqa basketbol butun Yevropaga tarqala boshladi. 1894 yilda esa Bob Geyli xitoyliklarni, Dunkan Petton esa xindlarni basketbol bilan tanishtirdi. 1927 yilning sentyabrda Jeneva jismoniya tarbiya maktabi ochildi va Springfild kolleji o’qituvchisioʻqituvchisi doktor Elmer Beri maktab direktorii etib tayinlandi. Ushbu maktab bitiruvchilari tufayli basketbol Latviya, Litva, Italiya, Frantsiya, CHexoslavakiyada ommaviylashib ketdi. Ko’pginaKoʻpgina mamlakatlarda basketbol assotsiatsiyalari tashkil topdi. 1932 yil 18 iyunьdaiyunda Jenevada milliy basketbol assotsiatsiyalarining dastlabki xalqaro konferentsiyasi o’tkazildioʻtkazildi va unda Xalqaro Basketbol Federatsiyasi (FIBA) tashkil etildi. 1999 yilga kelib FIBAga a’zoaʼzo davlatlar soni 180 dan oshib ketdi. 1936 yilgi Berlin Olimpiadasidan boshlab basketbol Olimpiadalar dasturidan o’rinoʻrin oldi. 1935 yildan Yevropa, 1950 yildan boshlab jaxon chempionatlari o’tkaziliboʻtkazilib kelinmoqda. Ayollar basketboli esa 1976 yili Monrealdagi Olimpiadada debyutini nishonladi.

AQSH t/j dunyodagi eng kuchli basketbol jamoasi xisoblanadi. Jaxondagi eng kuchli basketbol ligasi xam Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi (MBA)dir. Liganing nomdor professional basketbolchilari 1992 yilgi Olimpiadadan boshlab AQSH t/j sharafini yirik musobaqalarda xam ximoya qilib kelmoqda. Olimpiada o’yinlarioʻyinlari basketbol turnirida eng ko’pkoʻp AQSH t/j golib chiqqan – — 12 marta, Faqatgina SSSR 2 marta (1972, 1988), Yugoslaviya (1980) va Argentina (2004) Olimpiada chempioni nomini tortib olgan.

Basketbol tarixidagi eng buyuk o’yinchilaroʻyinchilar AQSHlik Karim Abduljabbar, Lerri Berd, Medjik Djonson, Uilt CHemberlen, UilьyamUilyam Rassel, Maykl Jordon xisoblanishadi. Zamonaviy basketbol yulduzlaridan SHakil O’nilOʻnil, Kobi Brayant, Tim Dankan, Alen Ayverson, Lebron Djeymslarni e’tirofeʼtirof etish mumkin. Yevropa basketboli yulduzlaridan rossiyalik Andrey Kirilenko, germaniyalik Dirk Novitski, ispaniyalik Pou GazolьGazol, serbiyalik Predrag Stoyakovich va frantsiyalik Toni Parkerlarni e’tirofeʼtirof etish mumkin. SHuningdek xitoylik Yao Min va argentinalik EmmanuelьEmmanuel Jinobili xam Dune basketbol ixlosmandlari orasida katta nufuzga ega.--[[Foydalanuvchi:Hushnud|Hushnud]] 07:09, 24 Avgust 2009 (UTC)