Xalqaro fonetik alifbo

Xalqaro fonetik alifbo (inglizcha: International Phonetic Alphabet, IPA; fransuzcha: Alphabet phonétique international, API) seslerin kâğıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş standart alfabe. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde kodlayabilmek için oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemi. Bu sistemden en çok dilbilimde ve sözlüklerin hazırlanmasında yararlanılır.

Xalqaro fonetik alifbo

Dillerin doğru telaffuz edilmesini sağlamak, tutarsız ve keyfi yazımlarla çok sayıda transkripsiyon (yazı çevirimi) sisteminin doğurduğu karışıklıkları önlemek amacıyla geliştirilmiş alfabedir. Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi olarak da bilinir. IPA'nın bir amacı da bir sözcüğü diğerlerinden ayırmaya yarayan her ses için ayrı bir sembol geliştirmektir.

IPA'da temel olarak Latin harfleri kullanılır. Bunun dışında başka alfabelerden harf alınmış, bunlar Latin harflerine uyacak biçimde değiştirilmiştir. İnce ses ayırımları ve genizsilleşen ünlülerle sesin uzunluk, vurgu ve titreşimi, harflerin üstüne veya altına konan çeşitli işaretlerle belirtilir.

IPA dar ve geniş yazı çevrimlerinde kullanılabilir. Mesela anadili İngilizce olanlar tek bir t sesi ayırt ederler. Bu sebeple geniş yazı çevriminde bu sese karşılık tek bir sembol yeterlidir. Ama t'nin tap, pat ve stem gibi sözcüklerdeki söylenişlerinin birbirinden biraz farklı olduğunu belirtmek için dar yazıçevrimi yani t'nin altına veya üstüne belli işaretler koymak gerekir.

Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi umulduğu kadar başarılı olamamıştır. ABD'de Avrupa'ya nazaran daha az kullanılmıştır. Latin alfabesinin yanı sıra çok sayıda özel işarete yer verdiği için basım ve daktilo etme güçlüğü vardır. Yer kazanmak ve kolaylık sağlamak gayesiyle IPA işaretleri ekseriyetle değiştirilerek veya birbirlerinin yerine kullanılır.

Alifbo

Unsizlar
Eklemleme noktası →	Dudaksıl		Taçsıl				Damaksıl				Gırtlaksıl				Yutaksıl
	Çift dudaksıl	Diş dudaksıl	Dişsil	Dişyuvasıl	Diş damaksıl	Enön damaksıl	Ön damaksıl	Ara damaksıl	Art damaksıl		Ön gırtlaksıl		Gırtlaksıl
Eklemleme biçimi ↓
Genizsil	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Patlamalı	p b	p̪ b̪	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Sürtünmeli	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Yarı-ünsüz	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Yuvarlanmalı	ʙ		r						ʀ				я*
Çarpmalı	ʋ̟†	ⱱ†	ɾ			ɽ			ɢ̆				ʡ̯
Yanal sürtünmeli			ɬ ɮ			*	*	*
Yanal			l			ɭ	ʎ	ʟ
Yanal çarpmalı			ɺ			ɺ̢*	ʎ̯	ʟ̆

Izohlar;

• Çift olarak yazılan sembollerden sağdaki ([ɦ] hariç) tonlu ünsüzleri gösterir.
• * ile işaretlenen harfler resmî değildir.
• ^† ile işaretlenen harfer yeni eklenmiştir.

---

Akciğersiz ünsüzler
Klikler		Patlamalar		Vurgulular
ʘ	Dudaksıl	ɓ	Dudaksıl	ʼ	Örneğin:
ǀ	Dişsil	ɗ	Dişyuvasıl	pʼ	Dudaksıl
ǃ	Enöndamaksıl	ʄ	Öndamaksıl	tʼ	Dişyuvasıl
ǂ	Öndamaksıl	ɠ	Aradamaksıl	kʼ	Aradamaksıl
ǁ	Yanal taçsıl	ʛ	Artdamaksıl	sʼ	Dişyuvasıl sürtünmeli

Çift eklemli ünsüzler
ʍ	Tonsuz dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
w	Tonlu dudaksıllaşmış aradamaksıl yarı-ünsüz
ɥ	Tonlu dudaksıllaşmış öndamaksıl yarı-ünsüz
ɫ	Aradamaksıllaşmış dişyuvasıl yanal yarı-ünsüz
ɕ	Tonsuz peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
ʑ	Tonlu peltekleşmiş öndamak-dişyuvasıl sürtünmeli
ɧ	Tonsuz ön-aradamaksıl sürtünmeli

• [ɧ] sesi [x] ve [ʃ] seslerinin arası olarak gösterilse de tartışmalıdır.

---

Birleşim ünsüzler
Bağlı	Tek harf	Tanım
t͡s	ʦ	tonsuz dişyuvasıl birleşim
d͡z	ʣ	tonlu dişyuvasıl birleşim
t͡ʃ	ʧ	tonsuz öndamak-dişyuvasıl birleşim
d͡ʒ	ʤ	tonlu öndamak-dişyuvasıl birleşim
t͡ɕ	ʨ	tonsuz dişyuvası-öndamaksıl birleşim
d͡ʑ	ʥ	tonlu dişyuvası-öndamaksıl birleşim
t͡ɬ	–	tonsuz dişyuvasıl lateral birleşim
k͡p	–	tonsuz dudak-aradamaksıl patlamalı
ɡ͡b	–	tonlu dudak-aradamaksıl patlamalı
ŋ͡m	–	dudak-aradamaksıl genizsil durma

thumb|X-ışınları ile çekilmiş bir görüntü, çeşitli ünlü seslerin söylenimi sırasında ağzın hareketleri.

Unlilar

Shuningdek qarang

• Vikipedi:XFA

Havolalar

• Uluslararası Fonetik Alfabesi (Inglizcha)
• Uluslararası Fonetik Alfabe (PDF)

Ses dosyaları

• Peter Ladefoged's Fonetik Kursu (ses dosyalarıyla) (Inglizcha)
• UFA tablosu (Inglizcha)
• Dillerin sesleri hakkında bilgi (Inglizcha)
• UFA tablosu (Inglizcha)
• UFA tablolarının ses örnekli Flash sürümü (Inglizcha)
• Bir diğer UFA ses örnek dizini (Inglizcha)