|
[[File:Happiness.jpg|thumb|right|Goʻdak]]
'''Goʻdak''' — emadigan, koʻkrakdan ajramagan [[odam]] bolasi. Chaqaloq, yosh bola soʻzlari debbilan ham ataladi. “Chaqaloq”„Chaqaloq“ soʻzi yangi tugʻilgan, qirq kun toʻlmagan bola maʼnosini bildiradi.
“Goʻdak”„Goʻdak“ so’zisoʻzi bir oylikdan oʻn ikki oylikoylikgacha boʻlgan bolalarga nisbatan ishlatiladi. Emgaklashni boshlagan goʻdakni emgakdagi bola deb ham atashadi.
== Jismoniy belgilari ==
Yangi tugʻilgan chaqaloqning elkalariyelkalari va soni keng boʻladi, qorni esa yon tomonlaridan ozgina chiqib turadi. OgʻrligiOgʻirligi 2500 gramdangrammdan 4000 gramgachagrammgacha boʻlishi mumkin, oʻrtacha vazni odatda 3200-3700 gramgramm boʻladi. Yangi tugʻilgan chaqaloq birinchi hafta ichida 200-300 gramgagrammga ozadi, bu oʻpkada toʻplangan suyuqlik va glyukozaningglukozaning bir qancha qismining chiqib ketishketishi bilan bogʻliq yuz beradi. Bola ona koʻkragiga qanchalik tez qoʻyilsa va tez emishni oʻrgansa yuqotilganyoʻqotilgan energiya tez tiklanadi va ozishni oldi olinadi. Birinchi oy chaqaloq 600 gramgachagrammgacha semiradi, baʼzi hollarda esa 1 kilogramgachakilogrammgacha ogʻrlashishiogʻirlashishi mumkin.
Yangi tugʻilgan chaqaloqning uzunligi 48-58cm58sm orasida boʻlib, odatda 52-53cmda53smda tugʻiladi. Boshining oʻlchovi esa 34-35cm35sm atrofida boʻladi. Qiz bola chaqaloqlar oʻgʻil bola chaqaloqlarga qaraganda 200-300 gramgagrammga engil, 1-2cmga2smga kalta tugʻiladi.<ref> [http://www.karapuz.kz/pages_out.php?cid=405 Yangi tug'ilgantugʻilgan chaqaloqning jismoniy xususiyatlari {{ref-ru}}] </ref>
Goʻdakning terisi uni mikroblardan ximoyahimoya qilishga qodir [[lizosim]] va shunga oʻxshash moddalarni ishlab chiqarishga qodir boʻladi. Lizosim bola tanasi toza mahalda eng koʻp ishlab chiqiladi shuning uchun chaqaloqni imkoni boʻlishicha har kun choʻmiltirish tavsiya etiladi. Bola emish, yutish, ushlash, emgaklash, suzish, oyoq tirash va yurish kabi harakat reflekslari bilan tugʻiladi. Yangi tugʻilgan chaqaloqning tana harorati 35-37 gradus boʻladi, vaqt oʻtishi bilan muallaq 36 gradus atrofida boʻladi. Tez orada rivojlangan ter bezlari esa bolani issibisib ketishdan ximoyahimoya qiladi. Xona haroratini esa doim bir hilxil darajada, masalan 20 gradusda ushlash tavsiya qilinadi.
Goʻdaklarda boshining tepasida kichkina va katta liqildoq boʻladi, bu miya suyagining yahshiyaxshi qoʻshilmagan joyi boʻlib bola jarohatsiz tugʻilishiga yoki yiqilganda qattiq jarohat olmasligida muhim yordam vazifasini bajaradi. Vaqt oʻtishi bilan bola bir yoshga toʻlgunicha liqildoqning joyi bitib ketadi. Shu muhlat ichida bitib ketmagan liqildoq, bolada rahit[[raxit]] kasalligi bor ekanligini belgisi boʻlishi mumkin.
== Ovqatlanishi ==
Goʻdak istagini egʻlashyigʻlash orqali ifoda qiladi. Bola egʻlaganinigyigʻlashining sabalarisabablari xarhar xil boʻladi, bu uning qorni ochgani, bir narsa bezovta qilayotgani, isib yoki sovqotib ketganidan, zerikkanidan yoki boʻlmasam yolgʻizlanib qolganidan dalolat berishi mumkin.
GoʻkniGoʻdakni nima bilan boqish uning nerv[[asab sistemalarinitizimlari]]ning qanday rivojlanishini va kelajakda qanday odam boʻlib ulgʻayishini belgilaydi va shuning uchun ham bolaning ovqatlanishiga katta eʼtibor qaratish joizdir. Bu jarayonda onaningona [[koʻkrak sutiningsuti]]ning oʻrnini birinchi 6 oy ichida hech narsa bosa olmaydi. Goʻdakning dastlabki kunlarda tanasining bioritmi[[bioritm]]i onasi bilan qattiq bogʻliq boʻladi, shuning uchun ham onaga nima boʻlsa bolada ham shu xolatholat roʻy beradi.
=== Ona suti bilan boqish ===
Bolani ona suti bilan boqish bir yoshga toʻlgandan keginkeyin ham tavsiya qilinadi, [[infeksia]] tarqalishiga moyil joylarda esa ikki yoshgacha va undan ham koʻproq emizish mumkin. [[Quroni karimdakarim]]da (2:233) esa goʻdakni ikki toʻliq yoshga kirguncha emizish farz koʻrsatilgan. [[Butun Dunyo SogʻloqniSogʻliqni Saqlash Tashkiloti]] bolani ikki yoshgacha ona suti bilan boqish zarurligini takidlabtaʼkidlab, bunga bir qancha sabablar keltiradi. Ikki yoshga toʻlganda bolaning hamma tishlari chiqadi va u ovqatni oʻzi istemolisteʼmol qila oladi. Bundan tashqari, ona sutining tarkibida bor maxsus modda bolaning tishlarini qoplab ularni [[karies]] xosilhosil boʻlishidan saqlaydi. Bu jarayonni turli sut aralashmalari esa taʼminlab berisholmaydi. Ona sutining avzalafzal tomonlaridan yana biri uning tarkibidagi tez xalhazm boʻlib issiqlik almashinuvini taʼminlab turadigan suv (emgan bola suv ichmasa ham boʻlaveradi), goʻdakni energiyasini saqlab turadigan [[sut shakari]], [[laktoza]], [[yogʻ hujayralari]] va ularni tanaga singishini amalga oshiradigan [[lipaza]] (sut aralashmalarida bu fegment yuqyoʻq) bor. Va nixoyatnihoyat eng asosiysi, ona suti tarkibidagi [[immunoglobulin garmoni]] bolani infeksiyalardan ximoyahimoya qilib, turli kasalliklardan saqlaydi.<ref> [http://www.islaming.ru/index.php/religion/women/222-2010-04-14-14-15-55.html Emizish. Ona va bola islom va fan himoyasida {{ref-ru}}] </ref>
Ona sutining yana bir yaxshi tomoni, uning tabiiy kontraseptiv funksiyasini bajarishligidir. Agar ona bolani xarhar uch soat oraligʻida, va kechqurun (negaki kontraseptiv funksiyasini oʻtovchi [[prolaktin garmoni]] kechqurun eng koʻp miqdorda ishlab chiqariladi) emizsa, bu onani birinchi oyi kirguncha bevaqt homiladorlikdan[[homiladorlik]]dan saqlaydi. Ikki yil, bugungi kunda medisina[[tibbiyot]] fani tadqiqotlari asosida tavsiya etilgan navbatdagi bolani rejalashtirishga ona tanasining tayyor boʻlish muxlatidirmuhlatidir.
=== Sut aralashmalari ===
== Manbalar ==
{{Reflist}}
| 