Xiva xonligi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Thijs!bot (munozara | hissa)
k robot Adding: fa:خانات خیوه
Alperx (munozara | hissa)
kTahrir izohi yoʻq
Qator 1:
[[1505]] yil Shayboniyxon qo`shinlariqoʻshinlari [[Xorazmni]] egallab oladi. Lekin [[1512]] yilga kelib xonlik hokimiyati ko`chmanchikoʻchmanchi o`zbeklarningoʻzbeklarning boshqa urug`iurugʻi(shajarasi) rahbari Ilbarsxon qo`ligaqoʻliga o`tadioʻtadi. Shu vaqtdan boshlab Xiva xonligi yuzaga keladi, uning poytaxti turli yillarda [[Vazir]], Qo`hnaQoʻhna [[Urganch]] va [[Xiva]] shaharlari bo`lganboʻlgan. Xonlik tarkibiga Xorazmdan tashqari Mang`ishloqMangʻishloq, Balxan tog`laritogʻlari, Dehiston, O`zboyOʻzboy(Uzboy) va O`rtaOʻrta Xuroson hududlari kirgan. [[Buxoro]] xonligi bilan O`rtaOʻrta Osiyoda hukmronlik huquqi yo`lidagiyoʻlidagi kurashda Xiva askarlari Qorako`lQorakoʻl, Chorjo`yChorjoʻy, Vardanzini xorabazorga aylantirdi va Karmanagacha yetib keldi. [[1662]] yil Xiva xoni Abulg`ozi[[Abulgʻozi]] navbatdagi jangdan so`ngsoʻng Buxoro xoni [[Abulaziz]] bilan sulh tuzdi. Lekin uning o`g`lioʻgʻli Anushaxon (1663-1687yy.) davrida Buxoroga hujumlar yana davom ettirildi. [[1685]] yil xivaliklar Samarqandni egallab olishga muvaffaq bo`lishdiboʻlishdi. Lekin G`ijduvonGʻijduvon yonida Anushaxon mag`lubiyatgamagʻlubiyatga uchradi va Samarqandni tashlab chiqishga majbur bo`ldiboʻldi. Ko`pKoʻp o`tmasdanoʻtmasdan Buxoro xoni Anushaxonga qarshi fitna uyushtirdi, unda Anushaning o`g`lioʻgʻli Ernak(Ereng) ham ishtirok etdi. [[1687]] yil [[Anusha]] hibsga olinib, ko`zikoʻzi ko`rkoʻr qilindi. [[1668]] yil Buxoro xoni Subxonquli Xorazmni o`zigaoʻziga bo`ysindirdiboʻysindirdi va uning hukmdori etib Shohniyozni tayinladi- keyinchalik u xonlik unvonini qabul qildi. Shohniyoz xonlik hokimiyatini mustahkamlash va Buxoroga tobelikdan xalos bo`lishgaboʻlishga intildi. Shu maqsadda [[1700]] yil Buxorodan yashirin holda Petr I ga elchi jo`natibjoʻnatib, qo`lqoʻl ostidagi xalqi bilan o`zinioʻzini Rossiya fuqaroligiga qabul qilishni so`radisoʻradi. Xon Arab Muhammad (1702-1714yy.) ham Rossiya ko`magigakoʻmagiga umid qilgan ko`rinadikoʻrinadi. Sherg`ozixonShergʻozixon (1715-1728yyy.) hukmronligi davrida feodal fitnalari davlatni bo`lakboʻlak-bo`lakkaboʻlakka ajratib tashlagan. 1717 yil Xiva xonligi Rossiya davlatining A.Bekovich-Cherkasskiy boshchiligidagi harbiy ekspedisiyasi hujumini bartaraf etishga muvaffaq bo`lganboʻlgan. Sherg`ozidanShergʻozidan so`ngsoʻng xonlik taxtiga Ilbars (1728-1740yy.) o`tirdioʻtirdi. Eron shohining Afg`onistonAfgʻoniston va Hindistonga qilgan yurishidan foydalangan Ilbars Xurosonga hujum qildi. Ushbu voqea, shuningdek Xiva tomonidan Eron hukmronligining rad etilishi va Buxoroni harbiy jihatdan qo`llabqoʻllab quvvatlanishi Nodirshohni Xorazmga yurish qilishga undadi. Hazorasp yonida Ilbars mag`lubmagʻlub bo`ldiboʻldi. To`rtToʻrt kunlik qamaldan so`ngsoʻng Nodirshoh poytaxtni zabt etdi. Xiva armiyasining katta qismi Nodirshoh qo`shinlariqoʻshinlari tarkibiga kiritildi. Xivada Nodirshoh vakili va Eron harbiy garnizoni qoldirildi. Lekin xonlikning shimoliy qismida Eron hukmronligi kuchga ega emas edi. Bu yerda orolliklar orasida 1730-17321730—1732 yillarda Rossiya fuqaroligini qabul qilgan Kichik qozoq ulusi xoni Abul Xayrning o`g`lioʻgʻli Nuralining mavqei baland edi. 1741 yil xivaliklar Eronga qarshi bosh ko`tarishdikoʻtarishdi. Xiva qo`zg`olonchilarqoʻzgʻolonchilar tomonidan ozod etildi hamda vakil va garnizon yo`qyoʻq qilindi. Xonlik taxtini Nurali egalladi. Bu voqealardan xabar topgan Nodirshoh o`g`lioʻgʻli Nurullomirzoga Xorazmga qarshi yurishni buyuradi. Nuralini taxtga ko`targankoʻtargan Xiva korchalonlari Marvga bo`yinboʻyin egib borishadi. Ularning iltimosiga ko`rakoʻra Nodir Xiva xonligiga Ilbarsning o`g`lioʻgʻli Abu Muhammadni tayinlaydi. 18 asrning 40-yillarida Xivada bir necha xon almashdi.
 
{{wikify}}