İnaloğulları bekligi
İnaloğulları bekligi yoki Yinaloğulları bekligi (turkcha: İnaloğulları Beyliği) — 1098-1183-yillar orasida Diyorbakir va tutash hududlarda hukmronlik qilgan markazi Diyorbakir boʻlgan Onadoʻlidagi turk-islom bekligi[1]. Beklikning asoschisi Sadr Bey. Beklik oʻz ismini asoschisi Sadr Beyning oʻgʻli va beklikning ikkinchi beki İnal Beydan olgan.
| İnaloğulları bekligi turkcha: İnaloğulları Beyliği | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Poytaxti | Diyorbakir | |||
| Til(lar)i | Turk tili | |||
| Dini | Islom | |||
| Boshqaruv shakli | Mutlaq monarxiya | |||
| Sulola | İnaloğulları | |||
| Bek | ||||
| - 1095—1096(ilk) | Sadr Bey | |||
| - 1142—1183 (soʻngi) | Mahmud Bey | |||
| Tarix | ||||
| - 1098 | Sadr Bey beklikka asos soldi | |||
| - 9-may 1183-yil | Ayyubiylar tarafidan bosib olindi | |||
Tarix tahrir
Beklikka 1092-yilda Saljuqiylar imperiyasi sultoni Malikshoh vafot etganidan soʻngra, hududdagi turkman beklarini yengib, Amid shahrini egallagan Sadr Bey tarafidan asos solingan boʻlsa-da, dastlab, beklik Saljuqiylar imperiyasiga vassal boʻlgan. 1096-yilda Sadr Bey vafot etganidan keyin beklik taxtiga Sadr Beyning oʻgʻli İnal Bey chiqdi. İnal Bey 1098-yilda oʻz bekligini Saljuqiylar imperiyasidan mustaqil deb eʼlon qildi va rasman İnaloğulları bekligiga asos solindi. Biroq, qisqa vaqt oʻtgach, beklikka asos solingan 1098-yilning oʻzida İnal Bey vafot etgach, beklik atrofdagi yirik va kuchli turk bekliklari hukmronligi ostida oʻz mavjudligini davom ettirdi. 1110-yilda beklik taxtiga İl-Aldı oʻtirdi. Uning davrida beklik qaytadan oʻz mustaqilligiga ega chiqdi. İl-Aldı Ahlatşahlar bekligi bilan bir qancha urushlar olib bordi va bekligi hududini yanada kengaytirdi. 1124-yilda İsmaililar bilan jang qildi. 1133-yilda Zangiylar bilan boʻlib oʻtgan urushda İl-Aldıning magʻlub boʻlishiga qaramasdan, beklik oʻz mustaqilligini saqlab qola oldi.
1142-yilda İl-Aldı vafot etdi. Undan soʻng beklik taxtiga İnaloğulları bekligining oxirgi beki Cemaleddin Şemsilmülük Mahmud chiqdi. İl-Aldıning vafotini fursat bilgan Artuklu bekligi İnaloğulları bekligining hududlarini birin-ketin egallab oldi. Chorasiz qolgan Cemaleddin Şemsilmülük Mahmud oʻz bekligini Artuklu bekligiga vassal sifatida boshqardi. Beylik 1183-yil 9-may kuni Ayyubiylar tomonidan butunlay bosib olindi va tugatildi[2].
İnaloğulları bekligi beklari tahrir
| Bek[3] | Hukmdorlik yili | Izohlar |
|---|---|---|
| Sadr Bey | 1095-1096 | |
| İnal Bey | 1096-1098 | Beklikka oʻz nomini bergan |
| Fahrüddevle İbrahim Bey | 1098-1110 | |
| Ebumansur Sadidevle İlaldı | 1110-1142 | |
| Cemaleddin Şemsilmülük Mahmud | 1142-1183 |
Manbalar tahrir
- ↑ Hasan Celal Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 202
- ↑ „Tarih Öğretmenleri Sayfası“ (deadlink). 2015-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. (Wayback Machine saytida 2012-03-16 sanasida arxivlangan)
- ↑ Öztuna, Yılmaz, „Devletler ve Hanedanlar“ Cilt: 2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996, s. 47