Ameritsiy

Ameritsiy (Americium), Am — sunʼiy yoʻl bilan olingan radioaktiv ki-myoviy element, aktinoidlarga kiradi; tartib raqami 95. Barqaror izotoplari yoʻq.Plutoniy (239Ri) ni neytronlar bilan nurlantirib, sintez qilingan (1944-yil oxiri — 1945-yil boshlarida). Lantanoidlar qatorida lantandan key-in 6-oʻrinda turadigan element yevropiy deb atalganidek, aktinoidlar qatorida aktiniydan keyin 6-oʻrinda turadigan Ameritsiy ga ham „Amerika“ soʻzidan olinib, Ameritsiynomi berilgan. Massasining soni 237dan 246 gacha boʻlgan izotoplari maʼ-lum, ular a-nurlanuvchilardir. Eng uzoq, yashaydigan izotoplaridan 241Ap1 va 243At (yarim parchalanish davri Tʼ=2 — 7370-yil) oʻzidan a-nurlar chiqarib turadi (a-nurlanish u-nurlanish ishtirokida boradi). Elementar Ameritsiy- kumush rang me-tall, suyuqlanish temperaturasi 995°, qaynash temperaturasi 2607°. A va uning qattiq birik-malari oʻzidan a-nurlar chikarib turadigan boʻlgani uchun qorongʻida yogʻdu sochadi. Valentligi birikmalarda 3dan 6 gacha, eritmalarda koʻpincha 3. Uch valentli Ameritsiy eritmalari pushti rangli boʻladi. Ki-myoviy xossalariga koʻra u lantanoidlarga oʻxshash.Kislorod taʼsirida (uning tanqisligida) oksidlanib ameritsiy oksidini AtO, suyultirilgan kislota bilan oʻzaro taʼsirlanib At3Q tuzlarini, gaz holidagi vodorod bilan 50° dayoq reak-siyaga kirishib, digidrid AtN2, trigi-dridni AtN3 hosil qiladi. Ameritsiy kimyosi ustidagi ishlar uning asosan bir izo-topi — "’Amdan foydalanib bajarilgan, qolgan izotoplarini ishlatish uchun kifoya qiladigan miqdorda olish qiyin. 241Am berilliy bilan birga neytron man-balari tayyorlash uchun ishlatiladi.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil