Amputatsiya (lot. amputo — „kesish“) biror tana qismining kesib tashlanishidir. Amputatsiya jarrohlik yoʻli bilan yoki jarohat tufayli boʻlishi mumkin. Jarrohlikda amputatsiya saraton yoki gangrena kabi yiringlovchi va taraqqiy etuvchi kasallikka chalingan muchani tanadan olib tashlab, shu kasallik tananing boshqa qismlariga tarqab ketmasligi uchun qilinadi. Baʼzi mamlakatlarda qoʻl-oyoq amputatsiyasi jinoiy jazo sifatida ishlatiladi. Kichik amputatsiyalar (barmoq kesish kabi) ayrim dinlarda ritual sifatida amalga oshiriladi. Odamning regeneratsiya qobiliyati boʻlmagani uchun kesilgan muchalarni protez bilan almashtirib, yordam qilish mumkin.

1865-yili temir yoʻl halokati tufayli uch muchasi amputatsiya qilingan J. McKnight (J. MakKnayt).

Amputatsiya (lotincha: amputatio — kes-moq) — qoʻl-oyoqning periferik qismini yoki biror aʼzoni, mas, sut bezi, toʻgʻri ichak, bachadonni batamom yoki qisman kesib tashlash operatsiya-si, gangrena, ogʻir shikastlanish va boshqa hollarda qoʻllaniladi. Qoʻl-oyoq yoki uning bir qismini boʻgʻimdan ajratib olib kesib tashlash ekzartikulyatsiya deb ataladi. A. qadimgidan maʼlum. Hozirgi za-mon tibbiyoti jarohatning yiringla-nib yalligʻlanishiga yoʻl qoʻymaydigan bir qancha choralarni koʻradi. A. keng tarqalgan usuldir. A.da qoʻl-oyoqning kes-may qoldirilgan boʻlagi qimirlaydigan 444va protezlanadigan (yasama qoʻl yoki oyoq qoʻyiladigan) boʻlishi nazarda tutiladi.[1] AMPUTACIYA-lotincha amputare- sόzidan kelib chikkan bόlib kesib tashlayman degan maʼnoni bildiradi .Oek eki qoʻlning amputaciyasi-oek eki qoʻlning periferik qismini maʼlum masofada kesib olib tashlashdir .Oek eki qoʻlning distal qismini bόĝim sathida olib tashlash esa ekzartiqoʻlyaciya deb ataladi. Ammo „amputaciya“atamasi ichki aʼzoning periferik qismi eki ular butunlay olib tashlanganda ham qόllaniladi.

Kόrsatmalar. kόp hollarda amputaciya bemor xayotini saqlab qoladigan bidan-bir chora bόlib hisoblanadi. Amputaciya qilishga xayotiy kόrsatmalar: oyoq- qoʻlning xavfli όsmalari, ularning yirik qismlari gangrenalari, oyoq, -qoʻlning shikastlanishi tufayli uzilib ketishi, mikroblar generalizaciyam intoksikaciyasi va ammiloidozlar okibatida davo kor qilmaydigan va bemor xayotiga xavf soladigan Mahalliy infekcion jarayon, oyoq-qoʻl ogir shikastlari. Ogir shikastlanishda birlamchi jarohatlar, ayniksa oyoq eki qoʻlning jonsizlanshi va ikkilamchi kόrsatmalari farkdanadi. Shunga koʻra shikastlanishlar tufayli qilinadigan amputaciyalar ham birlamchi va ikkilamchi amputaciyalarga bόlinadi. Hayotiy koʻrsatamlar yόqligiga qaramasdan, amputaciyalar oyoq, yoki qoʻldan mόtlok;o foydalanib bόlmaganda, bu aʼzolar xalakit beradigan, ortiqcha kόpol bόlib qolganda, tόĝrilab bόlmaydigan oyoq qoʻl deformaciyalarida, ogir va davolanmaydigan neyrotrofik zararlanishlarda, shuningdek, oyoq qoʻlning eng distal bόlimlardagi qurόq  gangrenalarda ham qilinadi .

Surunkali yiringli jarayonlar, deformaciyalar, falajlik, suyaklar sili va xavfli όsmalar tufayli qilinadigan operaciyalarga kechiktirilgan amputaciyalar deyiladi. Takroriy amputaciyalar (reamputaciya) amputaciya qilingan oyoq yoki qoʻlning kesilgan joyi ogriqligi, shakli uzgargan va protez qόyishga yaroqsiz bόlsagina bajariladi .

Birlamchi amputasiya bemor davolash muassasasiga olib kelingan  zahoti yoki shikastlanish sodir bόlgandan keyingi 2 - 5 soat ichida όtkaziladi.

Ikkilamchi amputasiya ancha kech-yetti kun ichida qilinadi. U agar olingan shikast avvaliga amputasiya qilishga extiyoj tugdirmasa xatto keyinchalik qoʻllanilgan davolash choralariga qaramasdan bemor xayoti uchun xavfli bόlgan asoratlariga, masalan, anaerob infekciyaga kelgandagina όtkaziladi.

Manbalar tahrir

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil