Buzuki

Buzuki (gr grekcha: το μπουζούκι) — torli cholgʻu asbobi, lyutaning bir turi. Bir versiyaga koʻra u qadimgi yunon lirasidan, boshqasiga koʻra — turkiy sazdan (bozuk-saz) kelib chiqqan. Turk baglamu cholgʻusiga oʻxshab, Gretsiya, Kipr, Isroil, Irlandiyada ("zouk ") va Turkiyada biroz oʻzgartirilgan shaklda (turk buzuki) keng tarqalgan. Klassik buzukida 4 ta qoʻsh metall simlar mavjud (eski, „baglama“ — 3 ta qoʻsh). Baglamazaki — 3 ta qoʻsh torli kichkina buzukiini ham buzuki oilasiga tegishli. Uning mumtoz yunon orkestri yoki yakkaxon kompozitsiyasidagi baland, mayin ovozi sirtaki va hasapiko raqslariga hamroh boʻladi.

Tarixi

Gretsiyada asbob va unda rebetika uslubida ijro etilgan qoʻshiqlar uzoq vaqt davomida noqonuniy hisoblangan — buzuki uchun musiqa taqiqlangan va odatda jinoiy elementlar toʻplanadigan tavernalardan tashqariga chiqmagan. Ushbu asbobning qayta tiklanishi 1960-yillarda taniqli yunon bastakori Mikis Teodorakis tufayli boshlangan deb notoʻgʻri ishonishadi, u Entoni Kuinn ishtirokidagi dunyoga mashhur „Yunon Zorba“ filmi uchun musiqa yaratgan. Teodorakisning „Sirtaki“ asari Gretsiyaning oʻziga xos belgisiga aylandi. Buzuki rasmiy yunon madaniyatiga Vasilis Tsitsanis (gr grekcha: Βασίλης Τσιτσάνης) XX asrning 40-yillari oxiri — 50-yillarning boshlarida olib kirgan. Mikis Teodorakis Tsitsanisni oʻz ustozi deb atagan. Tsitsanis va buzuki musiqasini ommalashtirish ikki eng buyuk yunon bastakorlari Manos Hadzidakis va Mikis Teodorakis tomonidan faol ravishda targʻib qilindi va shu bilan zamonaviy yunon musiqasi ijodkorlarining triumviratini tashkil etdi. Darhaqiqat, bu asbob „Zorba yunon“ filmi musiqasi tufayli butun dunyo boʻylab shuhrat qozondi.

Aynan Irlandiyada buzukini modernizatsiya qilish boʻyicha koʻp ishlar boshlandi. Birinchi muhim oʻzgarish yunonlar tomonidan meros boʻlib oʻtgan yumaloq matn terish oʻrnini egallagan tekis pastki ovoz paneli boʻldi. Bu Irlandiya musiqasining xarakteriga mos keladigan plektr bilan oʻynashda tovushni quruq va tiniqroq qilish, intonatsiya zarbalarini taʼkidlash imkonini berdi. Irlandiyalik buzuki, yunoncha versiyadan farqli oʻlaroq, koʻpincha dekorativ elementlardan mahrum, yuqori ovoz paneli tekis, gitara kabi bitta dumaloq rezonator teshigiga ega. Oval teshikli va/yoki gulli bezaklar bilan bezatilgan qobiqli asboblar mavjud.

Irlandiyada buzuki tarixi 1960-yillarda boshlanadi. Irlandiya milliy musiqasini ijro etish uchun ushbu asbobdan (aniqrogʻi, uning klassik versiyasidan) foydalanishning kashshoflari Jon Moynihan va Endi Irvine edi. Yunoncha variant (3 xor), garchi irlandiyalik ijrochilarning oʻziga xos xususiyati boʻlmasa ham, Alek Finn tomonidan ishlab chiqilgan. Buzuki dastlab fleyta yoki skripka uchun joʻr asbob sifatida ishlatilgan. Ovozning „sharqiy“ xarakterini oʻchirishga olib keladigan klassik sozlashning oʻzgarishi asbobga Irlandiya orkestrining solisti shuhratini keltirdi.

1960-yillarda buzuki ovozini elektron tarzda kuchaytirishga birinchi muvaffaqiyatli urinishlar qilindi, natijada „elektrobuzuki“ shunday deb ataladi. Buzuki elektr kuchaytirgichi yunon musiqachilari Manolis Chiotis va Giorgos Zampetas tomonidan kashf etilgan boʻlib, ushbu asbob uchun maxsus pikaplarni ishlab chiqdi va muvaffaqiyatli qoʻlladi; hambakerga juda oʻxshaydi. Buzukida ham faol, ham passiv sensorlar oʻrnatilgan. Bugungi kunda buzuki pikaplari EMG, Lace Actodyne va Seymour Duncan tomonidan ishlab chiqariladi.

Tavsifi

• 3 ta xorli yunon buzukining standart sozlanishi D ^m D ¹ — A ^m A ^m — D ¹ D ¹ (birinchi xorda bir juft tor oktavaga sozlangan).
• Yunon buzukining standart sozlanishi C^мC¹ — F^мF¹ — A^мA^м — D¹D¹ (birinchi ikkita xorda bir juft tor oktavaga sozlangan).
• Irlandiya buzukisining standart tuningi G ^b D ^m A ^m D ¹ (xorlardagi bir juft torlar uyg‘unlikda sozlangan).

Adabiyotlar

• „Bouzouki“,The New Grove. Dictionary of music and musicians. USA: Oxford University Press, 2001. 

Havolalar

• Nikiforov I. Buzuki // gardarica.narod.ru
• Asbobning tarixi // music-instrument.ru
• Buzuki // chorus-musik.narod.ru
• Vasilis Tsitsanis http://hellas-songs.ru/person/46/