Kaya Sultan
Kaya Sulton (usmonli turkcha: کایا سلطان tax. 1633[1]-1659[2]) Usmonli malikasi. Usmonli sultoni Murod IV ning qizi edi. U 1644-yilda davlat arbobi Melek Ahmad Poshoga turmushga chiqdi va koʻp oʻtmay, 26 yoshida tugʻish paytidagi asoratlar tufayli vafot etdi.[3] Mashhur Usmonli sayohatchisi Evliya Chalabiy oʻzining Sayohat kitobida Kaya Sulton bilan aniq bir uchrashuvni qayd etgan. Kitobning butun bir bobi Kaya Sultonga homiladorligidan to vafotigacha bagʻishlangan.
Yoshlik tahrir
Kaya Sulton Murod IV qizi edi. Siyosiy maqsadlar uchun malikalarning nikohi har doim sultonlar tomonidan manfaatlar uchun ishlatilgan va Kaya ham bundan mustasno emas edi. 1640-yillarning boshlarida Koʻsem Sulton yaqinda vafot etgan oʻgʻli Murod IV ning kanizagining oʻn uch yoshli qizi nabirasi Kaya Sultonning nikohi boʻyicha bahsda gʻalaba qozondi. Kaya Sultonning onasi uni oʻzining siyosiy doʻstlaridan biriga, oldingi sultonning qilich koʻtaruvchisiga turmushga chiqishini xohladi, ammo Kosemning nomzodi Melek Ahmad gʻalaba qozondi. 13 yoshida Kaya 50 yoshdan oshgan boʻlajak Usmonli Sadr Vaziri, Abxaziyadan boʻlgan Melek Ahmad Poshoga turmushga chiqdi. Ularning turmush qurgan yili 1644-yil deb koʻrsatilgan.[4] Biroq, Kaya eriga yomon koʻrar edi, buni toʻy oqshomida oʻziga xanjar urganida koʻrinib turibdi.[5]
Oilaviy hayot tahrir
Kaya erining siyosiy faoliyati uchun muhim ekanligini isbotladi. U tez-tez unga strategik va moliyaviy yordam bilan yordam berdi. Evliya Chalabiy Kaya Sultonni sulolaning xayrixohligining yorqin namunasi deb bilgan. U, shuningdek, barcha malika va ularning erlari ichida hech kim Kaya va Melek kabi birlasha olmaganini taʼkidladi. Xabarlarga koʻra, Kayaning oʻlimidan soʻng Melek uning tobutiga oʻzini tashlab, oʻzini tutolmay yigʻlagan.[6]
Uning tushlari talqini tahrir
Evliya Chalabiyning kitobida Kayaning gʻalati tushlar koʻrgani va Melekdan tushlarini taʼbir qilishni soʻragani aytiladi. Kayaning aytishicha, bu tushlar uning bobosi Sulton Ahmad I bilan bogʻlarda sayr qilishini ham oʻz ichiga oladi. Tushining oxirida Ahmad qoʻlini Kayaning yuziga fotiha qilib uzatdi, biroq qoʻli darhol qonga belanib ketdi. Keyin Kaya oʻz qoʻlini yuzini siladi va qoʻli qonga belangan edi. Malika qoʻrquvdan uygʻondi. Melek Ahmad Kayaga 1000 ta oltinni kambagʻallarga, 2000 tasini ichki va tashqi ogʻalariga, 300 tasini Evliya Chalabiyga, 100 tasini Evliyaning singlisiga berishni buyurdi. Kaya Sulton koʻrsatmasini bajardi, lekin keyinroq Melek Evliyaga Kaya Sulton tugʻsa, uning qon ketishidan oʻlishini aytdi.[7]
Ushbu dastlabki tabirdan koʻp oʻtmay, Kayaning yana bir tushi Melek tomonidan talqin qilinishi kerak edi. Melek malikaning ikkinchi tushida tashvishlanishga hojat yoʻqligini aytdi. Ammo Kaya taʼbir paytida Melekning yuzidagi ifodani koʻrganini va tushni toʻgʻri talqin qilmayotganini bilganini aytib, malikani stressdan xalos etishga harakat qildi. Shu tushlar sababli Kayaning kundan-kunga taqvodorligi ortib bordi, Makka va Madinaga koʻplab xayr-ehsonlar berdi. Bundan maʼlum boʻldiki, Kaya Sulton oʻz davridagi malikalarning eng badavlati boʻlgan. Bu uning katta xayr-ehsonlari va butun mol-mulkini bolalariga, oʻzi va Malekning xizmatkorlariga topshirishi orqali namoyon boʻldi. U shuningdek, agar uning avlodi tugasa, oʻsha yerlardan keladigan barcha daromadlar Muqaddas shaharlarga oʻtkazilishi kerakligini taʼkidladi.[7]
Oʻlim tahrir
Kaya Sultonning tugʻish paytida oʻlimini oldindan koʻrgan Melek Ahmadning tushidan 26 kun oʻtgach, Kaya Sulton tugʻishi kerak edi va qiz tugʻdi. Melek qizi tugʻilgandan keyin koʻp sadaqa berdi. Biroq, Kayaning qizini tugʻgandan keyin xastalanib qoldi. Uning yoʻldoshi qornida qolib, „yuragiga yopishib oldi“. Oʻsha kechada saroydagi barcha xizmatkorlar va doyalar yoʻldoshni boʻshatish uchun hamma narsani qilishga harakat qilishdi. Bularga Kayani adyolga yotqizish va uni juda qattiq silkitish, teskari osish va asal bochkasini apelsin gulli suv bilan toʻldirish va uni ichkariga kiritish kiradi. Uch kunu uch kecha Kaya bu qiynoqlarga chidadi. Doyalar umidsiz urinishda qoʻllarini bodom moyi bilan qopladilar va qoʻllarini malikaning bachadoniga qoʻyishdi va teri boʻlaklarini, jumladan jigar va shirdonga oʻxshash narsalarni tortib olishdi. Tugʻgandan toʻrt kun oʻtgach, Kaya Sulton vafot etdi.[7][8]
Oʻlimdan keyin tahrir
Malikalarning boshqa hukmron elita oilalaridan farqi yoʻq edi. Davlat koʻpincha malikalarning katta boyliklarini qarzga berilishi kerak deb hisoblardi. Kaya Sulton vafotidan soʻng, vazir Koʻprulu Mehmed posho, Kayaning eri va qizi borligiga qaramay, uning boyliklarini tortib olishni buyurdi.[6] Bu Usmonli yer egalik tizimi, Timar tizimiga muvofiq edi. Timar tizimida yer kelajak avlodlarga oʻtmasdan, balki shaxs vafotidan keyin qayta taqsimlanadi. Agar kelajak avlodlar imperiya uchun foydali boʻlsa, Sulton bu shaxslarga boshqa er uchastkalarini taqsimlashi mumkin edi. Uning turmush oʻrtogʻi Kayaning xolasi Fatma Sultonga uylandi, ammo bu baxtsiz nikoh edi.
Manbalar tahrir
- ↑ Evliya Çelebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany: State University of New York, 1991. P.236.
- ↑ Evliya Celebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany: State University of New York, 1991. P.236.
- ↑ Evliya Celebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany: State University of New York, 1991. P.231.
- ↑ Evliya Celebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman Albany: State University of New York, 1991. P.236.
- ↑ Leslie Peirce. „The Imperial Harem: Women and the Sovereignty in the Ottoman Empire“ New York: Oxford University Press, 1993. p. 146..
- ↑ 6,0 6,1 Pierce 1993.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Çelebi 1991.
- ↑ Kia, Mehrdad. Daily Life in the Ottoman Empire (en). ABC-CLIO, 2011-08-17. ISBN 9780313064029.