Quyon (hayvon)

Quyon — tovushqonlar oilasiga mansub sut emizuvchi hayvon. Uy Q.larining ajdodi yovvoyi Quyonlarlar hisoblanadi. Madagaskar oroli, Janubiy Amerikaning janubiy viloyatlari va Antarktidadan tashqari Yer yuzining hamma qismida tarqalgan. Uy Quyonlari yovvoyilariga qaraganda ancha yirik, gavdasi uz. 70 sm gacha (yovvoyilari 44 sm gacha). Quyon serpusht, tez yetiladi, goʻsht va moʻyna, tivit olish uchun urchitiladi. Yil mobaynida koʻpaya oladi. Urgʻochisi 3—4 oyligida jinsiy yetiladi, 5—6 oyligida qochiriladi. 28—32 kunda bolalaydi. Yiliga bir Q. 3—6 marta, har safar 5—8 (baʼzan 15 va undan ortiq) bola tugʻadi. Nasldor q. bolalari 30—45 kunlik vazni 800—900 g boʻlganda onasidan ajratiladi. Tez yetiladigan zotlar 65— 70 kunlik vazni 1,8–2 kg, kech yetiladiganlari 90—120 kunlik vazni 2,8–4 kg boʻlganda soʻyiladi. Goʻsht chiqimi 47—60%. Kuzgi tullashdan keyingi qishki terisi eng sifatli hisoblanadi. Jahonda 60 dan ortiq zoti bor. Jun qoplamiga koʻra moʻynali va tivitli zotlarga boʻlinadi. Quyon 7— 10 yil yashaydi. Xoʻjalikda foydalanish’ davri 2—3 yil. Asosan, koʻkat, ildizmevalar, sabzi-karam silosi, mayin xashak; don-dun, omuxta yem va boshqa konsentratlar, goʻsht-suyak va baliq uni; mineral qoʻshimchalar — suyak uni, osh tuzi va boʻr bilan boqiladi, xonadonlarda boqilganda oziq-ovqat chiqitlari ham beriladi. Quyon tez yetiladi va koʻpayadi, shu bois undan qisqa vaqt ichida koʻplab parhez goʻsht olish mumkin. Yiliga bola ona quyon hisobiga 70–80 kg goʻsht va 25-35 dona moʻyna olish mumkin. Quyon goʻshti tarkibida oqsil koʻp, xolesterin kam boʻlganligi tufayli bolalar, homilador va emizikli ayollar, shuningdek, oshqozoni kasallangan va yurak-tomir kasalligiga chalingan kishilar uchun juda foydalidir. Eng muhimi, bir kilogramm quyon goʻshti yetishtirish shuncha qoʻy yoki qoramol goʻshti yetishtirishga nisbatan kam xarajatlidir.

Quyon sakrab sakrab 10 yil yashaydi

Quyondan juda mayin va nozik tivit olinadi, undan sharf, roʻmol, sviter, beretka, paypoq va boshqalar toʻqiladi. Shuningdek, quyon terisidan qoʻlqop, sumka, yengil oyoq kiyim ham tayyorlanadi.

Quyon zotlari: hozirda respublikamizda oq velikan, kulrang velikan, Rossiya morderi, shinshila, kapalaksimon, olmaxonsimon, kumushsimon, qora qoʻngʻir, vena zangori, flandr, reks, paltava, burgund, kaliforniya, nzb, nzch va boshqa zotli quyonlar boqilmoqda.

Parvarishlash. Quyon boqiladigan joy zax va nam boʻlmasligi kerak. Quyon boqib, koʻp daromad olish uchun birinchi navbatda serpusht ona quyonlar sonini koʻpaytirish lozim. Shundagina mahsulot (goʻsht, tivit, moʻyna) ning tannarxi arzonga tushadi va sifati yaxshilanadi. Quyon bolalari 60-65 kungacha onalarini emizib boqiladi va vazni 1,8-2,2 kg. ga yetishi bilan goʻshtga soʻyiladi. Quyonning 1 kg semirishi uchun oʻrta hisobda 3,0-3,5 kg oziqa birligi sarflanadi. Semirtirilgan quyonlarning goʻsht chiqimi 50-60 foizni tashkil etadi.

Goʻshtga soʻyiladigan quyonlarning tirik vazni oʻrta hisobda 3–4 kg boʻladi. Yangi tuqqan quyon kuniga 4-5 marta oziqlanadi. Asosan koʻk ozuqalar, jumladan, koʻk beda, makkajoʻxori, bugʻdoy, qoqioʻt, qoʻypichak, poliz ekinlarining bargi, daraxt shoxlari, olma, tol va tok novdalarini xush koʻrib yeydi. Quyonlarga suyak uni, boʻr ishlatilgan ohak, kartoshka, sabzi, lavlagi, noʻxat doni, arpa doni va qoʻshimcha ravishda ovqatiga makroelementlar qoʻshib beriladi. Quyonlarga beriladigan ozuqalarning 70 foizini konsentrat ozuqalar tashkil qiladi. Quyonlar suli, arpani ham iste’mol qiladi. Arpa quyonlarga namlangan yoki shirali ozuqalarga aralashtirilgan holda yediriladi. Boʻgʻoz quyonlar parvarishiga alohida e’tibor berish talab etiladi. Ularning ratsionini tinchlik davridagiga nisbatan boʻgʻozlik davrining boshida 30 foiz, oxirida esa 70 foiz koʻpaytirish kerak. Quyonlardan olinadigan mahsulotlarning sifati va salmogʻi ularni saqlash sharoitiga bogʻliqdir. Quyonlarni kataklarda saqlash zarur. Chunki kataklarda saqlangan quyonlarda kasallik kam uchraydi va mikroiqlim yaxshi boʻladi. Har bir katakning maydoni 0,5-0,7 m2 dan kam boʻlmasligi kerak. Katakning oʻrtasida oxur boʻlishi zarur. Suv idishlari har bir quyonga alohida boʻladi. Ayrim hollarda quyonlar simtoʻrlar bilan oʻralgan holda ham boqiladi. Uy quyonlari 5-12 yilgacha yashaydi. Харид қилиш. Боқиш учун қуёнбоқар хонадонидан 2-3 ойга тўлган ѐш қуёнлар харид қилингани ҳам яхши. Шундай қилинса қуён емининг таркиби, режими ва боқилган шароитини кескин ўзгартириб юборилишига йўл қўйилмайди. Насл олиш учун олинадиган эркак қуён ҳам айни шу зотдан, ѐши урғочи қуёндан 2-3 ой катта, жуссаси йирикроқ бўлиши, лекин урғочи қуёнга қариндош бўлмаслиги, яна яхшиси бошқа хўжаликдан харид қилиниши мақсадга мувофиқдир. Қуён зотдор-у, фақат яхши емланмаган деб ишонтиришга ҳарчанд уринсалар ҳам ланж ва озғин қуённи харид қилманг. Ёдингизда бўлсин! Соғлом қуён озғин бўлмайди! Тумшуқчаси ҳўл (нам) бўлган, қулоғининг чаноқлари тоза бўлмаган, думининг таги ифлосланган қуён харид қилинмайди. Бўйнидан ушлаб кўтарилган соғлом қуён эластик пружинани эслатади. Шалвираган заиф қуён эса, шалпайганича осилиб тура-ди. Жинсий органининг ташқи кўриниши ва ҳолатига эътибор қаратилади. Жинсий органининг шакли бузилган, тошма тошган ва шу каби бошқа оғишларга эга қуён ҳам харид қилинмайди. Оѐқ тукларининг кафт ичига ѐпишиб қолганлиги юқумли тумов аломатидир. Соғлом қуён кўзлари равшан, жонли, қовоқлари шишмаган, баданидаги юнг қопламаси силлиқ ва ялтироқ бўлади.

Озиқлантириш. Қуён жуда баднафс бўлиб, кундуз куни ҳам тунда ҳам ем еб тўймайди. Бунинг сабаби жуда тез вояга етиши ва тез-тез болалаб туришидир. Шу боис ҳам у турли-туман емларга эҳтиѐж сезади. Қуёнга бериладиган асосий емлар жумласига: кўк ўтлар (майса ва илдизмевалар палаги, карам барги, маккажўхори пояси ва барги); ширадор емлар (илдизмевалар, полиз ва боғ маҳсулотларининг чиқиндилари, силос); дағал емлар (пичан, сомон, шох-новдалар); кучли бойитилган емлар (арпа, сули, буғдой, маккажўхори, дуккакли ўсимликлар дони ва уларнинг чиқиндилари яъни: кепак, кунжара, тахтакунжара, комбикорм); қумоқланган донадор емлар (ўт-алаф уни, кунжара, дон чиқиндилари, гўшт-суяк ѐки балиқ уни ва микроэлементлар); минераллар (туз, бўр, суяк уни) киради. Диққат! Қуёнга заҳарли гиѐҳлар берилмайди.

Санитария чора тадбирлари. Қуёнхона ва катакларни йиғилиб қолган тезак, ем қолдиқлари ва тўшамалардан муттасил тозалаб бориш лозим. Йилда икки маротаба, айниқса ѐғингарчилик кўп бўладиган ойларда (куз ва баҳор фаслларида), шунингдек, хўжаликда юқумли касаллик вужудга келганида дезинфекцияланади. Дезинфекция воситаларини тайѐрлаш усуллари: 1). 2% ли формалин — 1 стакан формалин 1 челак совуқ сувда эритилади. 2). 2% ли ўткир натрий — 200 гр модда 1 челак иссиқ сувда эри-тилади. 3). Каустик (ўткир) сода — 200 гр сода 1 челак иссиқ сувда эри-тилади. (санаб ўтилган дезинфекция воситаларининг 1 литри пол ва деворларнинг 1 м2 қисмига сарфланади) 4). Кул суви (ишқорли сув) — 2 кг ѐғоч кули 1 челак иссиқ сувда эритилади. Ушбу эритма 2 соат қайнатилгач тиндирилади, ушбу сув 4 челак сувда аралаштирилади ва такрор қайнатилади ҳамда қайноқ ҳолатида қўлланилади. 5). Хлорли охакнинг 1, 2 ва 5 %ли эритмаси — ѐғоч анжомлар, катакларнинг ѐғоч қисмлари ва ҳудудни дезинфекциялаш учун қўлланилади. Иситилган эритмалар (50-60 0С) совуқ ҳолатига нисбатан самаралироқдир. Шахсий хўжаликларда қуёнхона, асбоб-ускуна ва катакларга оловли ишлов бериш усули энг содда ва самарали усул саналади. Бунинг учун оддий пайвандлаш лампаси ѐки газ горелкаси қўлланилади. Катакнинг астойдил тозаланган ѐғочларига оч қўнғир тус олганга қадар олов воситасида ишлов берилади. Ёдда тутинг! Қуёнхона ичи ва яқинида тамаки чекманг. Кемирувчиларнинг пайдо бўлишини олдини олиш мақсадида ѐввойи ўт-алафни ўз вақтида ўтаб ташлаш, қуёнхона атрофидаги буталарни сийраклаштириш ва дератизация тадбирларини ўтказиш лозим. Ёдда тутинг! Касалини даволашдан кўра касалликнинг олдини олиш ҳам осон ва ҳам арзондир

Баъзи ўсимликларнинг таркибий озуқа бирлиги даражаси

№ ОЗУҚА ТУРЛАРИ ОБ1 Экиладиган озуқалар кўк ўти 1. Беда ўти 0,22 2. Беда гуллаш даврида 0,21 3. Янги ўсган беда ўти 0,20 4. Жавдар ўти 0,19 5. Сули ўти 0,18 6. Судаи ўти 0,20 7. Арпа ўти 0,18 8. Тритикале ўти 0,22 9. Маккажўхори гуллаганда 0,15 10. Маккажўхори сут даврида 0,18 11. Маккажўхори мум даврида 0,27 12. Оқжўхори ўти 0,20 13. Хашаки нўхат ўти 0,17 14. Соя ўти 0,21 15. Эснарцет ўти 0,22 16. Раис ўти 0,12 17. Топинамбур ўти 0,20 Табиий яйловлар ўти 18. Бошоқли яйлов ўтлари 0,19 19. Дуккакли ва бошоқли турли ўтлар 0,24 20. Тоғ ўтзорлари ўти 0,23 21. Сув босадиган яйловлар ўти 0,24 22. Ярим чўл яйлов ўтлари 0,34 23. Қирдаги ўтлар 0,21 24. Қўнғир бошли яйловлар ўти 0,32 Табиий яйловлар ва ўтзорлар пичанлари 25. Дуккакли ўтлар пичани 0,45 26. Бошоқли ўтлар пичани 0,46 27. Турли ўтлар пичани 0,44 Озуқа бирлиги. Озуқа бирлиги деб 1 килограмм ўрта сифатга эга сулининг тўйимлилиги қабул қилинган. Бошқа барча емларнинг тўйимлилиги сулининг тўйимлилиги билан таққосланади. Мисол учун, тўйимлилик 1 килограмм пичанда 0,2, силосда 0,15-0,2, кунжара ва донли емда 1 озуқа бирлигига тенг бўлади.