Tantal (unsur)

73	Тантал
Ta 180,9489
4f145d36s2

TANTAL (yunon mifologiyasidagi Tantal nomidan), Ta — Mendeleyev davriy sistemasining V guruxiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 73, atom massasi 180,9479. 2 ta tabiiy izotopi bor: birinchisi radioaktiv 180Ta (0,012%), ikkinchisi barqaror — |8|Ta(99,99%). Tantal (unsur)ni 1802-yilda shved kimyogari Tantal (unsur) Ekeberg kashf qilgan. Metall hoddagi Tantal (unsur)ni ilk bor nemis kimyogari Tantal (unsur) Bolton 1903-yilda ajratib olgan. Tantal (unsur) Yer poʻstining massa jihatidan 210^4% ini tashkil qiladi. Tantal (unsur) tabiatda doim niobiy bilan birga kolumbit (Fe, Mn) (NbO3)2 va tantalit (Fe, Mn) (TaO3)2 minerallari holida uchraydi.

Tantal (unsur) bir oz koʻkimtirkulrang metall. Sof Tantal (unsur)ning suyuqlanish temperaturasi 2996°; zichligi 16,6 g/sm3. Tantal (unsur)ni bosim ostida mexanik ishlash mumkin. Tantal (unsur) havosiz joyda qizdirilsa, oʻzidan koʻp miqdorda elektron chiqaradi. Tantal (unsur) kimyoviy jihatdan juda barqaror, korroziyaga uchramaydi, asl metallardan keyin birinchi oʻrinda turadi. Faqat, ftorid kislota bilan nitrat kislota aralashmasida va suyultirilgan ishqorlarda eriidi. Tantal (unsur) birikmalarida 2, 3, 4 va, asosan, 5 valentli. Tantal (unsur) ftor bilan odatdagi temperaturada (TaGʻ5), xlor bilan 250° dan yuqori temperaturada (TaS15, TaS13, TaS14), brom bilan 300° dan yuqori temperaturada (TaVg5, TaVg3,TaVg2), yod va oltingugurt bilan choʻgʻlanish temperaturasida birikadi. Tantal (unsur) azot bilan 300° da reaksiyaga kirishadi. Tantal (unsur) uglerod, bor, kremniy, fosfor, selen, tellur, suv bugi, uglerod (P)oksid, vodorod xlorid, vodorod bromid, vodorod yodid va boshqa moddalar bilan reaksiyaga kirisha oladi. Tantal (unsur)ning havoda qattiq kizdirilishidan hosil boʻladigan tantal (U)oksid Ta2O5 nihoyatda barqaror modda. Tantal (unsur) juda koʻp metallar bilan qotishmalar hosil qiladi.

Tantal (unsur) ni olish uchun tarkibida juda oz Tantal (unsur) va niobiy boʻlgan rudalarni boyitib, avval tantalit (kolumbit) konsentrat hosil qilinadi. Soʻngra konsentratni ftorid kislota bilan sulfat (yoki nitrat) kislota aralashmasida eritib, Tantal (unsur) va niobiyning kompleks kislotalari N2TaGʻ7 hamda H2NbF7 hosil qilinadi. H2ToF7 kislotaning kaliyli tuzi K2TaGʻ7 suvda erimasligidan foydalanib, Tantal (unsur) niobiydan ajratiladi. K2TaGʻ4 ni natriy bilan qaytarib Tantal (unsur) olinadi. Suyultirilgan K2TaGʻ7 ni elektroliz qilish yoʻli bilan ham Tantal (unsur) olish mumkin.

Tantal (unsur) odam va hayvonlar organizmida massa jihatidan 10~5% miqdorda jigar, buyrak, suyak va yumshoq toʻqimalarda uchraydi. Biologik roli hali aniqlanmagan. Organizmning tirik toʻqimalari bilan oʻzaro taʼsir etmasligi sababli Tantal (unsur)dan jarroxlikda keng foydalaniladi.

Tantal (unsur) elektronikada, kimyo mashinasozligida, yadro energetikasida, tibbiyot asboblari tayyorlashda, metallurgiyada maxsus poʻlatlar ishlab chiqarish. da va boshqa sohalarda keng qoʻllanadi.

Adabiyot

• Parpiyev Tantal (unsur)Tantal (unsur), Rahimov Tantal (unsur) Tantal (unsur), Muftaxov Tantal (unsur) Tantal (unsur), Anorganik kimyo, Tantal (unsur), 2003; Kaye oʻ mo va Tantal (unsur) Tantal (unsur) Biogennie elementoʻ, Tantal (unsur), 1990.

Zikrilla Isaboyev.