Vasiliy Vladimir Bartold (3(15)-noyabr 1869-yil, Sankt-Peterburg — 1930-yil 19-avgust, Leningrad) — rus va sovet sharqshunosi, turkolog, arabshunos, islomshunos, tarixchi, arxivshunos, filolog; rus sharqshunoslik maktabining asoschilaridan biri. Sankt-Peterburg Fanlar Akademiyasi akademigi (1913-yilda), Imperator Pravoslav Falastin jamiyati aʼzosi. Brokgauz va Yefron ensiklopediyasi hamda „Islom ensiklopediyasi“ning birinchi nashri mualliflaridan biri.

Vasiliy Vladimirovich Bartold
Tavalludi 15 (3).11.1869
Sankt-Peterburg, Rossiya imperiyasi
Vafoti 19.8.1930
Leningrad, SSSR
Fuqaroligi Rossiya imperiyasining bayrogʻi Rossiya imperiyasi, SSSR bayrogʻi SSSR
Sohasi sharqshunoslik, tarix, filologiya
Mashhur shogirdlari A.N. Genko
I.Yu. Krachkovskiy
R.R. Fasmer

Biografiyasi tahrir

Vasiliy Vladimirovich Bartold asli ruslashgan nemis birja brokeri oilasida tugʻilgan. 1887-yilda 8-Peterburg gimnaziyasini tamomlagan. Sankt-Peterburg universitetining Sharq tillari fakultetiga oʻqishga kirgan. 1891-yilda universitetni tamomlagan, 1892-yildan u yerda ishlagan. Otasining mablagʻlari Bartoldga oʻz taʼlimini davom ettirish, shu jumladan chet elda sayohat qilish uchun sarf-xarajatlarni qoplashga imkon berdi.

1899-yilda britaniyalik sharqshunos hamda numizmat Stenli Lan-Buletning „Musulmon sulolalari“ kitobi Bartold tarjimasida tarjimon tomonidan koʻplab tuzatishlar bilan nashr etilgan[1].

1900-yilda „Turkiston moʻgʻullar istilosi davrida“ (1 va 2-qismlar, Sankt-Peterburg, 1898-1900-yillara) nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib Bartold Sharq tarixi fanlari doktori ilmiy darajasini oldi.

U Sankt-Peterburg universitetida dars bergan, har yili Sharq mamlakatlariga sayohatlar uyushtirgan.

1901-yilda Vasiliy Bartold favqulodda, 1906-yilda Peterburg universitetining professori etib tayinlandi. U 1903-yilda tashkil etilgan Markaziy va Sharqiy Osiyoni oʻrganish boʻyicha Rossiya qoʻmitasining kotibi boʻlgan. 1904-yilda Samarqand atrofida arxeologik qazishmalar olib bordi; 1910-yilda Fanlar akademiyasining muxbir aʼzosi, 1913-yilda “Osiyo xalqlari adabiyoti va tarixi” yoʻnalishi boʻyicha akademik etib saylangan[2].

Oktabr inqilobidan keyin Bartold 1921-yilda Osiyo muzeyida tashkil etilgan Sharqshunoslar kollejini boshqargan. Sovet hokimiyatining dastlabki yillaridayoq u hal qilishda ishtirok etgan muhim vazifalardan biri RSFSR va SSSRning oʻz yozuviga ega boʻlmagan xalqlari uchun alifbo tuzish va arab alifbosini kirill alifbosiga almashtirish edi.

Bartold 1926-yilda Bokuda boʻlib oʻtgan I Butunittifoq turkologik qurultoyining ishtirokchilari va tashkilotchilaridan biri edi.

Bartold Oʻrta Osiyoga birinchi marta 1893 yilda kelgan. Keyinchalik bir necha bor Toshkentda boʻlgan. Toshkentdagi Turkiston arxeologiya havaskorlari toʻgaragi tashkilotchilaridan biri. U Fanlar akademiyasi sharqshunoslar kollegiyasining doimiy raisi, Turkiston xalq universitetining faxriy aʼzosi (1918-yilda), Turkshunoslik qoʻmitasining rahbari (1928–1930-yillarda). Moddiy madaniyat tarixi Davlat akademiyasi raisi oʻrinbosari, „Eron“ ilmiy jurnalning muharriri. Bartold Yaqin, Oʻrta Sharq, ayniqsa Oʻrta Osiyo va Arab xalifaligi, islom tarixi, turkiy xalqlar tarixi, filologiya va etnografiyasi, Afgʻonistan, Eron, Zakavkazye va qisman Xitoy tarixiga oid asarlar yozgan. Nashr qilingan 685 asaridan 320 tasi Oʻrta Osiyo tarixiga bagʻishlangan. Bartold Shoʻro Sharqidagi xalqlarniig alifbosini arabchadan lotinchaga oʻtkazishda faol qatnashdi. Uning koʻpgina asarlari oʻzbek, tatar, qirgʻiz, turk, fors, arab, ingliz, nemis va fransuz tillarida nashr qilingan. „Islom ensiklopediyasi“da 246 ta maqolasi bilan qatnashgan. Bartold Oʻrta Osiyo xalqlari tarixi, etnografiyasi va psixologiyasini chuqur oʻrgangan.

Biroq u Turkiston xalqi madaniyatini obyektiv va haqqoniy baholay olmadi, maʼlum darajada uni kamsitdi. Bu uning „Ulugʻbek va uning davri“ asarida aniq seziladi. Chunki Bartold Chor Rossiyasi mustamlakachiligining ideologi edi, u yevropaliklarning osiyoliklardan ustunligi gʻoyasini olgʻa surdi va shu ustunlikni ilmiy va mafkuraviy jihatdan asoslashga xizmat qildi[3].

Akademik V.V. Bartold 1930-yil 19-avgustda vafot etdi. Smolensk lyuteran qabristoniga dafn etilgan[4]. 1963-1977-yillarda 9 jildlik asarlari toʻplami nashr etilgan.

Ilmiy asarlari tahrir

  • Сочинения, т. 1-9, М., 1963-1977.
  • «О христианстве в Туркестане в домонгольский период» («Записки Восточного Отдела Императорского Русского Археологического Общества», т. VIII (1893 — 94), немецкий перевод: «Zur Geschichte des Christentums in Mittel-Asien bis zur mongolischen Eroberung» (Тюбинген, 1901);
  • «Образование империи Чингисхана» («Записки Восточного Отдела», т. X, 1896);
  • «Отчет о поездке в Среднюю Азию в 1893 — 94 годах» (СПб., 1897, и «Записки Академии Наук», историко-филологический отдел, 8- я серия, т. I, № 4);
  • «Очерк истории Семиречья» («Памятная книжка Семиреченской области», т. II, Верный, 1898);
  • «Отчет о командировке в Туркестан» («Записки Восточного отдела Археологического Общества», т. XV, 1902 — 03);
  • «Историко-географический обзор Ирана» (СПб., 1903, университетский курс);
  • «Сведения об Аральском море и низовьях Амударьи с древнейших времен до XVII века» (Ташкент, 1902); немецкий перевод: «Nachrichten uber den Aralsee und den unteren Lauf des Amu-Darja» (Л., 1911); «Zur Geschichte der Saffariden» («Orientalische Studien», I, 1906);
  • «О некоторых восточных рукописях в библиотеках Константинополя и Каира» («Записки Восточного Отдела», т. XVIII, 1908);
  • «Обзор деятельности факультета 1855—1905 годов» («Материалы для истории факультета восточных языков», т. IV, 1909);
  • К истории Мерва. — Санкт-Петербург: Тип. Имп. акад. наук, 1909. — 24 с.
  • Персидская надпись на стене анийской мечети Мануче: С 2 табл. — Санкт-Петербург: тип. Имп. Акад. наук, 1911. — 44 с., 1 л. снимков. — (Анийская серия; № 5)
  • История изучения Востока в Европе и России: Лекции. чит. в Имп. С.-Петерб. ун-те. — Санкт-Петербург: тип. М. М. Стасюлевича, 1911. — XIV, 282 с. — (Издания Факультета восточных языков Императорского Санкт-Петербургского университета; № 38)
  • О погребении Тимура. — Петроград: тип. Акад. наук, 1915. — 32 с.
  • Из прошлого турок. — Петроград: тип. П. Ф. Вощинской, 1917. — 16 с.
  • «История изучения Востока в Европе и России». Л., 1925;
  • «Иран: Исторический обзор». Ташкент, 1926;
  • «История культурной жизни Туркестана». Л., 1927;
  • «Киргизы: Исторический очерк». Фрунзе, 1927
  • Собрание сочинений в 9 томах. М., 1963—77.
  • Тюрки. Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии
  • КУЛЬТУРА МУСУЛЬМАНСТВА. Изд-во «ОГНИ» ПЕТРОГРАД 1918 г. «КРУГ ЗНАНИЯ» Архивная копия от 23 июня 2016 на Wayback Machine

Adabiyotlar tahrir

  • Бартольд, Василий Владимирович // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Акрамов Н. М., Литвинский Б. А. Выдающийся русский востоковед В. В. Бартольд. — Душанбе, 1963.
  • Лунин Б. В. Жизнь и деятельность академика В. В. Бартольда. — Ташкент, 1981.
  • Густерин П. В. Русскоязычная коранистика досоветского периода // Вопросы истории. — 2015. — № 5. — С. 164.
  • Застрожнова Е. Г. Бартольд Василий Владимирович // Ученые — фондообразователи Санкт-Петербургского филиала Архива Российской академии наук : Краткий биографический справочник : А—В / науч. ред. и сост. Е. Ю. Басаргина, И. В. Тункина. — СПб. : Реноме, 2018. — С. 45—47. — 196 с. — (Ad fontes. Материалы и исследования по истории науки ; т. 13). — ISBN 978-5-00125-105-7. — doi:10.25990/yzap-3482.

Havolalar tahrir

  1. Н. Акрамов, Б. А. Литвинский. Выдающийся русский востоковед В.В. Бартольд: научно-биографический очерк. — АНТ ССР, 1963. — 110 с.
  2. Густерин П. В. Коран как объект изучения. — Саарбрюккен: LAP LAMBERT Academic Publishing. — 2014. — С. 47. — ISBN 978-3-659-51259-9.
  3. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
  4. Бартольд В. В., (1869—1930), востоковед.