Xalqaro fonetik alifbo
Xalqaro fonetik alifbo (inglizcha: International Phonetic Alphabet, IPA; fransuzcha: Alphabet phonétique international, API) lotin alifbosi asosidagi transkripsiyalar yozilmasi uchun belgilar sistemasidir. Xalqaro fonetika assotsiatsiyasi tomonidan hozirlangan va dastaklanadi. XFAdan chet tili oʻqituvchilari va talabalari, tilshunoslar, logopedlar, qoʻshiqchilar, aktyorlar, leksikograflar va tarjimonlar foydalanishadi.
Harflar tahrir
Xalqaro fonetika assotsiatsiya barcha harflarni uch gruhga bo'ladi: pulmonik undoshlar, nopulmonik undoshlar, unlilar.
Pulmonik undoshlar tahrir
Pulmonik undoshlar ovoz yo'lining berkilishi va nafas chiqarish orqali hosil qilinadigan undoshlar. Pulmonik undoshlar inson tillari va XFAning katta qismini tashkil qiladi. O'zbek, Ingliz, Rus tillaridagi barcha undoshlar aynan shunday. Pulmonik undoshlar jadvalga bittadan yoki juft (oldin jarangsiz keyin jarangli) qilib joylashtirilgan, so'ngra harflar yasalish joyiga qarab ustunchalarga birlashtiriladi: oldingilardan (labial) orqa (glottal) undoshlargacha. Yasalish usuliga qarab harflar qatorlarga joylashtiriladi. To'liq berkilganlardan tortib (burun undoshlari) deyarli berkilmagan undoshlargacha (aproksimantlar).
| Yasalish joyi → | Lab (Labial) | Til oldi (Koronal) | Til orqa (Dorsal) | Laringal | ||||||||||
| Lab-lab (bilabial) | Lab-tish | Tish (dental) | Alveolar | Ort alveolar | Retrofleks | Palatal | Velar | Uvular | Faringal | Epiglotal | Glotal | |||
| Yasalish usuli ↓ | ||||||||||||||
| Burun | m̥ m | ɱ̊ ɱ | n̥ n | ɳ̊ ɳ | ɲ̊ ɲ | ŋ̊ ŋ | ɴ̥ ɴ | |||||||
| Portlovchi | p b | p̪ b̪ | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | |||||
| Shipildoq | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ɕ ʑ | ||||||||||
| Sirg'aluvchi | ɸ β | f v | θ ð | θ̠ ð̠ | ɹ̠̊˔ ɹ̠˔ | ɻ̝̊ ɻ̝ | ç ʝ | x ɣ | χ ʁ | ħ ʕ | h ɦ | |||
| Approksimant | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | ʔ̞ | ||||||||
| Zarbli | ⱱ̟ | ⱱ | ɾ̥ ɾ | ɽ̊ ɽ | ɢ̆ | ʡ̆ | ||||||||
| Titroq | ʙ̥ ʙ | r̥ r | ɽ͡r̥ ɽ͢r | ʀ̥ ʀ | ʜ ʢ | |||||||||
| Yon sirg'aluvchi | ɬ ɮ | ꞎ ɭ˔ | ʎ̥˔ ʎ̝ | 𝼄 ʟ̝ | ||||||||||
| Yon approksimant | l | ɭ | ʎ | ʟ | ʟ̠ | |||||||||
| Yon zarbli | ɺ̥ ɺ | 𝼈̊ ɺ̢ | ʎ̆ | ʟ̆ | ||||||||||
Nopulmonik undoshlar tahrir
Nopulmonik undoshlar nafas chiqishi bilan bog'liq bo'lmagan undoshlar. Uch gruhga bo'linadi: qarsli (kliklar, Afrikaning koysan va bantu tillarida mavjud), imploziv ( vyetnam va suaxili kabi tillarda uchraydi), abruptiv (ko'pchilik kavkaz va amerind tillarida uchraydi).
Yana qarang
Havolalar tahrir
- Xalqaro Fonetik Alifbo (Wayback Machine saytida 2010-05-02 sanasida arxivlangan) (Inglizcha)
- Xalqaro Fonetik Alifbo (PDF)
Ovozli fayllar tahrir
- Peter Ladefoged’s Fonetik Kursu (ovozli fayl)(Inglizcha)
- UFA tablosu(Wayback Machine saytida 2003-06-04 sanasida arxivlangan) (Inglizcha)
- Til tovushlari haqida maʼlumot (Wayback Machine saytida 2005-07-03 sanasida arxivlangan) (Inglizcha)
- UFA tablosu (Inglizcha)
- UFA tablolarının ses örnekli Flash sürümü (Inglizcha)
- Bir diğer UFA ses örnek dizini (Wayback Machine saytida 2006-07-12 sanasida arxivlangan) (Inglizcha)
black
- [http://we.bolta[sayt ishlamaydi] gg3ujf353;lgkpljoj;=pyhrmjkjkh..lkuly\
hrr