Zaqatala tumani
Zaqatala tumani(ozarb. Zaqatala rayonu) — Ozarbayjon Respublikasıdagi maʼmuriy mintaqalardan biri. Uning markazi Zaqatala shahridir.
Zaqatala
 | |
|---|---|
| tuman | |
 | |
.gif) Gerb | |
| 41°33′0″N 46°43′0″E / 41.55000°N 46.71667°E G OKoordinatalari: 41°33′0″N 46°43′0″E / 41.55000°N 46.71667°E G O | |
| Mamlakat | Оzarbayjon |
| Hukumat | |
| • Hokim | Mubariz Ahmadzoda |
| Maydon | [convert: invalid number] |
| Rasmiy til(lar)i | ozarbayjoncha |
| Aholisi (2012) |
124 850 [2] |
| Zichligi | 87 kishi/km2 |
| Milliy tarkib | ozarbayjon, avar, saxur, turk, rus, gruzin, lezgin, ukrayin, tatar, arman, kurd, yahudiy, olmon, tolısh, udin va boshqalar |
| Konfessiyaviy tarkib | asosan musulmonlar |
| Telefon kodi | 994 24 |
| Avtomobil kodi | 62 |
Tarixi tahrir
Zaqatala maʼmuriy rayoni 1930 yil 8 avgustda tashkil etilgan.
Geografik mavqei tahrir
Zaqatala rayoni Ozarbayjon Respublikasining shimoliy-gʻarbida, poytaxt Baku shahridan 430 km masofada, Buyuk Kavkaz togʻlarining janibiy etaklarida, Qur’a-Ayrichay vodiysida joylashgan. Rayon ekoturizm uchun qulay yerda joylashgan. Uning tabiyati ajoyib. Bu yerda 1839 yilda tashkil etilgan (maydoni 23800 gektar) Zaqatala Davlat Qoʻriqxonasi, Zaqatala sharsharasi, Xalaxi koʻli, Malarasa oʻtish yoli, qolaversa davlat ahamiyatiga molik 108 ta tarixiy-madaniy obidalari bor. Shuningdek Mosul qishlogʻi hududida 19 asrda qurilgan minora bu rayonning eng goʻzal meʼmoriy obidalaridan biri sanaladi. Uning maketi Zaqatala rayonining Tarix muzeyida saqlanadi. Qayd etish lozimki, Mosul qishlogʻida yashagan aholining 100 foizi ingiloylar boʻlgan . Ulardan Mamrux qishlogʻi hududidagi II-IV asrlarga oid alban obidasi, V-VII asrlarga oid Zaqatala devori, Jar qishlogʻidagi XVI asrga oid Jinkoʻzqal’a, 1830 yilda qurilgan Zaqatala qal’ası va boshqalar saqlanib qolganini aytib oʻtish lozim. Zaqatala rayoni Buyuk Kavkaz togʻlari etagida Ozarbayjonning shimoli-gʻarbida joylashgan. Rayon shimoli-sharqdan Rossiya Federasiyasınıng Dogʻıston Respublikası , gʻarbdan Balakan rayoni, sharqdan esa Qax rayoni bilan chegaradoshdir. Rayonning shimoli-sharq tomoni togʻli, janub va janubi-garbiy qismi tekisliklardan iborat. Rayondagi eng baland nuqta Quton togʻidir (3648 m). Tekislik qismida yumshoq, togʻli qismida sovuq iqlim hukmronlik qiladi. Yanvar oyida oʻrtacha harorat tekislikda −1 °C, togʻlarda −10 °C, iyul oyida esa +24 °C va +5 °C ni tashkil etadi. Bu yerda yiliga 600–1600 mm yogʻingarchilik tushadi. Rayon hududining yarmini togʻlar egallagan boʻlsa, yarmi oʻrmonlar bilan qoplangan. Zaqatala — koʻpmillatli rayondir. Bu yerda asosan ozarbayjonliklar, saxurlar, avarlar, ingiloylar, ruslar va boshqa millatga mansub kishilar istiqomat qiladi. Rayon hududida juda koʻp tarixiy va madaniyət obidalari bor. Markazi Zaqatala shahridir. Shahar dengiz sathidan 535 metr balandlikda, Ozarbayjon Respublikasıning poytaxtı Baku shahridan 445 km uzoqlikda, Tala daryosining sohilida, Yevlax-Balakan shossesi oʻtadigan yoʻlda joylashgan.
Relefi tahrir
Rayon hududi asosan togʻlik va tekisliklardan iborat.
Tabiati tahrir
Zaqatala hududining taxminan yarmini oʻrmonlar tashkil etadi. Rayonning relefi togʻ va tekisliklardan iborat. Rayonda oʻrmonlar koʻp, lekin ularning asosiy qismi togʻ va togʻoldi hududlarda joylashgan. Oʻrmonlar qimmatbaho daraxtlarga boy. Bu yerda - kashtan, yongʻoq, dub, grab, qayragʻoch va boshqa qimmatbaho daraxtlar koʻp. Faunasi, yaʼni hayvonot dunyosi ham xilma-xil. Togʻ va oʻrmonlarida bugʻu, togʻ echkisi, toʻngʻiz, ayıq, boʻri, quyon va boshqa jonivorlar uchraydi. Shuningdek turli qushlarni ham uchratish mumkin. Bu yerda qirgʻovul, kaklik, togʻ lochini, kalxat, olaqargʻa va bulbul singari qushlarni uchratish mimkin.. 1929 yilda bu yerda, Bosh Kavkaz togʻlarining janubiy yonbagʻirlarida Zaqatala Davlat Q’oʻriqxonasi tashkil etilgan.
İqlimi tahrir
Iqlimi moʻtadil subtropik. Havo harorati togʻlarda sovuq, tekisliklarda esa issiqni tashkil etadi.
Aholisi tahrir
Rayon hududi 1 shahar, 2 shaharcha, 59 qishloqdan tarkib topgan. Uning markazi boʻlmish Zaqatala shahrida 20600 nafar aholi istiqomat qiladi. 1830 yilda bu yerda Zaqatala qal’ası qurilgan boʻlsa, 1840 yildan esa Zaqatala shahar maqomini olgan. Maydoni 1348 kv. km. 2012 yil 1 yanvar holati boʻyicha taxminan 121.394[3] nafar aholi yashaydi. Ularning asosiy qismini ozarbayjonliklar tashkil etadi. Shuningdek rayonda ozarbayjonliklardan tashqari 20 dan ortiq millat va elatlar (rus, ukrayin, gruzin, lak, avar, saxur, udin, ingiloy, lezgi, tatar, yahudiy, turk, yunon, osetin va boshqalar) istiqomat qiladi.
Zaqatala rayoni, RİHB İjro namoyandalari va shahar oʻz-oʻzini boshqarish organlari tomonidan idora qilinadi. Rayonda 29 ijro va 31 nafar oʻz-oʻzini boshqarish organi xodimlari faoliyat koʻrsatadi.. Aholining umumiy soni — 121 394. Qishloqlar soni — 59. Shaharchalar soni — 2 ta. Oʻrta taʼlim muassalarining soni — 71 ta. Maktabgacha taʼlim muassasalarining soni — 39 ta. Umumtaʼlim maktablarining soni — 67. Texniki, oʻrta-maxsus va kasbga yoʻnaltirilgan maktablarning soni — 4 ta. Oliy taʼlim muassasalarining soni — 2 ta. Shifoxona va tibbiyot muassasalarining soni — 10 ta. Madaniyat markazlari soni — 143.
| Etnik guruhlar | 1939 r/o.[3] | 1959 r/o.[4] | 1970 r/o.[5] | 1979 r/o.[6] | 1999 r/o.[7] | 2009 r/o.[8][9] | 2012 r/t.[10] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jami | 45 854 | 47 776 | 69 270 | 79 627 | 107 240 | 118 228 | 121 394 |
| ozarbayjon | 21 712 | 29 785 | 42 034 | 49 071 | 63 811 | 80 476 | 81 474 |
| avar | 9 958 | 8 878 | 15 240 | 17 592 | 25 835 | 25 578 | 26 402 |
| saxur | 6 021** | 2 603 | 5 697 | 7 728 | 13 114 | 11 203 | 12 788 |
| turk | … | … | … | … | 303 | 303 | 320 |
| rus | 3 754 | 2 229 | 1 661* | 1 213* | 404 | 233 | 210 |
| gruzin | 279 | 178 | 1 785 | 224 | 3 075 | 59 | 27 |
| lezgin | 1 685 | 2 137 | 1 014 | 2 218 | 313 | 50 | 71 |
| ukrayin | 268 | … | * | * | 50 | … | 7 |
| tatar | … | … | 59 | 56 | 32 | 11 | 15 |
| arman | 1 459 | 1 234 | 1 038 | 884 | 1 | … | … |
| kurd | 14 | 11 | 7 | 9 | … | … | 50 |
| yahudiy | 29 | 23 | 13 | 8 | … | … | … |
| olmon | 49 | … | … | … | … | … | … |
| tolısh | 18 | 1 | … | … | … | … | 8 |
| udin | ** | … | 3 | 5 | … | … | … |
| Boshqa | 1 | 697 | 719 | 622 | 303 | 315 | 22 |
Eslatma : *- Ukrayın va Ruslar bilan birgalikda /**- Saxurlar va boshqar Dogʻıston xalqları /r.o.- roʻyxatga olish. /r.t.- 2009 yilgi roʻyxatga olish natijalari asosidagi rasmiy taxmin.
Taniqli shaxslari tahrir
- Shax Ahmad Afandi — ijtimoiy va din xodimi.
- Bolakishii bey Arablinskiy — Chor Rossiyasining generalı.
- Arslan bey Qardashov — 1918 yil 28 mayda Ozarbayjonning mustaqilligini eʼlon qilgan Milliy Shoʻroviy Kengash aʼzolaridan biri.
- Orif Hojılı — Mustaqillik Aktini imzo etgan millat vakili, Tenglik Partiyası Markazi İjro aparatınıng raisi.
- Foiq İsfandiyor oʻgli Amirov — Ozarbayjonning Milliy Qahramonı.
- Notiq Bashir oʻgʻli Mammadov — Ozarbayjonning Milliy Qahramonı.
İqtisodiyoti tahrir
Rayon iqtisodiyotida qishloq xoʻjaligi asosiy oʻrinni egallaydi. Don (ayniqsa makkajoʻxori), tamaki, mevachilik (yongʻoq), sabzavot mahsulotlarini yetishtirish yetakchi hisoblanadi. Rayonda oziq-ovqat mahsulotlari kombinatı, yongʻoq tozalovchi, tamaki mahsulotlari yetishtiruvchi, efir-moy zavodları, tikish va mebel fabrikalari faoliyat koʻrsatadi. Rayon keng turizm imkoniyatlariga ega.
Madaniyat, taʼlim va tibbiyot muassasalari tahrir
Rayonda 48 oʻrta, 14 asosiy, 4 boshlangʻich maktab, 1 gumanitar fanlar gimnaziyası, 39 maktabgacha tarbiya muassasasi, 6 ixtiyoriy maktab muassasasi, BETMning Zagatala filiali, 2 oliy maktabining (oʻqituvchilar institutu va islom universiteti) filialı, 1 kollej, 1 kasbiy-texnika maktabi, 81 kutubxona, 36 klub, 27 madaniyat uyi, 1 xalq teatrı, tarix-madaniyat qoʻriqxonasi, tarix-oʻlkashunoslik muzeyi, 1 musiqa maktabi, yosh bolalar sport maktabi, shaxmat maktabi, bolalar ijodiyot markazi, 10 shifoxona, 21 qishloq vrachlik ambulatoriyası, 26 feldsher stantsiyalari, 23 masjid, 1 mehmonxona, 4 motel faoliyat koʻrsatadi. Iqtisodiyotining asosini qishloq xoʻjaligi tashkil etishini yuqorida aytib oʻtdik. Rayonda mebel, tikuvchilik, qurilish materialları, oziq-ovqat, yengil sanoatni rivojlantirish uchun katta salohiyat va imkoniyatlar mavjud.
Moddiy-madaniy merosi tahrir
Zaqatala rayoni hududida Ozarbayjon Respublikasi Nozirlər Kabinetining 2001 yil 2 avgustdagi 132 sonli qaroriga asosan Davlat himoyasiga olingan 100 ga yaqin obida qayd etilgan. Bulardan eng qadimiysi Pariqal’a, Armatay qal’ası, Cingoʻzqal’a, Shayton qal’ası, Zaqatala qal’ası va boshqalardır. Rayonning qishloq joylarida VI-VIII asrlardan qolgan 10dan ortiq Alban obidalari bor.
Rayonning Mamrux (Mamrux cherkovi), Mazıx, Muxax, Qabizdara, Yuqorı Tala (Yuqorı Tala ibodatxona) va Yuqorı Chardoxlar qishloqlarida VI-VIII asrlardan saqlanib qolgan koʻplab Alban obidalari, qal’alar mavjud boʻlib, moliyaviy qiyinchiliklar sababli ularni yangidan qurish imkoni boʻlmasada qisman taʼmirlash ishlari olib borildi. Bu yerda mavjud boʻlgan masjidlarning hammasida yangidan qurilish, taʼmir ishlari olib borilgan va tarixiy obida sifatida davlat himoyasiga olingan. Rayondagi tarixiy obidalarning koʻpi eng qadim davrlardan to hozirga qadar saqlanib qolgani asosan qishloqlarda joylashgan. Goʻzparak va Halal qishloqlarida XVIII asrga oid masjidlar, Keloba qishlogʻida XV asrga oid ikki minora, Mazıxda XII asrga oid minora, Yuqorı Chardoxlarda V asrga oid Pariqal’a, Jar qishlogʻida XIV asrga oid Chingizqal’a va rayon Tarix-oʻlkashunoslik muzeyi, Pashan qishlogʻida Alban minorasi (XIII asr) va Axaxdara qishlogʻidaki Alban minorasi (XII asr), shuningdek, boshqa qishloqlarda, jumladan Aliobod va Mosulda XIX asrda qurilgan masjidlar saqlanib qolgan.
Sport tahrir
Rayonda 1 Olimpiya Sport Kompleksi, 3 stadion, 1 suzish havzasi, 1 shaxmat klubu, 71 ta oddiy, 18 ta kichik sport kompleksi, 3 aerobika-trenajor zali faoliyat koʻrsatadi. Rayon sportchilari Respublika, Yevropa va Jahon chempionatlarida yuksak natijalarni koʻrsatib Ozarbayjon sporti taraqqiyotida oʻz munosib hissalarini qoʻshib kelmoqdalar.
Oʻz-oʻzini boshqarish organlari haqida maʼlumot tahrir
Zaqatala rayonida 31 oʻz-oʻzini boshqarish organlari faoliyat koʻrsatadi. Zaqatala oʻz-oʻzini boshqarish organlari Zaqatala shahrini idora qiladi. Rayonda shunday oʻz-oʻzini boshqarish organlari borki, ularning tarkibida bir necha qishloqlar oʻrin olgan. Umuman mavjud 31 ta oʻz-oʻzini boshqarish organlari tarkibida 1 shahar, 1 shaharcha va 59 qishloq bor. 2004 yil 1 yanvardagi maʼlumotlarga qaraganda ularda 110830 nafar aholi istiqomat qiladiki, ularning 83297 nafari qishloq joylariga toʻgʻri keladi.
Galereya tahrir
 |
Vikiomborda Zaqatala tumani haqida turkum mavjud |
Xorijiy oʻtishlar tahrir
- Zaqatala.in Zaqatala Tumani
- Zaqatala manzaralari
- Zaqatala Rayon Mahkamasi (Wayback Machine saytida 2022-01-01 sanasida arxivlangan)
- Zaqatala Rayon İjro Hokimiyati : Oʻz-oʻzini boshqarish organlari
Manbalar tahrir
- ↑ Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
- ↑ „Əhalisi — Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti“. Qaraldi: 29 iyun 2015. .
- ↑ Ethno-Caucasus, Etnodemografiya Kavkaza :Zakatal’skiy rayon (perepis' 1939 goda)
- ↑ Ethno-Caucasus, Etnodemografiya Kavkaza :Zakatal’skiy rayon (perepis' 1959 goda)
- ↑ Ethno-Caucasus, Etnodemografiya Kavkaza :Zakatal’skiy rayon (perepis' 1970 goda)
- ↑ Ethno-Caucasus, Etnodemografiya Kavkaza :Zakatal’skiy rayon (perepis' 1979 goda)
- ↑ Population statistics of Eastern Europe :Azerbaijan Republic population and housing census of 1999
- ↑ Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi :Zaqatala rayonu (Wayback Machine saytida 2009-11-14 sanasida arxivlangan)
- ↑ Population statistics of Eastern Europe :Azerbaijan Republic population and housing census of 2009
- ↑ Zaqatala Rayon İcra Hakimiyyəti :Əhalisi[sayt ishlamaydi]