Mazdakiylik

Mazdakiylik — diniy-falsafiy taʼlimot. Asoschisi Mazdak. Mazdikiylar harakati davrida Eronda keng tarqalgan. M. taʼlimotiga koʻra, olamda boʻladigan jarayonlar ongli va biror maqsadni koʻzlab harakat qiluvchi yaxshilik, yorugʻlik manbai bilan koʻr-koʻrona va tasodifiy harakatlanuvchi yomonlik, qorongʻulik (johillik) manbai oʻrtasidagi kurashdan iborat. Bu kurash „yaxshilik“ning „yomonlik“ ustidan gʻalabasi bilan tugallanadi. M.da birinchi oʻrinda sof falsafiy va diniy masalalar emas, ijtimoiy masalalar turadi. M.da asosiy yovuzlik boylikka hirs qoʻyish va kambagʻallik, deb taʼkidlanadi. Ijtimoiy zulmga qarshi kurash muqaddas vazifa sifatida talqin etiladi va unga diniy tus beriladi. M.ning asosiy gʻoyasi mulkiy tenglikni oʻrnatishdan iborat. Bu tenglik barcha moddiy boyliklarga dehqonlar jamoasi orqali egalik qilish, yaʼni moddiy boyliklar odamlarga teng taqsimlanishi kerak deb tasavvur etiladi. Bu gʻoya xalq ommasi ichida keng tarqalib, mazdakiylik harakatining mafkurasi sifatida xizmat qilgan. Bu taʼlimot garchi hayoliy boʻlishiga qaramay, uning adolatsizlik va zulmga qarshi qaratilgani, tinchlikka chaqirishi ijobiy ahamiyat kasb etdi. M. keyingi asrlar davomida Eron, Oʻrta Osiyo va Ozarbayjondagi dehqonlarning va shahar kambagʻallarining (Abu Muslim, Muqanna, Bobak qoʻzgʻoloni) kurash bayrogʻi boʻlib qoldi.

Teologiya

Mazdakiizm dualistik din boʻlib, u manixeyizm taʼsirida boʻlgan. U koinotni yaratgan dastlabki vaqtda birlashadigan yorugʻlik va qorongʻulik (yaxshi va yomon) ikkita tamoyil mavjudligini oʻrgatdi. Mazdakiylar Nur xudosiga sigʻinardilar.

Iqtibos manbalar

• Crone, Patricia. The Nativist Prophets of Early Islamic Iran: Rural Revolt and Local Zoroastrianism. Cambridge University Press, 2012 — 1–543 bet. ISBN 9781139510769. 
• Daryaee, Touraj. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris, 2014 — 1–240 bet. ISBN 978-0857716668. 
• Kreyenbroek, Philip G. „IRAN ix. RELIGIONS IN IRAN (1) Pre-Islamic“,. Encyclopaedia Iranica, 2012 — 432–439 bet. 
• Yarshater, Ehsan. Cambridge history of Iran The Seleucid, Parthian and Sasanian periods. Cambridge, 1983. ISBN 978-0-521-24693-4. 

Havolalar

• Boyce, Mary. Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Psychology Press, 2001 — 1–252 bet. ISBN 9780415239028. 
• Eichenberger, L. (2020). "Communist, Heretic, Rebel. Mazdak and the History of Religion". Zeitschrift für Religionswissenschaft 28 (2): 237–258. doi:10.1515/zfr-2019-0029. https://www.degruyter.com/view/journals/zfr/28/2/article-p237.xml?tab_body=abstract. 
• Frye, R. N. (1983), „Chapter 4“, The political history of Iran under the Sasanians, The Cambridge History of Iran, 3-jild, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-20092-9
• Frye, Richard Nelson. The History of Ancient Iran. C.H.Beck, 1984 — 1–411 bet. ISBN 9783406093975.