Navassa

Navassa oroli (inglizcha: Navassa Island, fransuzcha: La Navase, gait. kreolsk. Lanavaz yoki Lavash – taxminan 5,2 km² (2 mil²) maydoni boʻlgan orol. Qoʻshma Shtatlar maʼlumotlariga koʻra, orol korporatsiya qilinmagan uyushmagan hududdir.

Orol Yamayka boʻgʻozida strategik joyni egallaydi: Guantanamo koʻrfazidagi AQSh harbiy-dengiz bazasidan 160 km (90 dengiz mili) janubda, Kuba, Gaitidan Yamaykagacha boʻlgan yoʻlning chorak qismi.

Geografiyasi

Orol xaritasi

Sohil

Eng baland nuqtasi – 77 m, mayoqdan 100 m janubda va Lulu koʻrfazidan 600 m sharqda joylashgan nomaʼlum balandlik. Navassa oroli asosan marjonli ohaktoshlardan tashkil topgan; qirgʻoqlari 9-15 m balandlikdagi vertikal oq qoyalardan iborat. Echki podalari boqish uchun yetarli yaylov hisoblanadi. Yogʻochli oʻsimliklarning zich stendlari va vaqti-vaqti bilan kaktuslar ham mavjud. Navassaning topografiyasi va ekologiyasi Mona oroliga oʻxshaydi, Mona boʻgʻozida, Puerto-Riko va Dominikan Respublikasi oʻrtasida joylashgan kichik ohaktosh oroli. Tarixiy jihatdan ular ham oʻxshash: Amerika hududlari bir vaqtlar guano qazib olish markazlari boʻlgan, endi esa ular qoʻriqxonalar.

Tarihi

1504-yilda Kristofer Kolumb Yamaykada halokatga uchraganidan soʻng, yordam uchun Gaitiga (Hispaniola) bir nechta kanoe otryadini yubordi. Yoʻl-yoʻlakay dengizchilar chuchuk suv izlab nomaʼlum orolga tushib qolishdi. Shunday qilib, orol kashf qilindi. Keyingi 350 yil davomida kashf etilgan va unutilgan, chunki chuchuk suv manbalari yoʻq.

1857-yilda amerikalik tadbirkorlar orolning guano zaxiralaridan foydalanishni boshladilar va asli gaitilik boʻlgan Navassa 1857-yilda kapitan Piter Dunkan tomonidan 1856-yilgi Guano oroli toʻgʻrisidagi qonunga binoan Qoʻshma Shtatlarga qoʻshildi (bu uchinchi orol edi, ushbu aktga muvofiq qoʻshilgan). 1858-yilda Gaiti imperiyasi orolni oʻz hududi deb eʼlon qildi. Mojaro tomonlari oʻrtasida qurolli toʻqnashuvlar boʻlmagan. 1865-1889-yillarda orolda guano konlari faol ravishda qazib olindi. 1898-yilda guano qazib olish tugallandi va orol doimiy aholisidan mahrum boʻldi, garchi Gaitilik baliqchilar vaqti-vaqti bilan unga qoʻnadilar. 1914-yilda Panama kanalining ochilishi bilan orol navigatsiya nuqtai nazaridan ahamiyatli boʻldi. Kanal va Amerika Qoʻshma Shtatlarining sharqiy qirgʻoqlari oʻrtasidagi aloqa Kuba va Gaiti oʻrtasida, orolning bevosita yaqinida, Shamol boʻgʻozining xavfli suvlari orqali amalga oshirildi. 1917-yilda dengiz sathidan 120 m balandlikda 46 metrli (162 fut) mayoq qurilgan. Uchta xizmat koʻrsatuvchi xodim tayinlandi: mayoqchi va ikkita yordamchi. 1929-yildan beri mayoq toʻliq avtomatlashtirilgan. 1939-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari Sohil Xavfsizlik xizmati tomonidan dengiz chiroqlari xizmati soʻrilganidan soʻng, ikkinchisi yiliga ikki marta mayoqqa xizmat koʻrsatdi. Ikkinchi jahon urushi paytida AQSh dengiz floti orolda kuzatuv punktini tashkil qildi. Urushdan keyin orolda hech kim yashamadi. 1966-yilga kelib, karkidon iguanasining noyob mahalliy kichik turi Cyclura cornuta onchiopsis qirilib ketdi. 1996-yilda AQSh qirgʻoq xavfsizligi mayoqni saqlashni toʻxtatdi.

1998-yildan beri orol va uning atrofidagi 12 millik dengiz zonasi Amerika Yovvoyi tabiatni muhofaza qilish boshqarmasi tomonidan boshqariladi. Oʻshandan beri bir nechta yangi oʻsimlik turlari kashf qilindi. Qoʻshma Shtatlar orolda qoʻriqxona tashkil etishni taklif qilmoqda.

Aholisi

Orolda vaqtinchalik Gaiti baliqchilar lageri bor, boshqa paytlarda orolda hech kim yashamaydi. Bundan tashqari portlar yoki portlar yoʻq, faqat vaqtinchalik ankrajlar mavjud.

Iqtisodiyoti

Uning yagona tabiiy resursi guano; iqtisodiy faoliyat Gaitilik baliqchilar tomonidan vaqti-vaqti bilan dengiz baliq ovlashdan iborat.

Navassa bayrogʻi

2001-yil 7-dekabrda Gavayidagi Pearl-Harborda Ikkinchi jahon urushi yodgorligi uchun moʻljallangan, yashamaydigan Navassa orolining norasmiy bayrogʻi-USS Arizona. Ikkita teng gorizontal chiziqlardan iborat: tepada oq, pastki qismida koʻk. Bayroqning oʻrtasida orolning yashil profili, chap tomonda boʻrttirilgan mayak joylashgan. Orol Qoʻshma Shtatlar va Gaiti tomonidan bahsli boʻlgani sababli, bu mamlakatlarning davlat bayroqlari rasman qoʻllanadi.

Havolalar

• Fabio Spadi (2001) „Navassa: Legal Nightmares in a Biological Heaven?“. 2011-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.</link> // Chegara va xavfsizlik byulleteni