Nazariy namuna olish

Nazariy namuna olish (inglizchadan “theoretical sampling”) yoki nazariy tanlov — bu nazariya uchun ma’lumotlarni yigʻish jarayoni boʻlib, tahlilchi bir vaqtning oʻzida oʻz ma’lumotlarini yigʻadi, kodlaydi, tahlil qiladi va bir-biri bilan taqqoslaydi. U, shuningdek, oʻz nazariyasini rivojlantirish uchun bundan keyin qanday ma’lumotlarni toʻplash va ularni qayerdan izlash kerakligini hal qiladi^[1]. Tadqiqotchi umumiy muammoli sohani tanlaydi va u tomonidan tahlil qilinadigan ba’zi asosiy tushunchalar va xususiyatlarni aniqlashdan boshlaydi. Shu bilan birga, shakllanayotgan nazariya allaqachon ishlab chiqilgan nazariyalarning notoʻgʻri qarashlari va jihatlariga emas, balki toʻplangan ma’lumotlarga asoslanishiga nazariy jihatdan sezgir va ehtiyot boʻlish kerak. Materialni tahlil qilish jarayonida tadqiqotchida keyingi tanlovlarda e’tiborga olinishi kerak boʻlgan turli xil savollar paydo boʻladi, chunki ularga beriladigan javoblar oʻrganilayotgan hodisalarni toʻliq ochib berishga imkon beradi. Shunday qilib, nazariy namuna olishda tadqiqotchining asosiy vazifasi keyingi tahlillar uchun holatlarni aql bilan tanlashdir.

Nazariy namuna olish tushunchasi metodologiyaga, “Grounded theory” metodi yoki asosli nazariyani yaratgan, amerikalik sotsiologlar Anselm Strauss va Barni Glazerlarning ishlaridan kelib chiqqan^[1]. Keyinchalik, u A. Strauss va J. Korbin^[2], A. Brayant va K. Charmaz^[3], A. Clark^[4] tomonidan ishlab chiqilgan “Grounded theory” metodologiyasining yangi versiyalarini chiqarish bilan toʻldirildi va qayta koʻrib chiqildi.

Umumiy maʼlumot

Nazariy namuna olish gʻoyasi oldindan belgilangan ma’lumotlarni yigʻish rejasini talab qiladigan ehtimollik tanloviga muqobildir. Nazariyotchilarning asoslangan fikriga koʻra, bunday rejaga rioya qilish istagi ba’zi hollarda toʻgri va ishonchli nazariyani shakllantirishga xalaqit berishi mumkin, chunki u tadqiqot yoʻnalishini oʻzgartirishi mumkin boʻlgan yangi ma’lumotlarning paydo boʻlishini hisobga olmaydi. Ehtimollikdan farqli oʻlaroq, nazariy namuna olish:

Tushunchalarning dolzarblik darajasiga (nazariy dolzarbligi va ahamiyati) qarab, tanlangan toifalarni xususiyatlar muvofiqligi emas, balki ma’lumotlar bilan toʻldirishga intilish bilan tartibga solinadi.
Tanlashda u nafaqat odamni umumiy aholining vakili sifatida, balki tanlangan vaziyat sharoitida oʻzaro ta’sir va oqibatlarni oʻz ichiga olgan butun bir holatni koʻrib chiqadi.
Faqat birinchi ma’lumotlar toʻplami oldindan oʻylab topiladi, keyingilari esa tadqiqotchini ma’lum bir ma’lumot beruvchi va ma’lumot manbalaridan namuna olishga yoʻnaltiruvchi rivojlanayotgan nazariya tomonidan shakllanadi va nazorat qilinadi. Birinchi holatlarni tahlil qilgandan soʻng, tadqiqotchi farazlarni ilgari suradi va yanada mazmunli tanlangan holatlar tahlilini davom ettirish tufayli ular oʻrtasida asta-sekin aloqa oʻrnatadi^[5].

Shunday qilib, nazariy tanlov ma’lumotlarni yigʻish, tahlil qilish va bir-biri bilan taqqoslashning uzluksiz jarayonidir. Tahlil qilingan ma’lumotlarni ongli ravishda jalb qilish va rad etish imkoniyati tadqiqotchiga oʻz nazariyasini eng qisqa vaqt ichida toʻliq ochib berish va rivojlantirish imkonini beradi.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Glaser, B., Strauss, A.. The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Transaction Publishers, 2009. ISBN 9780202363370.
↑ Strauss, A., Corbin, J. „Grounded Theory Methodology: An Overview“, . Handbook of Qualitative Research. 1st ed., 1994.
↑ Bryant, A., Charmaz, K.. The SAGE Handbook of Grounded Theory. Sage, 2010. ISBN 9781446203743.
↑ Clarke, A. Situational Analysis: Grounded Theory After the Postmodern Turn. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, 2005.
↑ Charmaz K., Bryant A.. Grounded theory // The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Ed. by L.M. Given. Vol. 1.. Thousand oaks, CA: Sage, 2008, — p. 374-bet.

Adabiyotlar

Glaser, B., Strauss, A.. The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Transaction Publishers, 2009. ISBN 9780202363370.
Strauss A., Korbin J.. Sifatli tadqiqot asoslari: asosli nazariya, protsedura va texnologiya. М.: Editorial URSS, 2001. 2017-yil 15-dekabrdagi arxiv nusxasi на Wayback Machine
Bryant, A., Charmaz, K.. The SAGE Handbook of Grounded Theory. Sage, 2010. ISBN 9781446203743.
Charmaz K., Bryant A.. Grounded theory // The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Ed. by L.M. Given. Vol. 1.. Thousand oaks, CA: Sage, 2008, — p. 374-bet.
Charmaz, K.. Constructing Grounded Theory: A Practical Guide Through Qualitative Analysis. SAGE, 2006. ISBN 9780761973539.

[discovery-1] 1,0 ^1,1 Glaser, B., Strauss, A.. The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. Transaction Publishers, 2009. ISBN 9780202363370.

[2] Strauss, A., Corbin, J. „Grounded Theory Methodology: An Overview“, . Handbook of Qualitative Research. 1st ed., 1994.

[handbook-3] Bryant, A., Charmaz, K.. The SAGE Handbook of Grounded Theory. Sage, 2010. ISBN 9781446203743.

[4] Clarke, A. Situational Analysis: Grounded Theory After the Postmodern Turn. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, 2005.

[hanbook-5] Charmaz K., Bryant A.. Grounded theory // The Sage encyclopedia of qualitative research methods. Ed. by L.M. Given. Vol. 1.. Thousand oaks, CA: Sage, 2008, — p. 374-bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]