Vikipediya

Neoplasm

Neoplazma (IPAc-en|ˈ|n|iː|.|oʊ|ˌ|p|l|æ|z|əm|,_|ˈ|n|iː|.|ə|-)[1][2] — toʻqimalarning gʻayritabiiy va ortiqcha oʻsishining bir turi. Neoplazmani shakllantirish yoki ishlab chiqarish jarayoniga neoplazi deyiladi. Neoplazmaning oʻsishi odatdagi atrofdagi toʻqimalarning oʻsishi bilan muvofiqlashtirilmaydi va dastlabki tetik olib tashlangan boʻlsa ham, anormal oʻsishda davom etadi[3][4][5]. Bu gʻayritabiiy oʻsish odatda oʻsimta deb atash mumkin boʻlgan massa hosil qiladi[6].

ICD-10 neoplazmalarni toʻrtta asosiy guruhga ajratadi: benign neoplazmalar, in situ neoplazmalar, malign neoplazmalar va noaniq yoki nomaʼlum xatti-harakatlarning neoplazmalar kabilar[7]. Malign neoplazmalar, shuningdek, oddiygina saraton kasalligi sifatida ham tanilgan va onkologiyaning diqqat markazidir.

Klonallik tahrir

Neoplastik oʻsmalar koʻpincha heterojen boʻlib, bir nechta turdagi hujayralarni oʻz ichiga oladi, lekin ularning boshlanishi va davom etishi odatda neoplastik hujayralarning bir populyatsiyasiga bogʻliq. Ushbu hujayralar monoklonal deb taxmin qilinadi, yaʼni ular bir hujayradan kelib chiqqan boʻladi[8]va barchasi bir xil genetik yoki epigenetik anomaliyaga ega — bu klonallikdan dalolat beradi. Limfoid neoplazmalar masalan, limfoma va leykemiya uchun klonallik ularning immunoglobulin geni (B hujayrasi lezyonlari uchun) yoki T hujayra retseptorlari genining (T hujayrali lezyonlari uchun) bir martalik qayta tuzilishini kuchaytirish orqali isbotlanadi. Klonallikni namoyish qilish endi limfoid hujayralar koʻpayishini neoplastik sifatida aniqlash uchun zarur deb hisoblanar ekan[9].

Neoplazma va oʻsimta tahrir

Shish yoki oʻsimta soʻzi lotincha shishish soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu yalligʻlanishning asosiy belgilaridan biridir. Bu soʻz dastlab shishning har qanday shakliga, neoplastik yoki yoʻqligini anglatadi. Zamonaviy ingliz tilida oʻsimta oʻlchami kattalashgan koʻrinadigan neoplazma (qattiq yoki suyuqlik bilan toʻldirilgan kistli lezyon, neoplastik hujayralarning gʻayritabiiy oʻsishi natijasida hosil boʻlishi mumkin yoki boʻlmasligi mumkin) uchun sinonim sifatida ishlatilatib kelishgandi[10][11]. Baʼzi neoplazmalar oʻsimta hosil qilmaydi — bular orasida leykemiya va karsinomaning koʻp shakllari in situ deyiladi. Oʻsimta ham saraton bilan sinonim emas. Saraton taʼrifiga koʻra malign boʻlsada, oʻsimta benign, prekanser yoki malign boʻlishi mumkin.

Sabablari tahrir

 
Yonoq terisining neoplastik oʻsimtasi, bu yerda hidradenoma deb ataladigan ter bezlarining yaxshi xulqli neoplazmasi qattiq emas, lekin suyuqlik bilan toʻldirilgan.
 
Yaxshi xulqli neoplazmalarni, yaʼni bachadon miomalarini koʻrsatadigan diagramma

Odamlarda oʻsimtalar bitta hujayra ichida toʻplangan genetik va epigenetik oʻzgarishlar natijasida yuzaga keladi, bu hujayraning boʻlinishi va nazoratsiz kengayishiga olib keladi[12]. Neoplazma toʻqimalarning gʻayritabiiy proliferatsiyasidan kelib chiqishi mumkin, bu genetik mutatsiyalar tufayli yuzaga kelishi mumkin. Neoplazmalarning barcha turlari ham toʻqimalarning oʻsimtali oʻsishiga olib kelmaydi (masalan, leykemiya yoki in situ karsinoma) va neoplazma oʻsishi va regenerativ jarayonlar oʻrtasidagi oʻxshashliklar, masalan, dediferentsiya va hujayralarning tez koʻpayishi taʼkidlanib kelingan[13].

Oʻsimta oʻsishi matematika va doimiy mexanika yordamida oʻrganiladi. Shunday qilib, gemangiomalar va limfangiomalar (qon yoki limfa tomirlaridan hosil boʻlgan) kabi qon tomir oʻsmalari yopishqoq hujayralar va hujayralar oʻsishi mumkin boʻlgan boʻshliqlarni toʻldiradigan organik suyuqlikdan hosil boʻlgan qattiq skeletning amalgamlari sifatida qaralib kelinadi[14]. Ushbu turdagi model ostida mexanik stresslar va shtammlar bilan kurashish mumkin va ularning oʻsimta va uning atrofidagi toʻqimalar va qon tomirlarining oʻsishiga taʼsiri aniqlanishi mumkin. Ushbu modelni qoʻllagan tajribalarning soʻnggi topilmalari shuni koʻrsatadiki, oʻsimtaning faol oʻsishi oʻsimtaning tashqi qirralari bilan cheklangan va asosiy normal toʻqimalarning qotib qolishi oʻsimta oʻsishini oldini oladi[15].

Malign neoplazmalar tahrir

DNK shikastlanishi tahrir

 
Malign neoplazmalarda DNKning shikastlanishi va DNKni tiklash genlarida epigenetik nuqsonlarning markaziy roli

Dala nuqsonlari tahrir

 
Uzunlamasına ochilgan yangi rezektsiya qilingan yoʻgʻon ichak segmentida saraton va toʻrtta polip, shuningdek, ushbu yoʻgʻon ichak segmentida mumkin boʻlgan maydon nuqsoni (saraton rivojlanishidan oldin va unga moyil boʻlgan toʻqimalar hududi) koʻrsatilgan sxematik diagramma. Diagrammada oʻsmalarning kashshoflari boʻlgan sub-klonlar va pastki sub-klonlar koʻrsatilgan.

Ushbu hodisani tasvirlash uchun turli xil atamalar, jumladan, „dala effekti“, „dala saratoni“ va "dala kanserogenezi" ishlatilgan. „Dala saratoni“ atamasi birinchi marta 1953-yilda epiteliyning saraton rivojlanishiga moyil boʻlishi uchun (oʻsha paytda) nomaʼlum jarayonlar bilan oldindan shartlangan hududni yoki „maydonini“ tasvirlash uchun ishlatilgan[16]. Oʻshandan beri „dala saratoni“ va „dala nuqsoni“ atamalari yangi saraton paydo boʻlishi mumkin boʻlgan premalign toʻqimalarni tavsiflash uchun ishlatilib kelingan.

Manbalar tahrir

  1. ↑ "neoplasm". Lexico UK English Dictionary. Oxford University Press. Archived from the original on April 28, 2021. https://web.archive.org/web/20210428113153/https://www.lexico.com/definition/neoplasm. 
  2. ↑ „neoplasm“. Dictionary.com Unabridged. Random House.
  3. ↑ "Type-2 pericytes participate in normal and tumoral angiogenesis". Am. J. Physiol., Cell Physiol. 307 (1): C25–38. July 2014. doi:10.1152/ajpcell.00084.2014. PMID 24788248. PMC 4080181. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4080181. 
  4. ↑ Cooper GM. Elements of human cancer. Boston: Jones and Bartlett Publishers, 1992 — 16 bet. ISBN 978-0-86720-191-8. 
  5. ↑ Taylor, Elizabeth J.. Dorland's Illustrated medical dictionary., 29th, Philadelphia: Saunders, 2000 — 1184 bet. ISBN 978-0721662541. 
  6. ↑ Stedman's medical dictionary, 28th, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2006 — Neoplasm bet. ISBN 978-0781733908. 
  7. ↑ „II Neoplasms“. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision (ICD-10) Version for 2010. World Health Organization. Qaraldi: 2014-yil 19-iyun.
  8. ↑ „Medical Definition of Clone“. 2012-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-oktyabr.
  9. ↑ "The association of Epstein-Barr virus with smooth-muscle tumors occurring after organ transplantation". N. Engl. J. Med. 332 (1): 19–25. January 1995. doi:10.1056/NEJM199501053320104. PMID 7990861. 
  10. ↑ „Pancreas Cancer: Glossary of Terms“. 2010-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-yanvar.
  11. ↑ "Tumor". Dorland's Illustrated Medical Dictionary (31st nashri). 2007. ISBN 978-1-84972-348-0. 
  12. ↑ Tammela, Tuomas; Sage, Julien (2020). "Investigating Tumor Heterogeneity in Mouse Models". Annual Review of Cancer Biology 4 (1): 99–119. doi:10.1146/annurev-cancerbio-030419-033413. PMID 34164589. PMC 8218894. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8218894. 
  13. ↑ "Tumors in amphibia". Zoological Science 4: 411–425. 1987. 
  14. ↑ "On the mechanics of a growing tumor". International Journal of Engineering Science 40 (12): 1297–316. 2002. doi:10.1016/S0020-7225(02)00014-9. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-engineering-science_2002-07_40_12/page/1297. 
  15. ↑ Volokh KY (September 2006). "Stresses in growing soft tissues". Acta Biomater 2 (5): 493–504. doi:10.1016/j.actbio.2006.04.002. PMID 16793355. 
  16. ↑ "Field cancerization in oral stratified squamous epithelium; clinical implications of multicentric origin". Cancer 6 (5): 963–8. September 1953. doi:10.1002/1097-0142(195309)6:5<963::AID-CNCR2820060515>3.0.CO;2-Q. PMID 13094644. https://archive.org/details/sim_cancer_1953-09_6_5/page/963.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Neoplasm&oldid=3763777" dan olindi