Portun yoki Portumn (lotincha: Portunus, Portumnus) — qadimgi Rim mifologiyasida kalitlar, eshiklar va qoramollar xudosi. Gʻalla omborlarni qoʻriqlagan. Asta-sekin porta („darvoza, kirish“) va portus („bandargoh“) soʻzlari xalq tafakkurida birlashtirildi, chunki bandargohni „dengiz darvozasi“ deb atash mumkin. Shu sababli, Portun Palemon[1] sifatida tanildi va portlar va bandargohlar xudosiga aylandi. Arnobiyningvaʼzlarridan biriga koʻra, Portun dengizchilarni xavfsiz sayohatga yubordi[2]. Portun Eneidada[3] ham uchraydi.


Portun sharafiga 17-avgustda boʻlib oʻtadigan Portunaliya bayrami tashkil etilgan[4]. Ushbu bayramda odamlar eski kalitlarni poklanish uchun olovga tashlashgan deb hisoblanadi, chunki kalit Portunning atributi edi. Boshqa bir vaʼzga koʻra, kalitlar forumga keltirilgan[5]. Portunning asosiy ibodatxonasi Rimda, Buqa forumida; boshqa bir ibodatxona Emiliyev koʻprigidan unchalik uzoq boʻlmagan yerda joylashgan edi[6].

Portunning vazifalari va atributlari uni Yanusga yaqinlashtiradi. Shuningdek, u turli yoʻnalishlarga qaragan ikki bosh bilan tasvirlangan; bunday tasvirlarni tangalar va kema tumshugʻlarida koʻrish mumkin edi. Shuni taʼkidlash kerakki, Sabzavot bozoridagi Yanus ibodatxonasi 17-avgustda, Portunaliya kunida muqaddas sanala boshlangan.

Bir talqinga koʻra, Portun dastlab erkak taqdirining xudosi boʻlgan va Fortuna maʼbudasi jufti boʻlgan[7].

Portun ruhoniysi kichik flamenlardan biri edi (flamen Portunalis). Uning vazifalari orasida u Quirinus haykalining nayzasini maxsus malham bilan qoplagan marosimni bajarish edi. Bu malham maxsus vazada (persillum) saqlangan.

Juliano Bonfante, Portun, lotinlar ustunlarga uylar qurgan paytdan beri saqlanib qolgan, juda qadimiy xudo ekanligiga ishongan. U dastlab brodlar xudosi edi. Bonfantening soʻzlariga koʻra, lotincha porta („darvoza“) va portus („bandargoh“), „brod“ degan maʼnoni anglatuvchi, bir xil hind-evropa ildizidan kelib chiqqan[8].

Oksford lugʻatida koʻrsatilishicha inglizcha importunate („qatʼiy“) soʻzi lotincha importunus („nomaqbul“) soʻziga dalolat beradi, dastlab noqulay ob-havoni va Portun xudosi nomini anglatgan[9].

Manbalar tahrir

  1. Овидий. Fasti. VI, 546.
  2. The Seven Books of Arnobius
  3. Вергилий. Eneida. V, 241.
  4. G. Wissowa. Religion und Kultus der Römer, S. 112.
  5. Perviy variant: huius dies festus Portunalia, qua apud veteres claves in focum add(ere prope) more institutum. Vtoroy: Portunalia qua apud veteres claves in forum adductas piare institutum. Sm.: G. Vaccai, Le feste di Roma antica, pag. 164. Roma, Edizioni Mediterranee, 1986.
  6. A Topographical Dictionary of Ancient Rome
  7. Mifi narodov mira. Ensiklopediya (pod red. S. A. Tokareva). Tom I, s. 578.
  8. G. Bonfante, „Tracce di terminologia palafitticola nel vocabolario latino?“. Atti dell’Istituto Veneto di scienze, lettere e arti 97 (1937:53-70).
  9. „Definition of importunate in Oxford dictionaries“ (en) (deadlink). oxforddictionaries.com. 2013-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan.