Televizion hujjatli filmlar hujjatli filmlarni namoyish etadigan televideniyedagi ommaviy axborot vositalaridir. Televizion hujjatli filmlar televidenie hujjatli filmi yoki televizion hujjatli film sifatida mavjud.

  • Televizion hujjatli seriallar , baʼzan hujjatli filmlar deb ataladi, bu ikki yoki undan ortiq televideniye epizodlaridan iborat buyurtma toʻplamida namoyish etiladigan teleseriallardir.
  • Televizion hujjatli filmlar hujjatli kanal yoki yangiliklar bilan bogʻliq kanal orqali translyatsiya qilinadigan yagona hujjatli film sifatida mavjud. Baʼzida dastlab telekoʻrsatuvlar uchun moʻljallangan hujjatli filmlar kinoteatrda namoyish etilishi mumkin.
Erkak va ayol Vietnam urushi haqidagi televizion hujjatli filmlarni tomosha qilishmoqda.

Hujjatli televideniye 1940-yillarda yuqori pagʻonaga koʻtarilib mashxurllikga erishdi, bu yutuqning sababi kinematik hujjatli film yaratish tashabbuslaridan amalga oshirilganidadir. Dastlabki ishlab chiqarish texnikasi zamonaviy roʻyxatga olish usullariga nisbatan juda samarasiz edi. Ilk televizion hujjatli filmlarda odatda tarixiy, urush davri, tergov yoki voqea-hodisalarga oid mavzular namoyish etilgan boʻlsa zamonaviy televizion hujjatli filmlar mashhurlar, sport, sayohat, iqtisodiy va yovvoyi tabiat mavzularini qamrab oldi.

Koʻpgina televizion hujjatli filmlar axloqiy, madaniy, ijtimoiy va siyosiy muammolar atrofida muhokamalarni keltirib chiqardi. Hujjatli teleseriallarning ayni damdagi formati, shuningdek, zamonaviy striming xizmatlari orqali translyatsiya qilinadigan televidenie hujjatli filmlarining kontekstualizatsiyasi bilan bogʻliq muhokamali bahslar ham shakllanib bordi. Bu bahslar sogʻlom raqobat ustiga qurilgan edi.

Tarixi tahrir

1900-yilgacha tahrir

Televizion hujjatli film oʻz ildizlarini kino, fotojurnalistika va radioning media aloqa usullaridan topadi. Xususan, televideniyedagi hujjatli filmni kinematik hujjatli filmning kelib chiqishini kuzatish mumkin. Hujjatli filmlar tarixiy va zamonaviy voqealarning hikoyasi sifatida badiiy boʻlmagan filmlar yaratishda koʻpchiilikga taniqli boʻldi. 1898-yilda polshalik kinematograf Boleslav Matushevskiy hujjatli filmni „tarixning yangi manbai“ boʻlishni taklif qildi[1]. Hujjatli kino sanʼatining keng tarqalgan evolyutsiyasi Jeyms Chapmanni uning kelib chiqishini Amerika Qoʻshma Shtatlari, Fransiya, Germaniya, Sovet Ittifoqi va Buyuk Britaniya kabi davlatlar ishtirokidagi asosan „xalqaro jarayon“ deb hisoblashiga olib keldi[2]. Bu ham aslida yaʼna qoʻyilishin kerak boʻlgan qadamning debochasi boʻldi.

 
BBC yuqori aniqlikdagi jamoat televideniyesi xizmatining esdalik lavhasi.

1900—1950-yillar tahrir

Hujjatli filmning televideniye formatida paydo boʻlishi 1936-yil 2-noyabrda Britaniya radioeshittirish korporatsiyasi (BBC) tomonidan dunyodagi birinchi yuqori aniqlikdagi jamoat televideniyesining ishga tushirilishidan keyin sodir boʻldi[3]. Dastlabki eshittirishdan soʻng, BBC televideniyesi cheklangan quvvatda boʻlsa-da, Ikkinchi Jahon urushi boshlanishi bilan 1939-yilgacha davom etdi. Ushbu toʻxtatib turish olti yillik urush davrida davom etdi. Muntazam teleeshittirish 1946-yilda qayta tiklandi[2]. Keyingi yillarda BBC tarmogʻining butun mamlakat boʻylab kengayishi, qoʻshimcha kanallar, shuningdek, televizion tarmoq bozoriga (xususan, Mustaqil Televideniye) yangi raqobatning kiritilishi televideniye hujjatli filmining paydo boʻlishi uchun imkoniyatlar yaratdi. Britaniyaning ommaviy televidenie tarmogʻi haqidagi kontseptsiyasiga muvofiq, televizion hujjatli film ham Britaniya ommaviy axborot vositalaridan kelib chiqadi.

Keng tarqalgan televidenie inqilobi, ayniqsa hujjatli filmlar sohasida, muqarrar qurilish ekanligiga umumiy eʼtiqod mavjud. Dunkan Ross va Ramsay Short televidenie hujjatli formatining dastlabki kashshoflari boʻlib, ushbu yangi translyatsiya vositasida mavjud film yaratish usullarini sezilarli darajada meyorlashtirildilar[4]. 1950-yilda Ross hujjatli ommaviy axborot vositalari „televidenieda oʻz uyida“ ekanligini taʼkidladi[5]. Oʻsha paytda Ross va uning zamondoshlari televizion hujjatli filmni anʼanaviy hujjatli film ijodkorligidan tashqari kengaytma sifatida koʻrib chiqdilar — ayniqsa Jon Griersonning hujjatli film „aktuallikka ijodiy munosabat“ sifatida mavjudligi haqidagi taʼrifini qoʻllab quvatlashdi[6]. Ushbu dastlabki televizion hujjatli filmlar taʼlim, ijtimoiy va madaniy muhitda televizion hujjatli filmlarning potentsial taʼsirini himoya qilishga yordam bergan[2].

1950—1970-yillar tahrir

Qoʻshma Shtatlardagi televizion hujjatli filmning paydo boʻlishi 1949-yilga toʻgʻri keladi, unda urush davri xotiralari turkumi tasvirlangan[7] 1950-yillarda NBC, ABC va CBS kabi taniqli tijorat radioeshittirish tarmoqlari oʻzlarining televizion hujjatli filmlarini tarixiy, harbiy, urush davri va voqealar bilan bogʻliq janrlarga qaratdilar[8] 1960-yillar Qoʻshma Shtatlarda koʻpincha televizion hujjatli filmning „Oltin davri“ sifatida nishonlanadi[9] Bu vaqtda televidenie hujjatli filmlari ham jurnalistik, ham siyosiy sohada tobora ortib borayotgan ahamiyat kasb eta boshladi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, Kennedi maʼmuriyati televidenie hujjatli filmlari Amerikaning kommunizm rivojlanishini cheklash harakatlariga hissa qoʻshishi mumkinligiga ishongan[8]

Kelgusi oʻn yilliklar davomida televidenie hujjatli filmi jahon miqyosida mashhurlik darajasining yuqorilab borishi davom etdi. Jeyms Chapman qirollik oilasini (1969) televizion hujjatli filmning „madaniy qabul qilinishining eng yaxshi koʻrsatkichi“ deb taʼkidlaydi[2]. Namoyishdan soʻng Qirollik oilasi butun dunyo boʻylab 40 million kishini tomosha qildi[10] va bu harakatlarni yuqori baholadi

1970—2000-yillar tahrir

 
F-tipli ulagichga ega koaksiyal televizion tarmoq kabeli

Yigirmanchi asrning soʻnggi oʻn yilliklarida televidenie hujjatli filmlari asosan kabel televideniesi tarmoqlari orqali namoyish etilishdan koʻra, tijorat eshittirish tarmoqlarida mashhurligining psayib borishi kuzatildi. Bu 2000-yillarning boshlarida The History Channel va National Geographic kabi bir qancha ixtisoslashgan hujjatli kanallarning paydo boʻlishiga ishora boʻldi. Amerika Qoʻshma Shtatlarida bu davrda PBS tergov televizion hujjatli filmlarini namoyish qilishni davom ettirdi[8]. Bundan tashqari, bu davrdga kelib ozchilik guruhlari tomonidan yangi madaniy va siyosiy fikrlarni taklif qiluvchi hujjatli televizion filmlar paydo boʻldi[11]. Bu esa Tv sohasida yangi bir davrni boshlab berdi.

Zamonaviy televizion hujjatli film tahrir

Televizion hujjatli filmlarning ayni damlardagi traektoriyasi Netflix va Stan kabi oqim xizmatlariga oʻtish uchun keng koʻlamda aniq natijalar taklif etiladi[12]. Ushbu tendentsiya brend homiyligidagi hujjatli filmlarning paydo boʻlishi bilan bu vaziyatga toʻgʻri kelad. Misol uchun, Jonson & Jonson San-Fransisko umumiy kasalxonasida OITS boʻlimi tashkil etgan bir nechta hamshiralar tasvirlangan 5B ishlab chiqarish loyihasini topshirdi. Hujjatli film Jonson va Jonsonning „gʻamxoʻrlik“ va „tegish“ ga qaratilgan brendiga mos keladi[13]. Tim Stivensonning taʼkidlashicha, brend homiyligidagi hujjatli filmlar sotuvchilarga anʼanaviy reklama usullari mumkin boʻlmagan vositalar orqali keng tarqalgan auditoriyaga kirish imkonini beradi[14].

Ishlab chiqarish texnikasi tahrir

Ilk televizion hujjatli filmlar tegishli vizual va tovushli vositalarni alohida yozib olish orqali ishlab chiqarilgan[15]. Koʻpincha tripodlarda joylashgan oʻn olti millimetrli plyonkali kameralar yorugʻlik va filtrlash uskunalaridan foydalangan holda tasvirni suratga oladi. Ovoz bir nechta mikrofonlar bilan birga chorak dyuymli ovoz yozuvchisi yordamida yozilgan. Post-ishlab chiqarish jarayonida vizual va ovozli elementlar sinxronlashtirildi.

 
Éclair 16 mm plyonkali kamera bilan yozib olish.

Televizion hujjatli filmlar ishlab chiqarishning dastlabki davrida qoʻllanilgan ayniqsa mashhur uskunalar orasida Nagra ovoz yozish moslamalari bilan birgalikda Eclair 16 mm plyonkali kameralar mavjud edi. Shunga oʻxshash vintage ishlab chiqarish muhitini qayta yaratishga boʻlgan zamonaviy urinishlar bunday usullarning samarasiz va koʻpincha notoʻgʻri ekanligini taʼkidlaydi.[15]

1970-yillarning boshlari hujjatli filmlar ishlab chiqarish texnikasida inqilobiy oʻzgarishlarni keltirib chiqardi. Marshall McLuhan va Bakminster Fuller Amerika jamiyati bilan maʼlumot almashishning mavjud anʼanaviy usullariga qarshi qoʻzgʻolonni ilhomlantirdilar. Sony kompaniyasining yangi ishlab chiqilgan Portapak videokamerasi Guerrilla televideniye kampaniyasini ragʻbatlantirgan muhim vosita boʻlib, bir kompaniyaning qurilmasidan boshqa kompaniyaning tegishli qurilmasiga video yozuvlarni oʻtkazishni osonlashtirgani uchun tan olingan[16].

 
Sony Betacam SP videokamera

Televizion hujjatli filmlar ishlab chiqarish texnikasidagi navbatdagi muhim rivojlanish 1980-yillarda videokameralar deb ham ataladigan portativ video yozuvchilarining joriy etilishi bilan sodir boʻldi. Eng muhimi, Sony Betacamni ishlab chiqishdi. Ushbu mahsulot videokameralarning harakatchanligi va moslashuvchanligini takomillashtirish bilan mashhur boʻlib, hujjatli filmlarni ishlab chiqarishda samaradorlikni oshirishga yordam berdi[17]. Bundan tashqari, videokameralar anʼanaviy kinokamera ishlab chiqarish texnikasiga nisbatan ishlab chiqarish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytirishga imkon berdi va shu bilan koʻproq hajmdagi tasvirlarni olish imkonini berdi[18]. Bu yigirmanchi asrning oxiriga kelib videokameralarni deyarli butunlay kino kameralarini almashtirishga olib keldi[19]. Gloverning taʼkidlashicha, raqamli hujjatli film ishlab chiqarish usullarining keng qoʻllanilishi hujjatli filmlar uchun Bill Nikols tomonidan belgilab qoʻyilgan hujjatli filmning „har qanday yoki bir nechta usullarini olish“ uchun yangi imkoniyatlar yaratdi. Bu televidenie hujjatli filmining „doimiy asosiy qismi“ boʻlgan „gapiruvchi boshlar“ tasvirlangan ramkali kadrlarni koʻrsatadigan „slayd-shou“ uslubini ishlab chiqarishga alohida qulaylik beradi[20].

Janrlar tahrir

Ilk Britaniya televizion hujjatli filmlari tarixiy voqealar, joylar va boshqaruv shtatlariga katta eʼtibor qaratdi. Bundan tashqari, urush hujjatli filmlari 1940-yillarning oxiri va 1950-yillarning boshlarida Ikkinchi Jahon urushidagi Ittifoq kuchlarining saʼy-harakatlarini aks ettiruvchi mashhurlikka erishdi[2] 1950-yillarda tergovchi televizion hujjatli filmlar ham mashhurlik kasb etdi. Chad Rafael CBS telekanalining See It Now (1951-1955) filmini „televideniedagi birinchi tanqidiy jurnalistika“ ni belgilovchi tadqiqot janrini yaratgan muhim televizion hujjatli film sifatida taʼkidlaydi[21]. Keyinchalik, 1960-yillarda televidenie hujjatli janrlari kengayishda davom etdi; Tabiiy tarix va yovvoyi tabiat mavzulari mashhur hujjatli mavzularga aylandi.

Insoniyat mavzularini oʻrganuvchi hujjatli filmlar ham shunday edi. Civilization (1969), Gʻarb sivilizatsiyasining yoʻnalishini aks ettiruvchi BBC Two telekanalida efirga uzatilgan oʻn uch qismli hujjatli filmi oʻsha paytdagi zamonaviy, rang-barang televidenie vositalaridan foydalangani bilan alohida ajralib turadi va shu hususiyati bilan mashhur edi[22]

Televizion hujjatli filmlar urush davri, tarixiy, hukumat va yovvoyi tabiat mavzularini yoritishda davom etmoqda. Televizion hujjatli filmlarning zamonaviy janrlari biroz oʻzgargan: sport, sogʻliqni saqlash, iqtisodiy, ijtimoiy media va shunga oʻxshash mashhur mavzularni ham oʻz ichiga oladi. Bu ham hujjatli filimlar yaratilishdagi yangilanishning bir koʻrinishi edi

Kanallarga misollar tahrir

Havolalar tahrir

  • Bill_Nichols (kino tanqidchisi)
  • Hujjatli film
  • Hujjatli rejim
  • Film yaratish
  • Jon Grierson
  • Hujjatli telekanallar roʻyxati
  • Soxta hujjatli film
  • Ommaviy televizor
  • Homiylik qilingan film
  • Valter Gudman (tanqidchi)

Manbalar tahrir

  1. Matuszewski, Bolesław (25–mart 1898–yil). „A New Source of History“. Film History. 7-jild, № 3. 322–324-bet.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Chapman, James. A New History of British Documentary. New York, NY: Palgrave Macmillan, 2015. 
  3. Robson, David. „Eighty years ago the BBC made its first live broadcast – and the world changed for ever“. Express. Express (27-oktabr 2016-yil). Qaraldi: 28-sentabr 2020-yil.
  4. Boon, Timothy (2013). „British Science Documentaries: Transitions from Film to Television“. Journal of British Cinema and Television. 10-jild, № 3. 475–497-bet. doi:10.3366/jbctv.2013.0151.
  5. Ross, Duncan (1950). „The Documentary in Television“. BBC Quarterly. 5-jild, № 1. 19-bet.
  6. Grierson, John. The First Principles of Documentary. London: Faber & Faber, 1966. 
  7. Von Schilling, Jim. The Magic Window American Television ,1939–1953. Routledge, 2002. 
  8. 8,0 8,1 8,2 Raphael, Chad. Broadcast Network Documentaries (In C.H. Sterling & C. Whitney (Eds.), Encyclopedia of Journalism). Beverley Hills: Sage Publications, 2009 — 458–463 bet. 
  9. Thompson. „Television in the United States“. Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 12-noyabr 2020-yil.
  10. Rieden, Juliet. „The True Story of the Royal Family's BBC Documentary, Which Hasn't Been Seen Publicly in Decades“. Town & Country (23-noyabr 2019-yil). Qaraldi: 2-oktabr 2020-yil.
  11. Glover. „The Emergence of Digital Documentary Filmmaking in the United States“. Academic Forum 30 2012–13. 2021-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-avgust.
  12. Morgan. „What Is The Future Of Television?“. Forbes. Qaraldi: 13-noyabr 2020-yil.
  13. Jardine, Alexandra. „JOHNSON & JOHNSON AIDS DOCUMENTARY WINS ENTERTAINMENT LIONS GRAND PRIX AT CANNES“. AdAge. Qaraldi: 13-noyabr 2020-yil.
  14. Stevenson. „Marketers are capitalizing on documentary filmmaking's golden age“. Digiday. Digiday (7-avgust 2019-yil). Qaraldi: 13-noyabr 2020-yil.
  15. 15,0 15,1 Ellis, John (2019). „Filming for Television: How a 16mm Film Crew Worked Together“. View: Journal of European Television History and Culture. 8-jild, № 15. 91–110-bet. doi:10.18146/2213-0969.2019.jethc167.
  16. Boyle, Dierdre (1992). „From Portapak to Camcorder: A Brief History of Guerrilla Television“. Journal of Film and Video. 44-jild, № 1/2. 67–79-bet.
  17. U. o. L. Department of Media Arts at Royal Holloway. „U-matic and Betacam“. How Television Used To Be Made. ADAPT TV History. Qaraldi: 2-oktabr 2020-yil.
  18. Glover. „The Emergence of Digital Documentary Filmmaking in the United States“. Academic Forum 30 2012–13. 2021-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-avgust.
  19. Ellis, Jack C.. A New History of Documentary Film. New York, NY: The Continuum International Publishing Group, 2005 — 258–259 bet. 
  20. Glover. „The Emergence of Digital Documentary Filmmaking in the United States“. Academic Forum 30 2012–13. 2021-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-avgust.
  21. Raphael, Chad. Broadcast Network Documentaries (In C.H. Sterling & C. Whitney (Eds.), Encyclopedia of Journalism). Beverley Hills: Sage Publications, 2009 — 458–463 bet. 
  22. Stourton, James. Kenneth Clark: Life, Art and Civilisation. William Collins, 2016. 

Havolalar tahrir