Vikipediya

Warmian-Masurian voyevodaligi

(Warmi-Masurian voyevodaligidan yoʻnaltirildi)

Warmian-Masurian voyevodaligi – Polshaning shimoli-sharqida joylashgan voyevodalik. Poytaxti va eng yirik shahri – Olshtin. Voyevodalikning maydoni 24,192 km2 (9,341 kv mi) ni tashkil qiladi va 2019-yilda 1,425,967 aholiga ega boʻlgan.

Warmian–Masurian voyevodaligi
Voyevodalik
Województwo warmińsko-mazurskie
Flag of Warmian–Masurian voyevodaligi
Bayroq
Official seal of Warmian–Masurian voyevodaligi
Gerb
Polshadagi joylashuvi
Polshadagi joylashuvi
Poviatlar boʻlinishi
Poviatlar boʻlinishi
Warmian-Masurian voyevodaligi is located in Polsha
Warmian-Masurian voyevodaligi
Polshadagi joylashuvi
Koordinatalari: 53°47′N 20°30′E / 53.783°N 20.500°E / 53.783; 20.500
Mamlakat Polsha
Voyevodeligi Warmian–Masurian
Poytaxt Olsztyn
Hukumat
 • Turi Ijroiya kengashi
 • Voyevod Radosław Król (PSL)
 • Marshal Marcin Kuchciński (PO)
Hudud
 • Voyevodalik 24 191,8 km2 (9 000 sq mi)
Aholisi
 (2019[1])
 • Voyevodalik 1 425 967
 • Urbanizatsiya
 844 177
 • Qishloq
 581 790
Vaqt mintaqasi UTC+1 (CET)
 • Yoz (DST) UTC+2 (CEST)
ISO 3166 kodi PL-28
Avtomobilni ro‘yxatdan o‘tkazish N
Asosiy aeroport Olsztyn-Mazury aeroporti
Avtomobil yoʻllari
Veb-sayt olsztyn.uw.gov.pl
* 116 gminalarga boʻlingan

Warmian–Masurian Voyevodaligi 1999-yil 1-yanvarda Olshtin viloyatining toʻliq hududi, Suwałki voyevodaligining gʻarbiy yarim qismi va Elbląg voyevodaligining bir qismi asosida tashkil etilgan boʻlib, bu Polshada 1998-yilda qabul qilingan mahalliy boshqaruv islohotlariga muvofiq amalga oshirilgan. Viloyat nomi tarixiy ikkita mintaqa – Warmiava Masuriadan olingan, shuningdek, viloyat ichida Chełmno Land va Powiśle kabi boshqa mintaqalarning ham qismlari mavjud. Viloyat sharqda Podlaskie voyevodaligi, janubda Masovian voyevodaligi, janubi-gʻarbda Kuyavian-Pomeranian voyevodaligi, gʻarbda Pomeranian voyevodaligi,, gʻarbda Vistula Lagoon va shimolda Kaliningrad oblastiga (Rossiyaning eksklavi) chegaradosh.

Tarixi

tahrir

Bu mintaqada dastlab bir nechta qadimgi Prussiya qabilalari, jumladan Bartiyanlar, Pogesaniyaliklar va Warmiyalılar yashardi. Shimoliy Salib yurishlari davomida qadimgi Prussiya Tevton ordeni tomonidan zabt etildi; ularning yerlariga papa tomonidan orden berildi va mintaqa Tevtonlar ordeni davlati tarkibiga kirgan. Orden Varmiyada nemis koʻchmanchilarini (Ostsiedlung) va Mazoviya hududidan kelgan polshalik kolonistlarni, masurlar (Mazurzy) deb atalganlarni koʻchib kelishga ragʻbatlantirdi, shuning uchun bu mintaqa Masuriya deb atalgan. Qadimgi prussiyaliklar salib yurishlari va keyingi qoʻzgʻolonlar davomida katta yoʻqotishlarga uchragan. Ularning qolgan oz qismi ham yangi kelganlarga singishib ketib, shu tariqa butunlay yoʻq boʻlib ketgan.

 
Jan Matejko (1878) tomonidan boʻyilgan Grunwald jangasi

Tevtonlar hukmronligi davrida mintaqa shaharsozlik jarayonini va iqtisodiy rivojlanishni boshdan kechirgan, chunki Hansaliklar ligasi mintaqa boʻylab keng tarqalgan. Orden keyinchalik Sovet Ittifoqi Polshaga hujum qilib, Pomereliya hududini egallab oldi va Polsha bilan uzoq davom etgan mojaroni boshladi, natijada Polsha Litva bilan ittifoq tuzgan. Masuriyada polyaklar va litvaliklar Gryunvald jangida ordenni magʻlub qilishgan. Urushlar Pomoreliya va Varmiyadagi shahar aholisi tomonidan qoʻzgʻolonga olib kelgan. Aholining iltimosiga binoan, bu hudud qirol Casimir IV Jagiellon, tomonidan Polshaga qoʻshilgan va O‘n uch yillik urushdan keyin Polsha suverenitetida qolgan, lekin ikki qismga boʻlingan: Elblong va Varmiya bevosita Polsha qirolligiga qoʻshilgan, Mazuriya esa Tevton ordeni nazorati ostida Polshaning vassaliga aylangan va Polsha Qirolligining „yagona va boʻlinmas“ qismi hisoblanardi[2].

 
Elbląg Polsha shohligining asosiy port shaharlaridan biri va butun Polsha-Lituvalik umumdavlatining eng yirik shaharlaridan biri boʻlgan.

1525-yilda Buyuk usta Albert Hohenzollern sekulyarizatsiya joriy etib, Prussiya dukati deb eʼlon qilishi bilan, Teutonlar ordeni davlatining mavjudligi tugagan. U Prussiya knyazligini e’lon qilgan va Polsha qiroliga bo‘ysunuvchi bo‘lgan. Prussiyalik Hohenzollern liniyasi 1618-yilda Albert Fridrikning vafoti bilan tugagan va knyazlik Dukhiya Brandenburgiya liniyasi tomonidan meros qilib olingan. Prussiya bir vaqtning oʻzida Brandenburg-Prussiya deb nomlangan saylovchilar bilan shaxsiy ittifoqqa kirgan, bu 1660-yilda Oliva shartnomasiga qadar Polsha hukmronligi ostida qolgan. Taxt Prussiya qiroli Frederik I tomonidan meros qilib olingan. U gersoglikni Brandenburg bilan birlashtirishni va oʻzini Prussiya qiroli deb eʼlon qilishni xohlagan, shu sababli Rossiya tashabbusi bilan amalga oshirilgan Polshaning boʻlinishlarida ishtirok etgan. Bu jarayonda Varmiya, Prussiya Qirolligi tomonidan qoʻshib olingan va yangi tashkil etilgan Sharqiy Prussiya provinsiyasining bir qismiga aylangan. Qirollikning qolgan qismi bilan birga, mintaqa Shimoliy Germaniya Konfederatsiyasi va Germaniya imperiyasining bir qismiga aylangan.

 
Działdowo nemislarning natsistlar tomonidan qoʻzgʻatilgan Soldau konsentratsion lageri qurbonlariga yodgorlik

1914-yilda viloyat jang maydoniga aylandi, Birinchi jahon urushining Sharqiy fronti doirasida mashhur Tannenberg jangi sodir boʻldi. Keyinchalik, mintaqa Weimar Respublikasi va natsistlar Germaniyaning bir qismiga aylandi, ammo janubdagi baʼzi hududlar esa 1918-yilda Polsha mustaqilligini tiklaganidan soʻng yana Polshaning tarkibiga kirgan. Urushlar davrida Polsha aholisi natsistlar hukumati tomonidan taʼqiblarga duchor boʻlgan. 1939-yilda Ikkinchi jahon urushi boshida Germaniyaning Polshaga bostirib kirishi bilan nemislar mahalliy polyaklarni ommaviy hibsga olishgan. Polyak gazetalari va kutubxonalarini yopishgan va musodara qilishgan, shuningdek, Polshaning urushdan oldingi hududlarini egallab olishgan, hozirgi hududda Soldau konslagerini tashkil qilishgan va Polshaliklarni, shu jumladan Bratian, Nawra, Malinowo va Komorniki hududlarida koʻp qirgʻinlarni amalga oshirishgan[3][4]. Hududda Stutthof konslagerining bir nechta kichik lagerlari joylashgan edi. Polsha, Belgiya, Fransiya, Italiya, Serbiya va Sovet asirlari uchun yirik nemis harbiy asirlar lagerlari va Masuriyada Stalag I-B va Adolf Hitlerning birinchi Sharqiy frontdagi harbiy qarorgohi boʻlgan „Boʻri inlari“ joylashgan edi[5]. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan soʻng, Germaniya aholisi Potsdam shartnomasiga muvofiq hududdan butunlay chiqarib yuborilgan, ammo keyingi oʻn yillarda koʻplab masuriylar koʻchib oʻtishgan.

Etnik va diniy tuzilishi

tahrir

1824-yilda, Gʻarbiy Prussiya bilan birlashishidan oldin, Sharqiy Prussiyaning aholisi 1,080,000 kishini tashkil etgan[6]. Karl Andreening maʼlumotlariga koʻra, bu sonning yarmidan koʻpi nemislardan iborat boʻlib, 280,000 nafar kishini, yaʼni 26% ini polshalik va 200,000 kishi, yaʼni 19% ini litvaliklar tashkil etgan[7]. Biroq, nemislar va litvaliklarning katta qismi mintaqaning shimoliy qismida yashagan, bu hozirgi Varmi-Mazuriyan voyevodaligidan tashqarida joylashgan edi. 1819-yilda Georg Hasselning maʼlumotlariga koʻra, 2,400 nafar yahudiy aholi ham mavjud boʻlgan[8]. August von Haxthausenning 1839-yildagi kitobida shunga oʻxshash raqamlar keltirilgan boʻlib, mazkur kishilar viloyat boʻyicha taqsimlangan[9]. Sharqiy Prussiyaning polshalik va litvalik aholisining etnik qardoshlari Rossiya imperiyasida rim-katolik boʻlishiga qaramay asosan lyuteranlar edi. Faqatgina Janubiy yarmida rim-katolik polshaliklar, yaʼni „Warmiak“ deb atalganlar (asosan protestant Masuriyalardan farq qiladi) aholining asosiy qismini tashkil etgan. 1837-yilda Allenstein (polshada joylashgan: Olsztyn) viloyatida 26,067 kishi 81 foizini tashkil etgan[9]. XIX asrda Sharqiy Prussiyada bir qismini Flippinliklar tashkil etgan boʻlib, ularning asosiy shahri Eckersdorf (Wojnowo) hisoblangan[10][11][12]. Polshalik aholi Germaniyalanish va Kulturkampf siyosatiga duchor boʻlgan.

1817-yildagi maʼlumotlarga koʻra Sharqiy Prussiyada 796,204 nafar evangelik xristian, 120,123 ta rim-katolik, 864 ta mennonit va 2,389 ta yahudiy boʻlgan[13].

Warmian–Masurian voyevodaligi Polshadagi ukrainlar eng katta sonini oʻz ichiga oladi, bu sovet va polsha kommunistik hokimiyatlari tomonidan amalga oshirilgan majburiy koʻchirilishlar (masalan, Vistula Operatsiyasi) natijasida yuzaga kelgan[14].

Warmian–Masurian voyevodaligining gʻarbiy qismida joylashgan Pasłęk 1297-yilda hozirgi Polshada birinchi marta gollandiyalik immigrantlar joylashgan joy hisoblanadi[15]. Shunday bir daʼvo mavjudki, ular 1296-yilda Gollandiya aholisi Floris V ning oʻldirilishida ishtirok etganlar. Floris V oʻldirilgandan soʻng gollandiyalik immigrantlar sharqqa qochib ketgan, bu haqida gollandiyalik shoir Joost van den Vondelning 1637-yilda yozilgan „Gijsbrechcie van Aemstel“ asarida taʼkidlab oʻtilgan[16].

Shahar va shaharchalari

tahrir
 
Olsztyn – Voevodelikning poytaxti va Varmiyaning eng yirik shahri.
 
Sobiq qirollik shahri Elbląg – Voyevodelikning gʻarbiy qismidagi eng katta shahar.
 
Ełk – Masuriadagi eng katta shahar
 
Ostróda – Masuriyaning gʻarbiy qismidagi eng yirik shahar
 
Mikołajki

Voyevodelik tarkibiga 3 ta shahar va 47 ta shaharcha kiradi. Quyida aholi sonining kamayishi tartibida keltirilgan (2019-yil uchun rasmiy maʼlumotlarga koʻra)[17]:

Shaharlar (shahar meri yoki „rezydent miasta“ tomonidan boshqariladi):
  1. Olsztyn (172,194)
  2. Elbląg (119,760)
  3. Ełk (62,006)

Shaharchalar:

  1. Iława (33,322)
  2. Ostróda (32,947)
  3. Giżycko (29,335)
  4. Kętrzyn (27,212)
  5. Bartoszyce (23,482)
  6. Szczytno (23,267)
  7. Mrągowo (21,656)
  8. Działdowo (21,279)
  9. Pisz (19,277)
  10. Braniewo (17,040)
  11. Olecko (16,442)
  12. Lidzbark Warmiński (15,728)
  13. Morąg (13,793)
  14. Nidzica (13,762)
  15. Gołdap (13,716)
  16. Pasłęk (12,160)
  17. Węgorzewo (11,328)
  18. Nowe Miasto Lubawskie (10,891)
  19. Biskupiec (10,598)
  20. Lubawa (10,387)
  21. Dobre Miasto (10,208)
  22. Orneta (8,772)
  23. Lidzbark (7,794)
  24. Olsztynek (7,561)
  25. Barczewo (7,513)
  26. Susz (5,560)
  27. Orzysz (5,546)
  28. Reszel (4,532)
  29. Ruciane-Nida (4,454)
  30. Korsze (4,206)
  31. Biała Piska (4,024)
  32. Górowo Iławeckie (3,951)
  33. Mikołajki (3,826)
  34. Jeziorany (3,190)
  35. Wielbark (3,035)
  36. Ryn (2,851)
  37. Pieniężno (2,721)
  38. Tolkmicko (2,689)
  39. Miłakowo (2,548)
  40. Pasym (2,503)
  41. Miłomłyn (2,436)
  42. Bisztynek (2,370)
  43. Frombork (2,332)
  44. Zalewo (2,145)
  45. Kisielice (2,098)
  46. Sępopol (1,958)
  47. Młynary (1,772)

Maʼmuriy boʻlinishi

tahrir
 
Olsztyndagi Warmi-Masurian viloyati majlisi binosi

Varmian-Masuriya voyevodeligi 21 tuman (poviat) boʻlingan: 2 shahar tumani va 19 qishloq tumani. Bular yana 116 gminaga boʻlinadi.

Tumanlar quyidagi jadvalda koʻrsatilgan (aholi soni boʻyicha kamayish tartibida).

Oʻzbekcha va

polshacha nomlari

Maydoni

(km2)

Aholisi

(2019)

Markazi Boshqa tumanlari Umumiy gminalar
Shahar tumanlari
Olsztyn 88 172,194 1
Elbląg 80 119,760 1
Qishloq tumanlari
Olsztyn tumani

powiat olsztyński

2,840 126,334 Olsztyn * Dobre Miasto, Biskupiec, Olsztynek, Barczewo, Jeziorany 12
Ostróda tumani

powiat ostródzki

1,765 104,526 Ostróda Morąg, Miłakowo, Miłomłyn 9
Iława tumani

powiat iławski

1,385 92,933 Iława Lubawa, Susz, Kisielice, Zalewo 7
Ełk tumani

powiat ełcki

1,112 91,446 Ełk 5
Szczytno tumani

powiat szczycieński

1,933 69,678 Szczytno Pasym, Wielbark 8
Kętrzyn tumani

powiat kętrzyński

1,213 62,536 Kętrzyn Reszel, Korsze 6
Działdowo tumani

powiat działdowski

953 65,288 Działdowo Lidzbark 6
Bartoszyce tumani

powiat bartoszycki

1,309 57,642 Bartoszyce Górowo Iławeckie, Bisztynek, Sępopol 6
Pisz tumani

powiat piski

1,776 56,328 Pisz Orzysz, Ruciane-Nida, Biała Piska 4
Giżycko tumani

powiat giżycki

1,119 56,661 Giżycko Ryn 6
Elbląg tumani

powiat elbląski

1,431 57,395 Elbląg * Pasłęk, Tolkmicko, Młynary 9
Mrągowo tumani

powiat mrągowski

1,065 49,970 Mrągowo Mikołajki 5
Braniewo tumani

powiat braniewski

1,205 41,223 Braniewo Pieniężno, Frombork 7
Nowe Miasto tumani

powiat nowomiejski

695 43,900 Nowe Miasto Lubawskie 5
Lidzbark tumani

powiat lidzbarski

924 41,311 Lidzbark Warmiński Orneta 5
Olecko tumani

powiat olecki

874 34,281 Olecko 4
Nidzica tumani

powiat nidzicki

961 32,940 Nidzica 4
Gołdap tumani

powiat gołdapski

772 26,825 Gołdap 3
Węgorzewo tumani

powiat węgorzewski

693 22,796 Węgorzewo 3
* markaz tuman tarkibiga kirmaydi

Diqqatga sazovor joylari va turizmi

tahrir
 
Lidzbark Warminski qal'asi buyuk badiiy va tarixiy qadriyat hisoblanadi

Eng koʻp tashrif buyuriladigan joylardan biri Mazur ko‘li okrugi, unda Polshaning eng katta koʻllari – Śniardwy va Mamry hamda 2,000 dan ortiq koʻl mavjud. Giżycko, Iława, Mrągowo, Mikołajki va Ruciane-Nida yozgi dam olish uchun mashhur joylardir.

Boshqa taniqli diqqatga sazovor joylar – Warmian qal’alari (Lidzbark Warmiński qal’asi, Pieniężno qal’asi, Olsztin qal’asi) va Polsha astronomi Nicolaus Copernicus yashagan va ishlagan Fromborkdagi sobor tepaligi va uning qabri joylashgan joy. Olsztyndagi Varmiya va Mazuriya muzeyi kolleksiyalarida tashrif buyuruvchilar Nikolay Kopernik Varmiyada yashagan davrdan qolgan koʻplab eksponatlarni topishlari mumkin[18]. Lidzbark Warmiński qal’asi keyinchalik Polsha shoirlari shahzodasi laqabli Ignacy Krasicki’nin qarorgohi boʻlgan. Shuningdek, voyevodalikda turli xil uslubdagi boshqa koʻplab gotika qal’alari va saroylari mavjud. Mazuriyadagi Święta Lipka va Varmiyadagi Gietrzwałd mashhur ziyoratgohlar boʻlib, boshqa diqqatga sazovor tarixiy cherkovlar orasida Dobre Miastodagi gotika kollej cherkovi va Ornetadagi hamda Kętrzyndagi cherkovlar mavjud boʻlib, ularning meʼmoriy detallarining oʻziga xosligi mehmonlarni hayratda qoldiradi. Bir nechta shaharlarda oʻrta asr shahar devorlari, minoralar va darvozalar toʻliq yoki qisman saqlanib qolgan, masalan, Lidzbark Warmiński, Nowe Miasto Lubawskie, Pasłęk mavjud.

Elbląg kanali viloyatning gʻarbiy qismidagi eng katta diqqatga sazovor joylardan biri hisoblanadi. Masuriyadagi Gryunvald jang maydoni Oʻrta asr Yevropasining eng katta janglaridan birini har yili qayta jonlantiriladigan joydir. Gołdap – viloyatning shimoliy-sharqiy qismida joylashgan kurort shaharchasi. Barczewoda bastakor Feliks Nowowiejskining tugʻilgan joyida unga bagʻishlangan muzey mavjud.

Voyevodalikda Ikkinchi Jahon urushi yodgorliklari, jumladan, Dzyałdowodagi Soldau konslageri oʻrnida, fashistlarning polyaklar qirgʻinlari joylarida va Sudvadagi urush qabristonida, Stalag IB nemis asiri qurbonlari boʻlgan urush lageri dafn qilindi. Boʻrilar uyi, Adolf Gitlerning Ikkinchi Jahon urushidagi birinchi Sharqiy front harbiy shtab-kvartirasi Gierłożda joylashgan.

Muhofaza qilinadigan hududlari

tahrir
 
Masuriya landshaft parkidagi Seksty koʻli

Varmian-Masuriya vodiysidagi qoʻriqlanadigan hududlar quyida keltirilgan landshaft parklari sifatida belgilangan sakkizta hududni oʻz ichiga oladi:

Luknajno koʻli qoʻriqxonasi (Masuriya landshaft bogʻining bir qismi) Ramsar konvensiyasi boʻyicha qoʻriqlanadigan suv-botqoq hududi boʻlib, YuNESKO tomonidan biosfera qoʻriqxonasi sifatida belgilangan.

Oshxonasi

tahrir

Polshaning anʼanaviy Polsha taomlaridan tashqari, Warmian–Masurian voyevodaligi oʻzining Warmia va Mazur regionlariga xos turli xil an'anaviy taomlar va ichimliklarga ega boʻlib, ular Polshaning Qishloq xoʻjaligi va qishloq rivoji vazirligi tomonidan rasmiy ravishda himoyalangan. Mazuriyada turli xil goʻsht mahsulotlari, xususan kielbasa va koʻplab anʼanaviy Polsha asal mahsulotlari ishlab chiqariladi.

Voyevodalikning himoyalangan anʼanaviy alkogol ichimliklari qatoriga Okowita miodowa warmińska, 42% alkogol miqdori boʻlgan Warmia asalidan tayyorlangan ichimlik, Warmia porter, Polshaning mahalliy pivo turi va Mazuriyaning nalewkasidan niedźwiedziówka kiradi[19][20].

Taʼlimi

tahrir
 
Olsztyndagi Warmia va Mazur universiteti

Voyevodalikdagi asosiy oliy oʻquv yurtlari Olsztyndagi Warmia va Mazur universiteti va Elblągdagi Davlat kasb-hunar kolleji hisoblanadi. Polshadagi eng katta yillik universitet talabalari bayramlaridan biri boʻlgan Kortowiada Olsztynda oʻtkaziladi.

Polshaning asosiy politsiya akademiyasi boʻlgan Szczytnodagi Politsiya Akademiyasi voyevodalikda joylashgan.

Xalqaro munosabatlari

tahrir
Yana qarang: Polshadagi qardosh shaharlar va shahar juftliklari ro‘yxati

28 ta shahar Cittaslow aʼzosi, bu Polshaning boshqa viloyatlariga qaraganda koʻproq[21].

Qardosh shaharlar – shahar juftliklari

tahrir

Warmian–Masurian voyevodaligi shahar juftliklariga ega:

Sporti

tahrir
Professional sport jamoalari
Klub Sport Liga Mukofotlar
AZS Olsztyn Voleybol (erkaklar) PlusLiga 5 Polsha chempionatlari

7 Polsha kuboklari

Start Elbląg Qoʻl jangi (ayollar) Superliga 2 Polsha chempionatlari (1992, 1994)

3 Polsha kubogi (1993, 1994, 1999)

Olimpia Elbląg Futbol (erkaklar) II liga 0
Stomil Olsztyn Futbol (erkaklar) II liga 0
Stomilanki Olsztyn Futbol (ayollar) Ekstraliga 0
Constract Lubawa Futzal (erkaklar) Ekstraklasa 1 Polsha kubogi (2020)

Galereyasi

tahrir

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Sub-national HDI - Subnational HDI - Global Data Lab“ (en). globaldatalab.org. Radboud University Nijmegen. Qaraldi: 2021-yil 13-dekabr.
  2. ↑ Górski, Karol. Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce: zbiór tekstów źródłowych (pl). Poznań: Instytut Zachodni, 1949 — 96–97, 214–215-bet. 
  3. ↑ Cygański, Mirosław (1984). "Hitlerowskie prześladowania przywódców i aktywu Związków Polaków w Niemczech w latach 1939-1945" (pl). Przegląd Zachodni (4): 41–42. 
  4. ↑ Wardzyńska, Maria. Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion (pl). Warsaw: IPN, 2009 — 177, 228–229, 235–236-bet. 
  5. ↑ Megargee, Geoffrey P.. The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos 1933–1945. Volume IV. Indiana University Press, United States Holocaust Memorial Museum, 2022 — 390-bet. ISBN 978-0-253-06089-1. 
  6. ↑ Plater, Stanisław. Jeografia wschodniéy części Europy czyli Opis krajów przez wielorakie narody słowiańskie zamieszkanych: obejmujący Prussy, Xsięztwo Poznańskie, Szląsk Pruski, Gallicyą, Rzeczpospolitę Krakowską, Krolestwo Polskie i Litwę (pl). Wrocław: u Wilhelma Bogumiła Korna, 1825 — 17-bet. 
  7. ↑ Andree, Karl. Polen: in geographischer, geschichtlicher und culturhistorischer Hinsicht (de). Verlag von Ludwig Schumann, 1831 — 218-bet. 
  8. ↑ Hassel, Georg. Statistischer Umriß der sämmtlichen europäischen und der vornehmsten außereuropäischen Staaten, in Hinsicht ihrer Entwickelung, Größe, Volksmenge, Finanz- und Militärverfassung, tabellarisch dargestellt; Erster Heft: Welcher die beiden großen Mächte Österreich und Preußen und den Deutschen Staatenbund darstellt (de). Verlag des Geographischen Instituts Weimar, 1823 — 41-bet. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Haxthausen, August. Die Ländliche Verfassung in den Einzelnen Provinzen der Preussischen Monarchie (de), 1839 — 75–91-bet. 
  10. ↑ „Monastery of the Dormition of the Mother of God in Wojnowo (Eckersdorf)“. wojnowo.net.
  11. ↑ Tetzner, Franz. Die Slawen in Deutschland: beiträge zur volkskunde der Preussen, Litauer und Letten, der Masuren und Philipponen, der Tschechen, Mährer und Sorben, Polaben und Slowinzen, Kaschuben und Polen. Braunschweig: Verlag von F. Vieweg, 1902 — 212–248-bet. 
  12. ↑ „Old Believers in Poland – historical and cultural information“. Poland's Linguistic Heritage. 2018-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 7-sentyabr.
  13. ↑ Hoffmann, Johann Gottfried. Übersicht der Bodenfläche und Bevölkerung des Preußischen Staates : aus den für das Jahr 1817 mtlich eingezogenen Nachrichten. Berlin: Decker, 1818 — 51-bet. 
  14. ↑ (polyakcha) Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce on the pages of Polish Ministry of Internal Affairs and Administration. Retrieved on 9 September 2007
  15. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III (pl), Warszawa, 1882 — 96-bet. 
  16. ↑ Morciniec, Norbert. Historia literatury niderlandzkiej do końca 19. wieku (pl). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2019 — 106-bet. ISBN 978-83-7977-424-1. 
  17. ↑ GUS „Population. Size and structure and vital statistics in Poland by territorial division in 2019. As of 30th June“ (en). stat.gov.pl. Qaraldi: 2020-yil 11-sentyabr.
  18. ↑ Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej (Union of the Voivodeships of the Republic of Poland). Polska — Rozwój Regionów, 2010. 
  19. ↑ „Okowita miodowa warmińska“ (pl). Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl. Qaraldi: 2024-yil 23-may.
  20. ↑ „Porter warmiński“ (pl). Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi - Portal Gov.pl. Qaraldi: 2024-yil 23-may.
  21. ↑ „Cittaslow Internationalga xush kelibsiz“. Qaraldi: 2024-yil 21-may.
  22. ↑ „Podolsk qardosh shaharlar“. Qaraldi: 2010-yil 29-aprel.

Havolalar

tahrir
Wikimedia Commonsda Warmińsko-Mazurskie mavzusiga oid fayllar bor. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Warmian-Masurian_voyevodaligi&oldid=5232443" dan olindi