Vikipediya

Yamayka iqtisodiyoti

Yamayka iqtisodiyoti koʻp jihatdan xizmatlarga bogʻliq boʻlib, mamlakat yalpi ichki mahsulotining 70 foizini tashkil qiladi[18]. Yamayka tabiiy resurslarga boy, qishloq xoʻjaligi va turizm uchun qulay iqlimga ega. 1940-yillarda boksitning kashf etilishi va keyinchalik boksit-alyuminiy oksidi sanoatining tashkil etilishi, asosan, shakar va bananlarni sotish bilan bogʻliq boʻlgan Yamayka iqtisodiyotini oʻzgartirdi[19].

Yamaykaning iqtisodiyoti
Valyutasi Yamayka dollari (JMD, J$)
1-aprel – 31-mart
Savdo tashkilotlari
 CARICOM, WTO
Mamlakat guruhi
Statistikalar
Aholi Decrease 2,726,667 (2018)[3]
YaIM
  • $15.461 milliard (nominal, 2018)[4]
  • $27.092 milliard (PPP, 2018)[4]
YaIM darajasi
YaIM oʻsishi
  • 1.9% (2018) 0.7% (2019)
  • −6.2% (2020) 2.7% (2021)[5]
Jon boshiga YaIM
  • $5,582 (nominal, 2019 his.)[4]
  • $9,473 (PPP, 2018 his.)[4]
Aholi jon boshiga YaIM darajasi
Tarmoqlar boʻyicha YaIM
  • qishloq xoʻjaligi: 7.5%
  • sanoat: 21.3%
  • xizmat koʻrsatish: 71.2%
  • (2017 his.)[6]
3.733 % (2018)[4]
Qashshoqlik chegarasidan past aholi
  • 17.1% (2016 his.)[7]
  • 29,7% kuniga $5,50 dan kam (2004)[8]
▼ 35 oʻrtacha (2016)[7]
Ishchi kuchi
  • 1,514,936 (2019)[11]
  • 58.2 % bandlik darajasi (2018)[12]
Ishsizlik ▬ 7.8 % (Iyul 2019)[13]
Oʻrtacha yalpi ish haqi
 J$272,604 (£1,493/$2,498)[14]
J$255,021 (£1,396/$2,337)
Asosiy ishlab chiqarish
 turizm, boksit/alyuminiy oksidi, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, yengil ishlab chiqarish, rum, sement, metall, qogʻoz, kimyoviy mahsulotlar, telekommunikatsiya
71-oʻrin (oson, 2020)[15]
Eksport $1.296 milliard (2017 his.)[7]
Eksport tovarlari
 alyuminiy oksidi, boksit, kimyoviy moddalar, qahva, mineral yoqilgʻi, chiqindilar va metall parchalari, shakar, yam
Asosiy eksport hamkorlari
Import $5.151 milliard (2017 his.)[7]
Import tovarlari
 oziq-ovqat va boshqa isteʼmol tovarlari, sanoat materiallari, yoqilgʻi, ishlab chiqarish vositalarining qismlari va aksessuarlari, mashina va transport uskunalari, qurilish materiallari
Asosiy import hamkorlari
Decrease −$679 million (2017 his.)[7]
Yalpi
▲ $14.94 milliard (31-dekabr 2017 his.)[7]
Davlat moliyasi
▼ YaIMning 101 % i (2017 his.)[7]
+0.5 % (YaIMning) (2017 his.)[7]
Daromadlar 4.382 milliard (2017 his.)[7]
Asosiy maʼlumotlar manbasi: Markaziy razvedka boshqarmasi Jahon faktlar kitobi
Barcha qiymatlar, agar boshqacha koʻrsatilmagan boʻlsa, AQSh dollarida keltirilgan.

Mamlakatdagi moliyaviy sektordagi zaiflik, chayqovchilik va investitsiyalar darajasining pastligi ishlab chiqarish sektoriga ishonchni yoʻqotadi. Hukumat AQSh dollari boʻyicha qarz majburiyatlarini bajarish, valyuta kursini ushlab turish uchun likvidlikni pasaytirish va joriy byudjet taqchilligini moliyalashtirishga koʻmaklashish maqsadida mahalliy hamda xalqaro moliya bozorlarida yangi suveren qarzlarni jalb qilish boʻyicha saʼy-harakatlarini davom ettirmoqda.

Yamayka hukumatining iqtisodiy siyosati xorijiy investitsiyalarni valyuta daromadini ishlab topadigan yoki tejaydigan, ish oʻrinlari yaratadigan va mahalliy xomashyodan foydalanadigan sohalarga ragʻbatlantiradi. Hukumat investorlarga ham keng koʻlamli imtiyozlar beradi.

Erkin savdo zonalari kiyim-kechaklarni tikish, xorijiy firmalar tomonidan maʼlumotlarni kiritish va yengil ishlab chiqarishga sarmoya kiritishni ragʻbatlantirdi. Biroq, soʻnggi 5 yil ichida tikuvchilik sanoati eksport daromadlarining qisqarishi, fabrikalar yopilishining davom etishi va ishsizlikning oʻsishidan aziyat chekdi. Yamayka hukumati xususiylashtirish, moliya sektorini qayta qurish, foiz stavkalarini pasaytirish, turizm va tegishli ishlab chiqarish faoliyatini kuchaytirish orqali iqtisodiy faollikni ragʻbatlantirishga umid qilmoqda.

Iqtisodiy tarixi tahrir

Mustaqillikdan oldin Yamayka iqtisodiyoti asosan qishloq xoʻjaligiga qaratilgan boʻlib, ishchi kuchining katta qismi shakar, banan va tamaki ishlab chiqarish bilan shugʻullangan[20]. Bir tadqiqotga koʻra, XVIII asrda Yamayka dunyodagi eng yuqori boylik tengsizligiga ega mamlakat edi, chunki undagi kichik, quldor elita juda badavlat, qolgan aholi esa tirikchilik chegarasidagi daromad bilangina yashagan[21][22].

Yamaykadagi shakar, banan va tamaki mahsulotlari asosan Buyuk Britaniya, Kanada va Amerika Qoʻshma Shtatlariga eksport qilindi[20]. Yamaykaning savdo aloqalari 1938-yildan 1946-yilgacha sezilarli darajada kengaydi, umumiy import 6 485 000 funt sterlingdan 12 452 000 funt sterlinggacha deyarli ikki baravar koʻpaydi[20]. 1962-yildan keyin Yamayka hukumati iqtisodiy oʻsishga intildi va 1998- hamda 1999-yillar orasida boksit/alyuminiy oksidi, energetika va turizmdan tashqari barcha tarmoqlar qisqardi. 2000-yilda Yamayka 1995-yildan beri davom etayotgan qatʼiy makroiqtisodiy siyosati tufayli birinchi ijobiy oʻsishni boshdan kechirdi[19].

Inflyatsiya 1995-yildagi 25 % dan 2000-yilda bir xonali raqamga tushib, 2004-yilda bir necha oʻn yillik eng past koʻrsatkichga, yaʼni 4,3 % ga yetdi. Markaziy bank bozorda davriy intervensiya orqali valyuta kursining keskin pasayishining oldini oldi. Yamayka dollari intervensiyaga qaramay, pasayib bormoqda, natijada oʻrtacha ayirboshlash kursi 1.00 AQSH dollari uchun J$ 73.40 va 1.00 € uchun J136.2 (2011-yil fevral)ni tashkil etdi[23]. Bundan tashqari, inflyatsiya 2004-yildan beri oʻsish tendensiyasiga ega boʻlib, noqulay ob-havo sharoitining ekinlarga hamda qishloq xoʻjaligi importiga zarar yetkazishi va yuqori energiya narxlarining kombinatsiyasi tufayli 2008-yil davomida yana ikki xonali songa, 12-13 % darajasiga yetdi[24].

Soʻnggi 30 yil ichida aholi jon boshiga real YaIM yiliga oʻrtacha 1 % ga oshdi va Yamayka dunyodagi eng sekin rivojlanayotgan mamlakatlardan biriga aylandi.

Ushbu trayektoriyani orqaga qaytarish uchun Yamayka hukumati milliy va xalqaro yordamga ega boʻlgan keng qamrovli hamda ulkan islohotlar dasturini boshladi: Xalqaro valyuta jamgʻarmasi (XVJ) tomonidan toʻrt yillik Kengaytirilgan jamgʻarma imtiyozi (EFF) dasturi uchun 932 million AQSh dollari miqdorida qoʻllab-quvvatlash paketi taqdim etildi; Jahon banki guruhi va Amerika aro Taraqqiyot bankining (IDB) har biri iqtisodni barqarorlashtirish, qarzlarni qisqartirish hamda oʻsish va barqarorlik uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida Yamayka hukumatining iqtisodiy islohot dasturiga koʻmaklashish uchun 510 million AQSh dollari ajratdi. Bundan tashqari, Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) va koʻp tomonlama investitsiyalarni kafolatlash agentligi (MIGA) xususiy sektor rivojlanishini qoʻllab-quvvatlashda davom etdi.

Islohotlar dasturi oʻz samarasini bera boshladi: institutsional islohotlar va xususiy sektor uchun muhitni yaxshilash boʻyicha chora-tadbirlar Yamayka iqtisodiyotini tiklashga kirishdi. Yamayka 2015-yilda „Biznes yuritish“ reytingida dunyoning 189 ta iqtisodiyoti orasida 27 pogʻona yuqorilab, 58-oʻringa koʻtarildi, mamlakatning kredit reytingi yaxshilandi va hukumat 2014- hamda 2015-yillarda bozorlarda 2 milliard AQSh dollaridan ortiq xalqaro kapitalni muvaffaqiyatli jalb qila oldi.

Baʼzi jonlanishlarga qaramay, iqtisodiy oʻsish hali ham past: Yamayka hukumati 2015/2016-moliyaviy yil uchun real yalpi ichki mahsulot (YaIM) 1,9 % ga oʻsishini prognoz qildi va mamlakat asosan jinoyat va zoʻravonlikning yuqori darajasi va yuqori ishsizlik kabi yoshlarga taʼsir qiladigan jiddiy ijtimoiy muammolarga duch kelishda davom etdi. Yamaykada qashshoqlik darajasi bir necha yil ichida 8 % ga oshgan va yigirma yil ichida deyarli 20 % ga kamaygan.

Yamaykadagi ishsizlik darajasi taxminan 6,0 % ni tashkil qiladi (2022-yil aprel, Yamayka statistika instituti), yoshlar oʻrtasidagi ishsizlik milliy koʻrsatkichdan ikki baravar koʻp, lekin pasayish tendensiyasiga (15 %) ega. Biroq, Yamaykaning aktivlari orasida malakali va kuchli ijtimoiy hamda boshqaruv koʻrsatkichlariga ega ishchi kuchi ham bor[25].

Birlamchi sanoat tarmoqlari tahrir

 
Yamayka eksportining mutanosib xaritasi

Qishloq xoʻjaligi tahrir

Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishi Yamayka iqtisodiyotiga muhim hissa qoʻshmoqda. Biroq, u boʻronlar kabi ekstremal ob-havo sharoiti va AQSh kabi qoʻshni mamlakatlarning raqobati evaziga zaifdir. Fermerlar duch keladigan boshqa qiyinchiliklarga fermadagi oʻgʻirliklar kiradi, ular praedial oʻgʻirlik deb ataladi[26]. Yamaykada qishloq xoʻjaligi mahsulotlari 1997-yilda yalpi ichki mahsulotning 7,4 % ini tashkil etib, mamlakat ishchi kuchining qariyb chorak qismini ish bilan taʼminladi[27]. Yamayka qishloq xoʻjaligi oʻrmon va baliqchilik bilan birgalikda 1999-yilda YaIMning taxminan 6,6 % ini tashkil etdi. Shakar Yamaykada asrlar davomida ishlab chiqarilgan boʻlib, u mamlakatning asosiy qishloq xoʻjaligi eksport mahsulotidir[27]. Shakar deyarli har bir okrugda ishlab chiqariladi. 2000-yilda xom qand ishlab chiqarish 1978-yildagi 290 ming tonnadan kamaygan holda 175 ming tonnaga baholandi[28].

Yamayka qishloq xoʻjaligi 2000-yillarda boshqa tarmoqlarga qaraganda yalpi ichki mahsulotda unchalik ahamiyatli boʻlmagan va 2004—2008-yillar orasida eng past koʻrsatkichga erishgan[29]. Bu mamlakatdagi xalqaro savdo siyosatining kuchayishi natijasida kuchaygan raqobatga munosabat bilan ham bogʻliq boʻlishi mumkin. Misol uchun, NAFTA 1993-yilda qabul qilinganligi sababli, Karib dengizining AQShga qiladigan eksportining katta qismi Lotin Amerikasi eksporti bilan raqobatlasha olmadi[30]. Yana bir misol banan importi rejimining 3-bosqichi boʻlib, unda Yevropa Ittifoqi davlatlari avval mustamlaka qilingan davlatlarga banan import qilishni birinchi oʻringa qoʻygan edi. Jahon savdo tashkiloti bosimi ostida Yevropa Ittifoqi siyosati oʻzgartirildi. Yamaykaning banan sanoati Lotin Amerikasi tovarlarini eksport qiluvchi Amerika kompaniyalari tomonidan koʻproq eksport qilina boshladi[31]. Yamaykaning qishloq xoʻjaligi sanoati tiklanib, YaIM 6,6 % dan 7,2 % gacha oʻsdi[18].

1999-yilda shakar eksportning 7,1 % ini tashkil etdi va Yamayka Karib dengizidagi umumiy shakar ishlab chiqarishning taxminan 4,8 % ini tashkil etdi. Shakar, shuningdek, shinni, rom kabi qoʻshimcha mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

1999-yilda mamlakatda banan ishlab chiqarish 130 ming tonnani tashkil etdi. 1999-yilda banan eksportning 2,4 % ini tashkil etdi va Yamayka Karib dengizidagi umumiy banan ishlab chiqarishning taxminan 7,5 % ini tashkil etdi. Yamayka banan eksportini 2008-yilda plantatsiyalarni vayron qilgan bir necha yillik boʻronlardan soʻng toʻxtatdi.

Qahva asosan Blue Mountains atrofida va tepalikli hududlarda yetishtiriladi. Xususan, Yamayka koʻk togʻ qahvasi dunyodagi eng yaxshi qahvalardan biri sanaladi, chunki Blue Mountainsdagi oʻsha balandliklarda salqin iqlim rezavorlarning koʻproq pishishiga olib keladi va qahva doni qovurilganda qahvaga oʻz taʼmini beradigan moddalarni koʻproq ishlab chiqaradi. Qahva 1999-yilda eksportning 1,9 % ini tashkil etdi. Qahva oʻrim-yigʻim mavsumi avgustdan martgacha davom etadi va Kingstondan eksport qilinadi.

Kakao Yamayka boʻylab yetishtiriladi, u mahalliy sotuvlarda eriydigan ichimliklar va qandolatchilikda tayyorlanadigan mahsulotlar uchun qoʻllanilib, mamlakatdagi jami ishlab chiqarilgan kakaoning 1/3 qismini tashkil etadi. Sitrus mevalari asosan Yamaykaning markaziy qismlarida, ayniqsa 1000—2500 fut balandliklarda yetishtiriladi va oʻrim-yigʻim mavsumi noyabrdan aprelgacha davom etadi. Bog Walkdagi ikkita zavod meva sharbatlari, meva konservalari, efir moylari va marmelad ishlab chiqaradi. Shimoliy va sharqiy qirgʻoqlarda kokos yetishtiriladi, bu esa zavodlarni sariyogʻ, margarin, choʻchqa yogʻi, oziq-ovqat yogʻi va kir sovunini ishlab chiqarish uchun yetarli miqdorda kopra bilan taʼminlaydi.

Yamaykada vanil ham yetishtiriladi.

Bu eksport mahsulotlaridan tashqari boshqa ekinlar — pimento, zanjabil, tamaki, sisal va boshqa mevalar eksport qilinadi. Guruch mahalliy isteʼmol uchun Qora daryo atrofidagi botqoqli hududlarda va Gannoverdagi Long Bay hamda Westmoreland okruglarida yetishtiriladi.

Yamaykada isteʼmol qilish koʻproq goʻsht va qadoqlangan oziq-ovqat hissasiga toʻgʻri kelganligi sababli, milliy oziq-ovqat importi toʻlovi iqtisodiyotning sogʻligʻiga tahdid soladigan darajada oʻsdi. Hukumat bunga nisbatan bogʻdorchilik va dehqonchilikni ragʻbatlantirish orqali javob berdi, ammo javob cheklangan darajadagina muvaffaqiyatga erishdi. Masalan, mahalliy sharoitda yetishtirilgan kartoshka ulushi oshgan, ammo kartoshka frisi importi yuqori darajada oʻsishda davom etgan[32].

Chorvachilik tahrir

Yamaykadagi yerning eng katta qismini yaylovlar tashkil qiladi. Koʻpgina obyektlar chorvachilikka ixtisoslashgan. Chorvachilik 400 ming bosh qoramol, 440 ming echki, 180 ming choʻchqaga ega va 30 ming chorva mollari koʻpaymoqda, ammo bu mahalliy aholi sonining oʻsib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli emas. 1940-yilda Bog Walkda quyultirilgan sut zavodi qurilganidan beri sut ishlab chiqarish koʻpaydi. Shunday boʻlsa-da, sut mahsulotlari bilan taʼminlanganlik mahalliy ehtiyojlarni qondirmaydi, shuningdek, quruq sut, sariyogʻ va pishloq importi katta hajmdaligicha qolmoqda.

Baliqchilik tahrir

Baliqchilik sanoati 1900-yillarda, birinchi navbatda ichki baliq ovlashga eʼtibor qaratganligi sababli oʻsdi. Mamlakatda bir necha ming baliqchi baliqchilik orqali tirikchilik qiladi. Janubiy qirgʻoqdagi sayoz suvlar va koʻllar shimoliy suvlarga qaraganda koʻproq baliqqa ega. Janubdan boshqa yerdagi baliqchilar Pedro Caysda, Yamaykaning janubidan 80 milya (130 km) uzoqlikda yashaydi.

Yamayka baliqchiligi mamlakatdagi baliq ehtiyojlarining yarmini taʼminlaydi. Muzlatilgan hamda tuzlangan baliqlarning asosiy importi AQSh va Kanadadan keltiriladi.

2000-yilda jami ovlangan baliq 5676 tonnani tashkil etdi, bu 1997-yildagi 11458 tonnadan kamaygan koʻrsatkichdir. Yamaykada baliq asosan dengizdan ovlanadi, chuchuk suvda esa sazan, barbel va boshqa baliqlar, qisqichbaqasimonlar hamda mollyuskalar ham bor.

Oʻrmon xoʻjaligi tahrir

1890-yil oxiriga kelib, Yamaykaning 1,000,000 gektar (2,000,000 akr) oʻrmonidan faqat 185,000 gektar (460,000 akr) oʻrmon qoldi. 2000-yilda dumaloq yogʻoch ishlab chiqarish 881,000 kub metrni (31,1 million kub fut) tashkil etdi. 2000-yilda kesilgan yogʻochning qariyb 68 % i yoqilgʻi sifatida ishlatilgan, 32 % i sanoat maqsadlarida ishlatilgan. Bir paytlar Yamaykani qoplagan oʻrmonlar hozir faqat togʻli hududlardagina mavjud. Ular orol yogʻochga boʻlgan ehtiyojining atigi 20 % ini taʼminlaydi. Qolgan oʻrmon keyingi ekspluatatsiyadan himoyalangan. Boshqa kirish mumkin boʻlgan togʻli hududlarda, asosan, qaragʻay, mahoe va maun daraxti oʻrmonlari tiklanmoqda.

Konchilik tahrir

 
Windalco, fonda alyuminiy oksidi zavodi (Kirkvine, Manchester)

Yamayka 1998-yilda boksit va alyuminiy oksidi ishlab chiqarish boʻyicha uchinchi oʻrinni egallagan boʻlib, 12,6 million tonna boksit ishlab chiqargan, bu jahon ishlab chiqarishining 10,4 % ini va 3,46 million tonna alyuminiy oksidi jahon ishlab chiqarishining 7,4 % ini tashkil etgan. 2012-yilda 8,540 million tonna boksit, 2011-yilda 10,200 million tonna boksit qazib olindi[33].

1999-yilda konchilik va karyer qazish mamlakat yalpi ichki mahsulotining 4,1 % ini tashkil etdi. Boksit va alyuminiy oksidi 1999-yilda eksportning 55,2 % ini tashkil etdi va turizmdan keyin ikkinchi oʻrinda turadi; Yamayka 2 milliard tonnadan ortiq zahiraga ega, ular 100 yilga yetishi kutilmoqda. Boksit St. Elizabeth, Manchester, Clarendon, St. Catherine, St. Ann va Trelawnyning markaziy okruglarida uchraydi. Bu yerda toʻrtta alyuminiy oksidi zavodi va oltita kon bor.

Yamaykada Blue Mountainsning janubiy yonbagʻirlarida bir necha million tonna gips konlari mavjud. Yamayka 2000-yilda 330,441 tonna gips ishlab chiqargan[34], uning bir qismi mahalliy sement sanoatida va qurilish materiallari ishlab chiqarishda ishlatilgan.

Yamaykada mavjud boʻlgan boshqa minerallar orasiga marmar, ohaktosh va kremniy oksidi, shuningdek, mis, qoʻrgʻoshin, rux, marganets va temir rudalari kiradi. Ulardan baʼzilari oz miqdorda ishlatiladi. Mamlakatda neft qidirildi, ammo hozircha topilmadi.

Ikkilamchi sanoat tarmoqlari tahrir

Ishlab chiqarish tahrir

Ishlab chiqarish sektori Yamayka iqtisodiyotiga muhim hissa qoʻshmoqda. 1999-yilda ishlab chiqarish yalpi ichki mahsulotning 13,9 % ini tashkil qilgan. Yamayka kompaniyalari oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, neftni qayta ishlash, kimyo, qurilish materiallari, plastmassa buyumlar, boʻyoqlar, farmatsevtika mahsulotlari, kartonlar, charm buyumlar va sigaretalar, yigʻilgan elektronika, toʻqimachilik va kiyim-kechak ishlab chiqarish kabi koʻplab ishlab chiqarishlarga hissa qoʻshadi. Tikuvchilik sanoati minglab-yuzlab mahalliy aholi uchun asosiy ish beruvchi hisoblanadi va 1999-yilda eksportning 12,9 % ini tashkil etib, 159 million AQSh dollari daromad keltirgan. 1999-yilda eksportning 3,3 % ini kimyoviy mahsulotlar tashkil etib, 40 million AQSh dollarini tashkil etdi.

Orolda qazib olingan boksitning bir qismi eksport qilishdan oldin alyuminiy oksidi olishga qayta ishlanadi.

Kingston yaqinida joylashgan neftni qayta ishlash zavodi Venesueladan olingan xom neftni benzin va boshqa mahsulotlarga aylantiradi. Ular asosan mahalliy foydalanish uchun moʻljallangan. Yamaykada yangi mehmonxonalar va sayyohlar uchun barpo etilayotgan attraksionlar hisobiga qurilish sanoati rivojlanmoqda. 1999-yilda qurilish va montaj yalpi ichki mahsulotning 10,4 % ini tashkil etdi.

Yamaykaga ishlab chiqarilgan mahsulotlar import qilingan boʻlib, jami importning 30,3 % ini tashkil etdi va 1999-yilda 877 million AQSh dollarini tashkil etdi.

Yamaykada Logistics Hub tashabbusi ishga tushirilgandan beri[35][36] butun mamlakat boʻylab turli iqtisodiy zonalar Amerikaga tarqatish uchun dunyoning boshqa qismlarini tovarlarni yigʻish uchun taklif qilgan[37].

Uchinchi darajali sanoat tarmoqlari tahrir

Turizm tahrir

Turizm Yamaykaning asosiy daromad manbai sifatida pul oʻtkazmalari bilan bogʻliq sanoatdir[38]. Turizm sanoati mamlakat umumiy valyuta tushumining 50d an ortigʻini oqamrab ladi va Yamaykadagi barcha ish oʻrinlarining toʻrtdan bir qismini taʼminlaydi.[39]. Aksariyat turistik faoliyat orolning shimoliy qirgʻogʻida, jumladan Montego koʻrfazi, Ocho Rios va Port Antonioda, shuningdek, orolning gʻarbiy uchidagi Negrilda joylashgan.

Yamaykadagi baʼzi sayyohlik yoʻnalishlariga Ocho Rios, Green Grotto gʻorlari, YS sharsharalari va Appleton maydoni kiradi. Sayyohlik joylarining aksariyati diqqatga sazovor joylar va koʻplab yamaykaliklar uchun uylardir. Eng koʻp tashrif buyuriladigan sayyohlik joylari asosan daryolar va plyajlar kabi suv boʻyida joylashgan boʻlib, ularda baliqchilar dengiz mahsulotlarini sotish bilan kun kechiradi. Yamaykaning eng mashhur plyaj shaharlaridan biri Ocho Rios, Yamaykaning shimoliy qirgʻogʻidagi Saint Ann okrugida joylashgan. Bu yer bir vaqtlar baliqchilar qishlogʻi boʻlgan, ammo hozir har yili millionlab sayyohlarni oʻziga jalb qiladi. Ocho Rios bugungi kunda taomlari va madaniyati tufayli mashhur.

Yamaykada har yili millionlab odamlarni jalb qiladigan yana bir mashhur joy Ocho Riosda joylashgan Dann daryosi sharsharasidir. Bu sharshara taxminan 600 fut balandlikdan dengizga oqadi va atrofida koʻplab mehmonxonalar hamda restoranlar mavjud boʻlib, u yerda koʻplab koʻcha sotuvchilari kechayu kunduz oziq-ovqat sotadilar. Yana bir taniqli plyaj shahri Negril hisoblanib, mamlakatdagi bazm poytaxtidir. Ushbu plyaj shaharchasi tungi hayoti bilan mashhur.

Logistika tahrir

2014-yil aprel oyida Yamayka va Xitoy hukumatlari Yamayka logistika markazining (JLH) birinchi bosqichi boʻyicha dastlabki kelishuvlarni imzoladilar — bu tashabbus Kingstonni Rotterdam, Dubay hamda Singapurga qoʻshiladigan global logistika zanjirida toʻrtinchi tugun sifatida joylashtirishga qaratilgan va Amerikaga xizmat qiladi[35]. Loyiha tugallangach, yamaykaliklar uchun koʻplab ish oʻrinlari, transmilliy kompaniyalar uchun iqtisodiy zonalar[37] va mamlakat ogʻir qarzining YaIMga nisbatini yumshatish uchun zarur boʻlgan iqtisodiy oʻsishni taʼminlashi kutilmoqda. Xalqaro valyuta jamgʻarmasining qayta moliyalash dasturiga qatʼiy rioya qilish va JLHga tayyorgarlik koʻrish Yamayka uchta eng yirik reyting agentliklarining kredit reytingi hamda istiqboliga ijobiy taʼsir koʻrsatdi.

AKT/BJA tahrir

Yamayka axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) infratuzilmasini rivojlantirishda muvaffaqiyatlarga erishdi.

Karib havzasidagi eng yirik ingliz tilida soʻzlashuvchi hudud sifatida Yamayka mintaqadagi yetakchi aloqa markazi boʻlib, mamlakatda 87 tadan ortiq axborot kommunikatsiya texnologiyalari/biznes jarayonlari autsorsingi (AKT/BJA) kompaniyalarida 44 000 nafar toʻliq vaqtli agentlar ishlaydi[40][41].

Soliq/soliq stavkalari tahrir

Yamayka soliq stavkalari jahon standartlarida juda qulaydir, ular quyidagicha[42]:

Daraja Shaxsiy nafaqa (J$) Soliq stavkasi
1 (Past) — gacha J$1 500 000 0 %
2 (Oʻrta) — J$1.500.001-J$6.000.000 J$1 500 000 25 %
3 (Yuqori) — J$6 000 000+ J$0 30 %

Chet el fuqarolari uchun alohida soliq stavkalari qoʻllaniladi[42].

Iqtisodiy maʼlumotlar tahrir

Quyidagi jadvalda Yamaykada 1980—2018-yillardagi asosiy iqtisodiy koʻrsatkichlar keltirilgan va 5 % dan past inflyatsiya yashil rangda koʻrsatilgan[43].

Yil YaIM
(million AQSh$da PPP) 		Aholi jon boshiga YaIM
(AQSh$da PPP) 		YaIM oʻsishi
(real) 		Inflyatsiya darajasi

(foizda) 		Ishsizlik

(foizda) 		Davlat qarzi

(YaIMning foizida)
1980 6.1 2,897  −4.0 % ▲18.0 % 27.3 % n/a
1981  7.0  3,253  4.4 % ▲9.2 % ▼25.9 % n/a
1982  7.7  3,501  3.1 % ▲6.8 % ▲27.6 % n/a
1983  8.3  3,715  4.2 % ▲16.7 % ▼26.4 % n/a
1984  8.7  3,877  1.0 % ▲31.3 % ▼25.5 % n/a
1985  8.9  3,904  −0.9 % ▲29.7 % ▼25.0 % n/a
1986  9.7  4,224  7.0 % ▲24.4 % ▼23.7 % n/a
1987  10.7  4,628  7.7 % ▲11.2 % ▼21.0 % n/a
1988  10.6  4,573  −4.0 % ▲8.2 % ▼19.1 % n/a
1989  11.5  4,966  4.7 % ▲16.1 % ▼15.2 % n/a
1990  12.6  5,309  4.9 % ▲24.8 % ▲15.7 % n/a
1991  13.1  5,498  0.8 % ▲51.1 % ▼15.4 % n/a
1992  13.8  5,737  2.8 % ▲77.3 % ▲15.7 % n/a
1993  14.4  5,953  2.2 % ▲22.1 % ▲16.3 % n/a
1994  15.0  6,140  1.9 % ▲35.1 % ▼15.4 % n/a
1995  15.7  6,369  2.5 % ▲19.9 % ▲16.2 % n/a
1996  16.0  6,440  0.2 % ▲26.4 % ▼16.0 % n/a
1997 ▬16.0  6,381  −1.6 % ▲9.7 % ▲16.5 % n/a
1998 ▬16.0  6,313  −1.2 % ▲8.6 % ▼15.5 % n/a
1999  16.4  6,406  1.0 % ▲6.0 % ▲15.7 % ▲82.7 %
2000  16.9  6,539  0.8 %  4.6 % ▼15.5 % ▲91.8 %
2001  17.5  6,709  1.3 % ▲9.5 % ▼15.0 % ▲108.0 %
2002  17.9  6,804  0.7 % ▲8.2 % ▼14.2 % ▲118.4 %
2003  18.8  7,130  3.7 % ▲9.9 % ▼11.8 % ▲123.2 %
2004  19.6  7,367  1.3 % ▲14.8 % ▲12.2 % ▼119.8 %
2005  20.4  7,617  0.9 % ▲13.4 % ▲11.2 % ▲124.7 %
2006  21.7  8,033  2.9 % ▲8.9 % ▼10.3 % ▼117.1 %
2007  22.6  8,331  1.4 % ▲9.2 % ▼9.9 % ▼114.5 %
2008  22.8  8,390  −0.8 % ▲22.0 % ▲10.6 % ▲127.0 %
2009  22.2  8,135  −3.4 % ▲9.6 % ▲11.4 % ▲141.9 %
2010  22.1  8,076  −1.4 % ▲12.6 % ▲12.4 % ▬141.9 %
2011  22.9  8,322  1.4 % ▲7.5 % ▲13.0 % ▼140.5 %
2012  23.2  8,395  −0.5 % ▲6.9 % ▲13.9 % ▲145.1 %
2013  23.7  8,515  0.2 % ▲9.4 % ▲15.3 % ▼138.7 %
2014  24.3  8,679  0.6 % ▲8.3 % ▼14.2 % ▼137.9 %
2015  24.8  8,798  0.9 %  3.7 % ▼13.5 % ▼121.3 %
2016  25.4  8,980  1.5 %  2.3 % ▼12.8 % ▼113.6 %
2017  26.1  9,161  0.7 %  4.4 % ▼12.2 % ▼101.1 %
2018  27.0  9,447  1.4 %  3.7 % ▼11.6 % ▼99.4 %

Manbalar tahrir

  1. ↑ „World Economic Outlook Database, April 2019“. International Monetary Fund. Qaraldi: 29-sentabr 2019-yil.
  2. ↑ „World Bank Country and Lending Groups“. World Bank. Qaraldi: 29-sentabr 2019-yil.
  3. ↑ „Population Statistics“. statinja.gov.jm. Statistical Institute of Jamaica. 28-mart 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 „World Economic Outlook Database, October 2019“. International Monetary Fund. Qaraldi: 24-oktabr 2019-yil.
  5. ↑ „Global Economic Prospects, June 2020“. openknowledge.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 16-iyun 2020-yil.
  6. ↑ „Jamaica GDP - composition by sector“. IndexMundi. Qaraldi: 27-mart 2018-yil.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 „The World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  8. ↑ „Poverty headcount ratio at $5.50 a day (2011 PPP) (% of population) - Jamaica“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  9. ↑ „Human Development Index (HDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Qaraldi: 11-dekabr 2019-yil.
  10. ↑ „Inequality-adjusted Human Development Index (IHDI)“. hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. 12-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-dekabr 2019-yil.
  11. ↑ „Labor force, total - Jamaica“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  12. ↑ „Employment to population ratio, 15+, total (%) (National estimate) - Jamaica | Data“. data.worldbank.org. World Bank. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  13. ↑ „Labour Force Survey July 2019“. statinja.gov.jm. Statistical Institute of Jamaica. 20-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-dekabr 2019-yil.
  14. ↑ „Salary Survey in Jamaica“. 2015-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  15. ↑ „Ease of Doing Business in Jamaica“. Doingbusiness.org. Qaraldi: 24-noyabr 2017-yil.
  16. ↑ „Sovereigns rating list“. Standard & Poor's. Qaraldi: 26-may 2011-yil.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Rogers, Simon; Sedghi, Ami. „How Fitch, Moody's and S&P rate each country's credit rating“. The Guardian (15-aprel 2011-yil). Qaraldi: 31-may 2011-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 „CENTRAL AMERICA AND CARIBBEAN :: JAMAICA“. The World Factbook. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 30-noyabr 2017-yil.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Jamaica (04/01)“. 2015-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Central Bureau of Statistics Jamaica B.W.I.. Quarterly Digest of Statistics No. 2. Duke Street, Kingston: The Government Printer, 1947. 
  21. ↑ Burnard, Trevor; Panza, Laura; Williamson, Jeffrey G. (2017-yil oktabr). „The Social Implications of Sugar: Living Costs, Real Incomes and Inequality in Jamaica c1774“. NBER Working Paper No. 23897. doi:10.3386/w23897. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  22. ↑ Burnard. „Sugar and slaves: Wealth, poverty, and inequality in colonial Jamaica“. VoxEU.org (6-dekabr 2017-yil). Qaraldi: 6-dekabr 2017-yil.
  23. ↑ „Historical Currency Converter - OANDA“. www.oanda.com.
  24. ↑ „Jamaicaʼs economic and financial market outlook for 2008 — JAMAICAOBSERVER.“. 30-sentabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-noyabr 2022-yil.
  25. ↑ „Overview“.
  26. ↑ „Praedial larceny in the Caribbean“. FAO: Subregional office for the Caribbean. Qaraldi: 4-iyun 2019-yil.
  27. ↑ 27,0 27,1 „Jamaica Agriculture, Information about Agriculture in Jamaica“. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  28. ↑ „Agriculture - Jamaica - import, export, crops“. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  29. ↑ „Jamaica GDP from Agriculture“. Trading Economics. TRADING ECONOMICS. Qaraldi: 29-noyabr 2017-yil. [sayt ishlamaydi]
  30. ↑ „Caribbean Basin Struggles in NAFTA's Shadow“. International Centre for Trade and Sustainable Development. International Centre for Trade and Sustainable Development Organization. 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-noyabr 2017-yil.
  31. ↑ „The EU Banana Regime: Evolution And Implications of its Recent Changes“. European Parliament. Qaraldi: 30-noyabr 2017-yil.
  32. ↑ Damien Cave. „As Cost of Importing Food Soars, Jamaica Turns to the Earth“. The New York Times (3-avgust 2013-yil). 3-yanvar 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-avgust 2013-yil.
  33. ↑ „BAUXITE AND ALUMINA“. minerals.usgs.gov (2012-yil yanvar). Qaraldi: 19-noyabr 2018-yil.
  34. ↑ „Mining - Jamaica - export, sector“. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  35. ↑ 35,0 35,1 „Jamaica signs deal for China-built cargo shipping hub“. Reuters (2014-yil aprel). 16-oktabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  36. ↑ „jamaicalogisticshub.com“. jamaicalogisticshub.com. 2014-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-aprel 2014-yil.
  37. ↑ 37,0 37,1 „Proposed Caymanas Economic Zone To Be One Of 16 - Jamaica Information Service“. Jamaica Information Service (13-yanvar 2014-yil). Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  38. ↑ „The World Factbook“. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  39. ↑ „GTTP: The Global Travel and Tourism Partnership“. 2008-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-iyun 2015-yil.
  40. ↑ „WHY JAMAICA?“. 2014-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 18-aprel 2014-yil.
  41. ↑ Smith. „Jobs Increase by 15% in BPO Sector – Jamaica Information Service“. jis.gov.jm (18-iyul 2021-yil). 2021-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29-sentabr 2021-yil.
  42. ↑ 42,0 42,1 „Tax Administration“. 2014-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-aprel 2014-yil.
  43. ↑ „Report for Selected Countries and Subjects“. www.imf.org. Qaraldi: 21-iyun 2019-yil.

Adabiyotlar tahrir

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yamayka_iqtisodiyoti&oldid=3971079" dan olindi