Beruniy (shahari)
Ushbu sahifani Beruniy (shahar) bilan birlashtirish taklif etiladi. (munozara) |
Beruniy ( oʻzbekcha: Beruniy/Беруний; qoraqalpoqcha: Biruniy/Бируний; ruscha: Беруни) — Oʻzbekiston, Qoraqalpogʻiston suveren respublikasidagi shahar. U Amudaryoning shimoliy sohilida, Oʻzbekistonning Turkmaniston bilan chegarasi yaqinida joylashgan. Shahar Beruniy tumanining markazi hisoblanadi[1]. Beruniy tarixda Kat (arabcha/forscha: کاث nomi bilan tanilgan; zamonaviy oʻzbekcha: Kos) va Afrigidlar sulolasi davrida Xorazm poytaxti boʻlib xizmat qilgan. 1957-yilda bu yerda tug‘ilgan o‘rta asr olimi va polimati Al-Beruniy sharafiga “Beruniy” nomi berildi. Beruniy 1962-yilda shahar maqomini olgan.
Beruniy - Qoraqalpog'istonning muhim sanoat shahri. Unda asfalt zavodi, gʻisht zavodi, paxta zavodi, shoʻr zavodi joylashgan. Tekstil fabrikalari ham koʻp.
Tarixi tahrir
Beruniy taxminan miloddan avvalgi 305-yilda Afrig‘iylar sulolasi davridan boshlab Xorazmning poytaxti bo‘lib, eski poytaxt To‘prak-Qal’a o‘rnini egallagan[2][3]. O'sha paytda u Kat (hozirgi oʻzbekcha: Kos). Shaharning nomi koʻp oʻzgartirildi, jumladan Fil va Shobboz. 1957-yilda shaharda tug‘ilib o‘sgan olim va bilimdon Abu Rayhon al-Biruniy sharafiga Beruniy nomi berildi[2][3].
Beruniy 1962-yilda shahar maqomini olgan[2][4]. 1969-yilda Amudaryo o'z qirg'og'idan toshib ketdi[5][6]. Oqibatda Beruniydagi bir qancha binolar jiddiy shikastlangan. Biroq, ular tezda ta'mirlandi.
Geografiyasi tahrir
Beruniy Amudaryoning shimoliy sohilida, Oʻzbekistonning Turkmaniston bilan chegarasi yaqinida joylashgan. Avtomobilda 936 kilometr (582 mi) Toshkentdan gʻarbda va 55.6 kilometr (34.5 mi) Xivaning shimoli-sharqdan oqib o'tadi[7].
Iqlimi tahrir
Beruniy keskin kontinental ta'sirga ega sovuq cho'l iqlimiga ega ( Köppen iqlim tasnifi BWk ). Uning qishi sovuq va yozi issiq[3]. Iyul oyining oʻrtacha harorati 38 °C (100 °F)Yanvar oyining oʻrtacha harorati −15 – −20 °C (5 – −4 °F).
| {{{Joy_ot}}} iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | |
| Manba: [8] | |||||||||||||
Aholisi tahrir
2023-yil 1-yanvar holatiga ko'ra Beruniyda 65 607 nafar aholi istiqomat qilgan[9].
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1968 | 18 000 | — |
| 1970 | 23 000 | +27.8% |
| 2000 | 47 300 | +105.7% |
| 2004 | 50 700 | +7.2% |
| 2016 | 55 900 | +10.3% |
| 2023 | 65 607 | — |
Iqtisodiyoti tahrir
Beruniy - Qoraqalpog'istonning muhim sanoat shahri. Unda asfalt zavodi, gʻisht zavodi, paxta zavodi, shoʻr zavodi joylashgan. Tekstil fabrikalari ham koʻp.
Ta'limi tahrir
Beruniyda 14 oʻrta maktab[3], musiqa maktabi va sport maktablari joylashgan.
Manbalar tahrir
- ↑ „Classification system of territorial units of the Republic of Uzbekistan“ (uz, ru). The State Committee of the Republic of Uzbekistan on statistics (2020-yil iyul).
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Moʻminov, Ibrohim, ed (1972). "Beruniy" (Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 2. Toshkent. 188 b.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 "Beruniy" (Uzbek). Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Toshkent: Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. 2000–2005.
- ↑ "Beruniy" (Uzbek). Ensiklopedik lugʻat. 1. Toshkent: Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1988. 96 b. 5-89890-002-0.
- ↑ Moʻminov, Ibrohim, ed (1971). "Amudaryo" (Uzbek). Oʻzbek sovet ensiklopediyasi. 1. Toshkent. 328 b.
- ↑ Iskandar. „Fears over Amu Darya's rage“ (Uzbek). RFE/RL's Uzbek Service (2008-yil 9-fevral). Qaraldi: 2015-yil 24-yanvar.
- ↑ „Beruni“. Google Maps. Qaraldi: 2015-yil 24-yanvar.
- ↑ „Average high/low temperature for Beruni, Uzbekistan“. World Weather Online. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
- ↑ Soliyev, A.S.. Shaharlar geografiyasi (uz) — 143 bet. (Wayback Machine saytida 2022-07-09 sanasida arxivlangan)