Lev Shcherba
Lev Vladimirovich Shcherba (asosan Shcherba; 1880-yil 3-mart (baz’i manbalarda 20-fevral) – 1944-yil 26-dekabr) – fonetika va fonologiyaga yoʻnalishida tadqiqotlar olib borgan Sovet tilshunos va lugʻatshunosi.
Hayoti va ijodi tahrir
Igumen shahrida (Minsk gubernatorligi, Rossiya Imperiyasi, hozirgi Chervyen, Belarusiya) muhandis oilasida tugʻilgan. Sherba Kiyevdagi oʻrta maktabni 1998-yilda bitiradi, va Sankt-Peterburg universitetiga kirishi va poytaxtga koʻchib oʻtishidan oldin qisqa muddat Kiyev Universitetiga qatnagan. Sankt-Peterburg Universitetida Jan Boduen de Kurtene qoʻl ostida tahsil oldi va 1903-yilda bitirdi[1]. 1906-yilda u chet elga, birinchi Leyptsigga, keyinchalik Italiyaning shimoliy hududlariga sayohat qildi va u yerda Tuskan lahjasini oʻrgandi.
Karyerasi tahrir
1907 va 1908-yilgi kuzgi taʼtillarda Boduen de Kurtenening maslahati bilan u sorb tillarini oʻrgandi va Mujakov shevasi (sharqda, Muskau yaqinida soʻzlashiladi) haqida tavsif yozdi . 1907 yil oxirida u Parijga bordi va u erda Jan-Pyer Russelotning eksperimental fonetika laboratoriyasida amaliy usullar yordamida bir qator tillarning fonetikasini oʻrgandi[2]. Rossiyaga qaytib kelgach, u oʻz stipendiyasi hisobidan asbob-uskunalar sotib olib, eksperimental fonetika laboratoriyasini tashkil qila boshladi va bu hozirgi kunda uning nomini olgan muassasaga aylandi[3].
1912-yilda Boduen de Kurtenening gʻoyalariga asoslanib, u tovushlarni „tovush turlari“ ga guruhlash uchun belgilagan fonema tushunchasini ishlab chiqdi. 1912-yilda nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi va 1915-yilda Peterburg universitetida doktorlik unvonini oldi, u erda 1916-yildan 1941-yilgacha professor boʻlib ishladi. U fonologiyaga asoslangan „Leningrad maktabi“ning asoschisi hisoblanadi. M. I. Matusevich va L. R. Zinder kabi shogirdlari bilan „Moskva maktabi“ bilan munozara olib bordi[4]. Sherba hayotining soʻnggi yillarini Moskvada oʻtkazdi va u yerda vafot etdi. 1943-yilda u Rossiya Fanlar akademiyasining akademigi boʻldi.
Sherba fonologiyadan tashqari tilshunoslik va leksikografiyaning boshqa yirik sohalariga ham katta hissa qoʻshdi. Ferdinand de Sossyurdan farqli oʻlaroq, u ikkita tadqiqot ob’ektini emas, balki uchtasini ilgari surdi: nutq faoliyati, til tizimlari va til materiali. U soʻzlovchining ilgari eshitilmagan jumlalarni yaratish qobiliyati masalasiga eʼtibor qaratdi, bu savol XX asr oxiridagi tilshunoslik uchun muhim boʻldi. Shuningdek u tilshunoslikdagi tajribalar, xususan, salbiy natijalarga erishgan tajribalar, sohani oʻrganish uchun muhim boʻlgan usullarni ishlab chiqish muhimligini taʼkidladi. [5] U eng koʻp ishlatiladigan rus lugʻati muallifi, lugʻatshunos Sergey Ojegovning oʻqituvchisi edi.
Sherba "Glokaya kuzdra" jumlasining muallifi boʻlib, u ildizlari rus tilida mavjud boʻlmagan, ammo rus morfologiyasi va sintaksisi nuqtai nazaridan toʻgʻri tuzilgan soʻzlardan iborat. U grammatika va lugʻat oʻrtasidagi farqni koʻrsatish uchun ushbu jumlani oʻylab topgan.
Tanlangan asarlar tahrir
- 1912 yil. Russkie glasnye v kachestvennom i kolichestvennom otnoshenii [Rus tilidagi unlilar sifat va miqdor munosabatlarida].
- 1915 yil. Sharqiy sorb lahjasi .
- 1957 [1928]. "O chastyakh rechi v russkom yazyke" [Rus tilidagi gap boʻlaklari haqida].
- 1936 yil. Russko-francuzskij slovar' – Ruscha-fransuzcha lugʻat, 1-nashr.
- 1937 yil. Fonetika frantsuzkogo yazyka [Fransuz tili fonetikasi].
- 1940 yil. Opyt obshchei teorii leksikografii. Izvestiia Akademii Nauk SSSR, Otdelenie literatury i iazyka. 3: 89-117. Ingliz tiliga tarjima 1995 yil, Leksikografiyaning umumiy nazariyasiga
- Ingliz tiliga tarjimaga tayyor maqola
Manbalar tahrir
- ↑ „CURRICULUM VITAE ПРОФЕССОРА ЛЕНИНГРАДСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА Л.В. ЩЕРБЫ“. Sankt-Peterburg arxivi. Rossiya fanlar akademiyasi (2-oktabr 2005). Qaraldi: 22-mart 2024-yil.
- ↑ Yazykovoi ostrov bio
- ↑ https://web.archive.org/web/20181225174805/http://www.spbumag.nw.ru/2001/07/7.htmlSto let eksperimentalno-foneticheskix issledovaniy v Rossii
- ↑ https://www.peoples.ru/science/linguist/scherba/#google_vignette
- ↑ Peoples.ru bio
Havolalar tahrir
- Peoples.ru bio (rus tilida)
- „Sto let eksperimental’no-foneticheskikh issledovanii v Rossii“ Archived da</link> (rus tilida)
- Yazikovoy ostrov bibliografiyasi bilan qisqacha (rus tilida)