Adrianopol tinchligi (1568)

Adrianopol tinchligi (1568) — 1566-1568-yillardagi Avstriya-Turkiya urushini tugatganb imperator Maksimilian II va Usmonli sultoni Selim II oʻrtasidagi tinchlik shartnomasi. 1568-yil 17-fevralda Adrianopolda imzolangan.

Harbiy harakatlar tugagandan va himoya guvohnomasini olgandan soʻng, 1567-yil iyun oyida imperator Konstantinopolga uchta elchini: xorvat Antun Vranchich, shtiriyalik Kristof Teyffenbax va gollandiyalik Albert de Viss yubordi. 26-avgust kuni ular Turkiya poytaxtiga yetib kelishdi va Buyuk vazir Mehmed Sokollu bilan muzokaralarni boshladilar. 21-sentabr kuni elchilar yangi Sulton Salim II huzuriga kirishga manzur boʻldi. 14 raund muzokaralardan soʻng 1568-yil 17-fevralda turk istilolarini tasdiqlovchi va asosan 1547-yildagi Adrianopol sulhi va 1559-yildagi Konstantinopol tinchligi shartlarini takrorlaydigan 8-yillik shartnoma tuzildi. Gabsburglar Transilvaniya, Moldaviya va Valaxiya hokimlarining huquqlarini hurmat qilishga majbur boʻldi, imperator esa Vengriya mulklariga egaligi uchun sultonga har yili 30 ming florin miqdorida ramziy soliq toʻlashi kerak edi. Jang toʻxtadi; hatto chegara hududlarida tez-tez boʻladigan yakkama-yakka olishuvlar ham taʼqiqlangan edi. Oʻrta Dunayning boʻlinishi va har ikki tomonning chegaraning ikki tomonidagi viloyatlar aholisidan soliq yigʻish huquqi mustahkamlangan.

Adrianopol tinchligi va Shpeyer shartnomasidan keyin Vengriya yerlarining boʻlinishi

Chegarani belgilash uchun komissiya tuzildi. Har ikki tomon chegara hududlarida qal’a qurish huquqiga ega edi. Avstriyaliklar bundan foydalanib, Harbiy chegarani yaratdilar. Shartnoma Vengriyaning uch qismga boʻlinishini belgilab qoʻydi: Gabsburglarning Vengriya qirolligi (30 ta komitat), Usmonli Vengriya (Buda va Temeshvar eyyaletlari) va Transilvaniya knyazligi va Vengriya qismlari knyazligi (Usmonlilar vassali). Gabsburglar egaliklarining katta qismi Yuqori Vengriya (20 komitat) yerlari edi.

Garchi tinchlik shartnomasi tez-tez buzilib, chegara hududlarida toʻqnashuvlar, bosqinlar va qal’alarni qamal qilish sodir boʻlsa-da, uning amal qilish muddati 1576 va 1583-yillarda keyingi 8 yilga, yaʼni 1591-yildagi Oʻn besh yillik („Uzoq“) urush boshlanishiga qadar uzaytirildi. Shartnomaning tarixiy ahamiyati Oʻrta Dunay boʻylab Usmonlilarning qirq yillik keng koʻlamli ekspansiyasining chegarasini chizish edi. 1568-yilda oʻrnatilgan chegara mintaqada shakllangan kuchlar muvozanatini belgilab berdi va kichik oʻzgarishlar bilan XVII asr oxirigacha davom etdi.

Adabiyotlar

• Hammer-Purgstall J. von. Histoire de l’empire ottoman. T. II. — P.: Bethune et Plon, 1844
• Габсбурги, Венгрия, Трансильванское княжество и Османская империя в XVI в. // Османская империя и страны Центральной, Восточной и Юго-Восточной Европы в XV—XVI вв. — М.: Наука, 1984
• История Венгрии. Т. I. — М.: Наука, 1971