Amasyalik Boyazid posho
Amasyalik Boyazid posho-Turk davlat arbobi va harbiy rahbari,Usmoniylar imperiyasining sakkizinchi Buyuk Vaziri(1413-1421).U oʻz mehnat faoliyatini Boyazid I Yildirim davrida boshlagan va Mehmed Chelebiyga murabbiy sifatida tayinlangan.Boyazid I Anqara jangida magʻlub boʻlgandan soʻng, u Amasyaga ketadi.Koʻp podsholik davrida ham Boyazid posho oʻz shogirdiga chin dildan xizmat qilgan va Buyuk Vazir, Onadoʻli beylarbeyi va Rumeli beylarbeyi lavozimida ishlagan.
| Amasyalik Boyazid posho | |
|---|---|
turkcha: Amasyalı Beyazıd Paşa | |
.svg) | |
|
Mansab davri 1413 – 1421gacha | |
| Monarx | Mehmed I,Murod II |
| Oʻtmishdoshi | Imomzoda Xalil posho |
| Vorisi | Chandarli Ibrohim posho |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi | XV asr Amasya |
| Vafoti |
1421 iyul Edirne, Frakiya |
| Dini | islom, sunniylik |
Tarjimayi holi tahrir
Kelib chiqishi va dastlabki yillari tahrir
Boyazid poshoning qachon tugʻulganligi nomaʼlum.U Amasya shahrida tugʻilganligi haqida maʼlumotlar bor.Boyazidning zamondoshi tarixchi Dukaning yozishicha, Boyazidning kelib chiqishi asli alban boʻlgan va u qul edi[1][2].Arxivdagi hujjatlar uchun Mehmed Suriy tomonidan tuzilgan Usmonli Imperiyasining birinchi biografik maʼlumotnomasida Boyazidning Enderunda tahsil olganligi haqida yozilgan[2][3].Boshqa bir guruh tarixchilar uni bosniyalik boʻlganligi haqida taxminni olgʻa surishadi, ammo bu ehtimoldan yiroq.
Boshqa tomondan, Amasiyada Boyazid tomonidan qurilgan Imaretning hujjatlarida, otasining ismi Yahshibey boʻlganligi aytilgan. „Amasiya tarixi“ kitobining muallifi Xuseyn Xusameddin Yahshibey Amasiyada tugʻilganligi va uning hukmdori Emir Seyfeddin Sungurning avlodi boʻlib, u XIV asrning boshlarida vafot etganligini yozgan.Husayn Xusamiddinning manbalari nomaʼlum, ammo bilvosita, Boyazidning mintaqadagi asl oilalaridan biri bilan aloqasi uning Lala Mehmed Chelebi tomonidan tayinlanganligi bilan tasdiqlanadi[4].
Ish faoliyati tahrir
Bayazid posho Kosovo jangida[5] oʻzini tanitdi va Boyazid I Yildirim unga eʼtibor qaratdi va uning yoniga keldi, uning davrida Bayazid posho turli xil harbiy lavozimlarda xizmat qilgan.
Mehmed Amasya viloyatining hokimi boʻlganida, uning bay’ati Boyazid bosho uning asosiy maslahatchilaridan biri boʻlgan. 1402 yilda Anqara jangida Yildirim Sultoni Boyazidning Katta magʻlubiyatidan soʻng, Amir Temurdan Bayazid-posho bir oʻquvchini asirlikdan qutqarib, uni oʻz vaqtida jang maydonidan olib chiqib, Amasiyaga olib kelgan. Duqining soʻzlariga koʻra, Boyazid shahzodani yoʻlda orqasiga koʻtarib, qishloqlarda undan ovqatlanish uchun xayr-ehson va non soʻrab kelgan. Oʻrtoqlashuvning butun davri mobaynida u Mehmedga sadoqat bilan xizmat qildi.
1413-yilda, Mehmed Chelebi oʻz ukalari bilan boʻlgan ichki kurashda gʻalaba qozonib, Usmonli davlatini oʻz hukmronligi ostida birlashtirganda, uning bosh maslahatchisi Amasyali Bayazid Posho Buyuk Vazir etib tayinlandi. Oʻsha yili Bayazid Rumeliyada Mehmed bilan birga Muso Chelebiga qarshi kampaniyada ishtirok etdi.Mehmed imperiyaning Yevropa qismida boʻlgan paytda, Mehmetbey Karamanid Boyazid I Yildirim tomonidan qatl etilgan otaning qasosi bilan hujumni qoʻzgʻatib, Bursa shahrini qoʻlga kiritdi va Junayd Izmiroglu qoʻshni beyliklar hisobiga Aydin yerlarini kengaytirdi. Duqining soʻzlariga koʻra, oʻsha paytda Kichik Osiyoning Beylerbey lavozimini egallagan Boyazid posho Junaydga bosib olingan erlarni berishni buyuradi va Junaydning qizini oʻz xotiniga olish istagini bildirdi.Junayd bu xabarni olganida, oʻzining „takabburligi va haddan tashqari magʻrurligi“ bilan Boyazid poshoning oʻzidan soʻragan qiziga Abdulloh ismli bir qulga uylanishni buyurdi va elchiga xoʻjayiniga haqoratli javob berishni buyurdi[6][7].
Mustafoning birinchi isyoni tahrir
Koʻp oʻtmay, Rumeliyada oʻzini Boyazid I Yildirimning oʻgʻli Mustafo deb tanishtirgan bir odam paydo boʻldi. Uning iddaolariga koʻra, akalari hokimiyat uchun kurashgan paytda, u Samarqandda (O'zbekiston) asirlikda boʻlgan. Aytilishicha, 1405-yilda, Amir Temurning vafotidan keyin u ozod qilindi, Kichik Osiyoga qaytib keldi va omborxonalardan biriga boshpana topdi[8].Chunki Usmonli adovatlari barcha qoʻshnilariga foydali boʻlgan. Manuel II Paleolog va Vallaxia Mirsea hukmdori I daʼvogarni oʻz tarixining haqiqiyligini oʻrganmagan holda qoʻllab-quvvatladilar.Junayd Mustafoga Wallachia safiga qoʻshildi va daʼvogar uni oʻzining vakili etib tayinladi. Ammo Rumeliyadagi Usmonli Beyi qoʻzgʻolonni qoʻllab-quvvatlamadi, Mehmed Mustafoning qoʻshinini jangda osonlikcha magʻlub etdi va u va uning oʻrtoqlari Salonikadan panoh topdilar. Keyinchalik, Mehmed Manuel bilan Mustafoni Lemnos orolida ushlab turish toʻgʻrisida kelishuvga erishdi va Mehmed buning uchun har yili Manuelga 300.000 akcha pul toʻlaydi[9][10][11].
Bayazid posho Shayx Bedreddin qoʻzgʻolonini bostirishga rahbarlik qilgan. Dastlab Bayazid Burklyudja Mustafo va Torlak Kamol atrofida toʻplangan qoʻzgʻolonchilarni tor-mor qildi, keyinchalik Deliormanda magʻlub boʻlgan Bedreddin qoʻlga olinib, sultonga topshirildi, u qatl qilinishini buyurdi. 1421-yil 26-mayda Mehmed I vafot etdi. Buyuk Vazir Bayazid Posho Mehmed Ining oʻgʻli va vorisi Murod II poytaxtga kelib, sulton taxtiga oʻtirgunga qadar, 40 kun davomida Sultonning oʻlimini yashirgan[12].
Mustafoning ikkinchi qoʻzgʻoloni. Boyazid poshoning oʻlimi tahrir
Mehmedning vasiyatiga koʻra uning ikki kichik oʻgʻillari — Yusuf va Mahmudni Vizantiya imperatoriga garovga yuborish kerak edi, ammo Boyazid posho katta vəzir boʻlgani uchun ularni topshirishdan bosh tortdi[13][14][15]. Bundan tashqari, Mehmedning vafotidan keyin uning oʻgʻli Murod Bayazid poshoning maslahati bilan Mustafoni hibsda saqlash uchun toʻlashni toʻxtatdi va Vizantiyaliklar daʼvogarni undan foydalanishga harakat qilib, ozodlikka chiqardilar. Mustafo yana Usmonli taxtini tortib olishga urinib, uni akasidan emas, jiyanidan tortib oldi. Bu safar Rumeliyadan Beyi uni qoʻllab-quvvatladi. Vizantiya armiyasi yordamida raqib Dardanellni boshqaradigan Gelibolu qal’asini, keyin esa mamlakat poytaxti Edirne shahrini egallab olishga muvaffaq boʻldi[9][16].
1421-yil iyulda, Bursa Murod II taxtga oʻtirganidan ikki oy oʻtgach, turk qoʻshinining boshida Boyazid Posho raqibga qarshi chiqdi. Sulton qoʻshini Bayazid posho va isyonkor Mustafo qoʻshinlari Gallipoli yaqinidagi Sazdederda yigʻilishdi.Boyazid poshoning jangchilari oʻzgarib, Soxta Mustafoning yoniga oʻtishdi.1421-yil 29-avgustda vafot etgan.
Manbalar tahrir
- ↑ Keskin 2016, s. 2—3.
- ↑ 2,0 2,1 Taneri 1992.
- ↑ Keskin 2016, s. 3.
- ↑ Keskin 2016, s. 2.
- ↑ Özdoğan 2010, s. 5.
- ↑ Doukas 1975, s. 115–116.
- ↑ Hammer-Purgstall 1835, s. 163—164.
- ↑ Güler 2015.
- ↑ 9,0 9,1 Merçil 1991.
- ↑ Mélikoff 1965; [[#CITEREF|]].
- ↑ Doukas 1975, s. 123–125.
- ↑ Keskin 2016, s. 4.
- ↑ Heywood 1993, s. 711.
- ↑ Doukas 1975, s. 133, 136–137.
- ↑ Uzunçarşılı 1969, s. 116.
- ↑ Emecen 1993.