Amerika Qo'shma Shtatlari Saylovchilar Kolleji

Amerika Qoʻshma Shtatlarida Saylovchilar Kolleji prezident saylovida faqat prezident va vitse-prezident uchun ovoz berish maqsadida har toʻrt yilda tashkil etiladigan saylovchilar guruhidir. Bu jarayon AQSh Konstitutsiyasining II moddasida bayon etilgan. Bir shtatning saylovchilar soni uning senatorlari soniga va Vakillar Palatasidagi vakillari soniga teng boʻlib, soʻnggisi aholi roʻyxatga olish natijalariga bogʻliq. Har bir shtat oʻzining qonun chiqaruvchi organi tomonidan belgilangan huquqiy tartib-qoidalar asosida, kongress delegatsiyasi (vakillar va 2 senator) soniga teng saylovchilarni tayinlaydi, jami 50 shtatda 535 saylovchi. 1961 yildagi tuzatish federal Kolumbiya okrugiga uchta saylovchi berishni taʼminladi. Federal lavozim egalari, jumladan senatorlar va vakillar, saylovchi boʻla olmaydi. Joriy 538 saylovchidan, prezident va vitse-prezidentni saylash uchun oddiy koʻpchilik, yaʼni 270 yoki undan ortiq saylovchi ovozi talab qilinadi. Agar hech bir nomzod mutlaq koʻp ovozni qoʻlga kirita olmasa, prezidentni tanlash uchun Vakillar Palatasi, vitse-prezidentni tanlash uchun esa Senat orqali shartli saylov oʻtkaziladi.

Shtatlar va Kolumbiya okrugi noyabr oyida oʻtkaziladigan Saylov kuni prezident va vitse-prezident uchun qanday ovoz berishni vaʼda qilgan saylovchilarni tanlash uchun shtat miqyosida yoki okrug miqyosida umumxalq ovoz berishlarini oʻtkazadilar. Baʼzi shtat qonunlari sodiq boʻlmagan saylovchilarga qarshi cheklovlar qoʻyadi. Meyn va Nebraska shtatlaridan tashqari barcha shtatlar partiya bloki ovoz berish yoki umumiy bilet usulidan foydalanadilar, yaʼni barcha saylovchilari bir gʻolib biletga beriladi. Meyn va Nebraska har bir kongress okrugidan bir saylovchi va shtat boʻyicha eng koʻp ovoz olgan bilet uchun 2 saylovchi tanlaydi. Saylovchilar dekabr oyida yigʻilib ovoz beradilar, prezident va vitse-prezidentning inauguratsiyasi esa yanvar oyida boʻlib oʻtadi.

Saylovchilar kollej tizimining ahamiyati 1787-yildagi Konstitutsiyaviy Konventsiya davridan boshlab, 19-asr oxirigacha va hozirgi kunga qadar Amerika Qoʻshma Shtatlarida doimiy bahs-munozaralarga sabab boʻlib kelmoqda . Saylovchilar Kolleji mexanizmini oʻzgartirish uchun konstitutsiyaning boshqa qismlariga qaraganda koʻproq rezolyutsiyalar kiritilgan, 1969-70 yillar Saylovchilar Kollejini isloh qilishga eng yaqin urinish boʻlgan.

Qoʻllab-quvvatlovchilar saylovchilar kollej tizimi prezidentlikka nomzodlarining mamlakat boʻylab keng appealga ega boʻlishini talab qiladi, deb taʼkidlaydilar, tanqidchilar esa bu tizim xalqning umumiy xohish-irodasini aks ettirmaydi, deb hisoblaydilar. „Gʻolib hammasini oladi“ tizimlari, ayniqsa aholiga nisbatan notekis vakillik bilan, „bir kishi, bir ovoz“ tamoyiliga mos kelmaydi. Tanqidchilar saylovchilar taqsimoti tufayli kichik aholi soniga ega boʻlgan shtatlardagi fuqarolar katta shtatlardagilarga qaraganda koʻproq ovoz kuchiga ega ekanligiga eʼtiroz bildirishadi. Chunki har bir shtatning tayinlaydigan saylovchilar soni uning kongress delegatsiyasi hajmiga teng, har bir shtat kamida uchta saylovchiga ega boʻlish huquqiga ega, aholiga nisbatan aniq taqsimlanmagan. Bu taqsimot 1824, 1876, 1888, 2000 va 2016-yillarda milliy xalq ovozining ikkinchi oʻrinni egallagan nomzodini prezidentlikka saylanishiga sabab boʻlgan. Bundan tashqari, sodiq boʻlmagan saylovchilar oʻz vaʼdalariga muvofiq ovoz bermasliklari mumkin. Boshqa bir eʼtiroz shuki, nomzodlar koʻproq eʼtiborni „swing states“ ga qaratadilar. 20-asrning oxiriga kelib, barcha boshqa dunyo demokratiyalari ijro etuvchi prezidentni toʻgʻridan-toʻgʻri saylash foydasiga saylovchilar kollejlaridan voz kechgan^.

Jarayon

AQSh Konstitutsiyasining II moddasi, 1-boʻlim, 2-igʻvo har bir shtatni oʻz kongress delegatsiyasiga teng saylovchilar sonini tayinlashga yoʻnaltiradi (Vakillar Palatasidagi aʼzolar soni plus ikki senator). Shu bilan birga, ushbu boʻlim har bir shtat qonun chiqaruvchi organiga oʻz shtatining saylovchilari qanday tanlanishini belgilash huquqini beradi, ammo federal lavozim egalari saylovchi sifatida tayinlanishidan man etadi. Milliy prezidentlik saylovidan keyin noyabr oyidagi birinchi seshanba kuni har bir shtat va federal okrug oʻz qonunlariga muvofiq saylovchilarni tanlaydi. Xalq saylovidan soʻng, shtatlar tayinlangan saylovchilarni Tasdiqlash Sertifikati (Certificate of Ascertainment) da aniqlab, yozib qoʻyadilar va tayinlangan saylovchilar oʻz yurisdiktsiyalarida yigʻilib, nomzodlari uchun Ovozni Sertifikatini (Certificate of Vote) tayyorlaydilar; ikkala sertifikat Kongressga yuboriladi va ochilib hisoblanadi.

50 shtatdan 48 tasida, shtat qonunlari shtat miqyosidagi xalq ovozining koʻpchiligini yutgan nomzod barcha oʻsha shtatning saylovchilar ovozlarini olishiga shart qoʻyadi. Meyn va Nebraska shtatlarida ikki saylovchi ovozi shu tarzda taqsimlanadi, qolgan saylovchi ovozlar esa har bir kongress okrugidagi ovozlarning koʻpchiligiga qarab taqsimlanadi. Federal okrug, Vashington, D. C., oʻzining yagona okrug saylovida gʻolibga 3 saylovchi ovozini beradi. Shtatlar odatda saylovchilardan oʻz shtatining gʻolib biletiga ovoz berishga vaʼda berishni talab qiladi; saylovchilarni sodiq boʻlmagan saylovchilardan himoya qilish uchun koʻplab shtatlar saylovchilarning vaʼdasini amalga oshirish uchun turli qonunlarni qabul qilgan.

Har bir shtatning saylovchilari dekabr oyining ikkinchi chorshanbasidan keyingi birinchi seshanbada (14 va 20 dekabr oraligʻida) oʻz shtatining poytaxtida yigʻilib, ovozlarini berishadi. Natijalar Kongressga yuboriladi va hisoblanadi, bu jarayon yanvar oyining birinchi haftasida Senat va Vakillar Palatasi qoʻshma yigʻilishi oldidan amalga oshiriladi. Ushbu yigʻilishga Senat prezidenti sifatida joriy vitse-prezident rahbarlik qiladi. Agar hech bir nomzodga koʻpchilik ovoz berilmasa, qoʻshimcha saylov oʻtkaziladi: Vakillar Palatasi prezidentlik saylov sessiyasini oʻtkazadi, bunda har bir shtat bir ovoz beradi; Senat vitse-prezidentni saylash uchun javobgardir, har bir senator bitta ovozga ega. Saylangan prezident va vitse-prezident yanvar oyining 20-kunida inauguratsiya qilinadi.

1964 yildan beri saylovchilar soni 538 nafarni tashkil etadi. Shtatlar 535 ta saylovchini tanlaydilar, bu raqam ularning kongress delegatsiyalarining umumiy soniga mos keladi. Qoʻshimcha uchta saylovchi 1961 yilda qabul qilingan Yigirmanchi tuzatishdan kelib chiqadi, bu tuzatishga koʻra, Federal hukumatning joylashgan hududi (yaʼni, Vashington, D. C.) eng kam aholi soniga ega shtat bilan bir xil saylovchilar soniga ega boʻladi. Amalda, bu Vashington, D. C. ning uchta saylovchiga ega boʻlishini anglatadi.