Armanistonda qishloq xoʻjaligi

Armaniston 2,1 million gektar qishloq xoʻjaligi yerlariga ega, bu mamlakat maydonining 72 foizini tashkil qiladi. Ammo bularning aksariyati togʻ yaylovlari boʻlib, ishlov beriladigan yerlar 480 ming gektarni (452,9 ming gektar ekin maydonlari, 27,3 ming gektar bogʻ va uzumzorlar) tashkil etadi yoki mamlakat hududining 16 foizini tashkil qiladi^[1]. 2006-yilda qishloq xoʻjaligida ishchi kuchining 46 foizi ishlagan (1991-yildagi 26 foiz), qishloq xoʻjaligi mamlakat YaIMning 21 foizini tashkil etdi^[1] . 1991-yilda Armaniston oziq-ovqat mahsulotlarining taxminan 65 foizini import qilgan^[2].

Vulqonli unumdor tuproqlar bugʻdoy va arpa yetishtirish, shuningdek qoʻylar, echkilar va otlar uchun yaylov yetishtirishga imkon beradi.

Yerlarni xususiylashtirish

1990-yilda Armaniston yerlarni xususiylashtirish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qilgan birinchi Sovet respublikasi boʻldi va shu vaqtdan boshlab Armanistonning fermer xoʻjaliklari boshqa sektorlarga qaraganda tezroq xususiy sektorga oʻtdilar^[1]^[3]. Biroq, yerlarni qayta taqsimlashning tezligi va tartibsizligi yer oladigan dehqonlar oʻrtasida nizolar va noroziliklarni keltirib chiqardi. Ayniqsa, suvga boʻlgan huquqni taqsimlash va asosiy materiallar va jihozlarni tarqatish muammoli mavzu edi. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va issiqxona korxonalari kabi tegishli korxonalar koʻpincha davlat tasarrufida boʻlib, xususiy yer egaligining afzalliklarini kamaytirdi.

Tez va qatʼiy xususiylashtirish Sovet davrida Armaniston qishloq xoʻjaligida hukmronlik qilgan kolxozlar va sovxozlarni tezda yoʻq qildi. 1992-yilga kelib davlat va kolxozlarning xususiylashtirilishi ekin maydonlarining 63 foizini, bogʻlarning 80 foizini va tokzorlarning 91 foizini oilaviy dehqonlar qoʻliga topshirdi. 2006-yilda oilaviy dehqonlar qishloq xoʻjaligi yalpi mahsulotining 98 foizini ishlab chiqarayotgan edilar, yaʼni 15 yil ichida Armaniston qishloq xoʻjaligi butunlay yirik qishloq xoʻjaligi korxonalarining anʼanaviy Sovet modelidan yakka yoki oilaviy xoʻjaliklarning bozorga yoʻnaltirilgan modeliga aylandi.

Xususiylashtirish dasturi 1990-1991-yillarda qishloq xoʻjaligi yalpi mahsulotining tezlik bilan 15 foizga oʻsishiga olib keldi. Qishloq xo'jaligining oʻsishi toʻxtovsiz davom etdi va 2006-yilga kelib qishloq xoʻjaligining yalpi mahsuloti 1990-yildagiga nisbatan 75 foizga oʻsdi. Ushbu oʻsish koʻrsatkichi MDHning biron bir mamlakati bilan tenglashmagan, bu esa Armanistonni MDHda eng yaxshi qishloq xoʻjaligi koʻrsatkichi holatiga keltirdi.1993-yilda hukumat xususiy yer uchastkalarini berishda cheklovlarni bekor qildi, bu qadam xususiy uchastkalarning yrtacha hajmini (va shuning uchun samaradorligini) sezilarli darajada oshirishi kutilmoqda. 1993-yil oxirida taxminan 300 ming kichik fermer xoʻjaliklari (birdan besh gektargacha) faoliyat yuritgan. Oʻsha yili, sarf-xarajatlarning yuqori boʻlishiga qaramay, hosil moʻl-koʻl edi, faqat halokatli Armaniston transport infratuzilmasi holati shahar markazlarida oziq-ovqat yetishmovchiligini bartaraf etishga imkon bermadi.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Statistical Yearbook 2007, Armenia National Statistical Service, Yerevan
↑ Curtis, Glenn E. „Armenia: A Country Study:Agriculture“. Washington GPO for the Library of Congress (1995). Qaraldi: 4-sentabr 2008-yil.
↑ Z. Lerman, C. Csaki, and G. Feder, Agriculture in Transition: Land Policies and Evolving Farm Structures in Post-Soviet Countries, Lexington Books, Lanham, MD (2004).

[yb2007-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Statistical Yearbook 2007, Armenia National Statistical Service, Yerevan

[LOC-2] Curtis, Glenn E. „Armenia: A Country Study:Agriculture“. Washington GPO for the Library of Congress (1995). Qaraldi: 4-sentabr 2008-yil.

[transition-3] Z. Lerman, C. Csaki, and G. Feder, Agriculture in Transition: Land Policies and Evolving Farm Structures in Post-Soviet Countries, Lexington Books, Lanham, MD (2004).

[1]

[2]

[3]