Atelektatik sindrom

Atelektatik sindrom (AS) — yoki nafas (havo oʻtkazish) yoʻllariga yot jism tiqilib qolish sindromi boʻlib, nafas yoʻllari oʻtkazuvchanligining oʻtkir buzilishi bilan kechadigan (berkilish, qisilish, infiltrat yalligʻlanish) jarayonlarni oʻz ichiga oladigan kasallik hisoblanadi.

Kasallikning kechishi

AS patogenezi asosiy sabablari quyidagilar hisoblanadi:

1. yuqori nafas yoʻllari oʻtkazuvchanligining buzilishi — burun boʻshligʻi orqa teshigi atreziyasi, ranula, ovoz boylami osti laringiti, hiqildoq oʻtkir shishi,

hiqildoq va traxeya yot jismi, traxeya stenozi va membranalari, traxeya va bosh bronxlarning oʻsma va giperplaziyalangan tugunlar bilan bosib qoʻyishi;

1. periferik bronxlar oʻtkazuvchanligining buzilishi — obturatsion va spastik atelektazlar, yot jismlar, bronxlarni oʻsma va yalligʻlangan tugunlar bilan bosilishi;
2. terminal bronx va bronxiolalar oʻtkazuvchanligining buzilishi — yopishgan (slivnie) destruktiv pnevmoniya, oʻtkir lobit, diffuz aspiratsion pnevmoniyalar;
3. respirator distress sindrom. Atelektatik sindrom klinik kechishi, oʻtkir nafas yetishmovchiliga xos boʻlgan boshqa har qanday sindromdagi kabi, kompensatsiya, sub- va dekompensatsiya bosqichlariga ega:
4. kompensatsiya bosqichi burun qanotlari kerilishida kuchsiz shovqinli nafas bilan, lekin yordamchi mushaklar ishtirokisiz, kam hollarda boʻyinturuq chuqurchasining tortilishi bilan burun lab uchburchagining kuchsiz sianozi, bemor nisbatan tinch, pO — meʼyorda, pCO — yuqori chegarada, pH — respirator atsidoz belgilari bilan namoyon boʻladi;
5. subkompensatsiya bosqichiga yordamchi mushaklar faol ishtiroki bilan shovqinli nafas, boʻyinturuq chuqurchasining yaqqol tortilishi, sianoz, taxipnoe va kuchli taxikardiya, koʻkrak qafasi zararlangan tomonda nafas aktidan orqada qolishi, bemor bezovtaligi va qoʻzgʻaluvchanligi kuchli, pO ≤ 80-85 mm sim. ust., pCO > 40-45 mm sim. ust., pH — metabolik asidoz belgilari xos;
6. dekompensatsiya bosqichi es-hushning noaniqligi, akrosianoz, taxiaritmiya, qiynalib, „hushtaksimon“ nafas deyarli barcha yordamchi mushaklar ishtiroki

bilan namoyon boʻlib, bu asfiksiya bosqichiga oʻtishi hush yoʻqotilishi, nafas olishga kamgina harakatlar, bradikardiya (yurakning qisqaruvchanligini pasayishi)dan asistoliya (yurakning toʻxtashi)gacha, pO < 70 mm sim. ust., pCO > 60 mm sim. ust., pH — alkolizatsiyaga mayl bilan belgilanadi. Auskultativ AS boʻlgan bolalarda nafas susayishi, bronxospazmga xos quruq hushtaksimon hirillashlar, quyuq balgʻam boʻlganda guvillovchi hirillash, pnevmoniyada har xil kalibrli nam hirillashlar eshitiladi. Perkutor tovush qisqargan, koʻks oraligʻi aʼzolarining kasal tomonga siljigan boʻladi. AS rentgenologik belgilari massiv, oʻpka parenximasi infiltratsiyasiga bogʻliq har xil zichlikdagi soyalanishdan to gomogen soyalanish va koʻks oraligʻi soyasining zararlangan tomonga siljishida koʻrinadigan total atelektazgacha oʻzgarib turadi. Chaqaloqlarda oʻpkaning nisbatan anatomik va funksional yetilmaganligi oqibatida kelib chiqqan respirator-distress sindromida kompensatsiya bosqichi 1-2 soatdan, subkompensatsiya bosqichi esa — 24-48 soatdan koʻp davom etmaydi. Mediastinal taranglashuv sindromi (MTS) koʻks oraligʻida bosim oshishi, shu joydagi aʼzolarning bosilishi va ular faoliyatining buzilishi bilan xarakterlanadi. MTS rivojlanish sabablari perikardial va perikarddan ashqaridagilarga boʻlinadi (M. R. Rokitskiy, 1988). Perikardial sabablarga, koʻpincha ekssudativ perikardit va OʻBD ogʻir kechishida rivojlanuvchi yiringli perikarditlar kiradi. Bolalarda gemo- va pnevmoperikard nihoyatda kam tashxislanadi. Perikarddan tashqari taranglashishlar avj oluvchi mediastinal emfizema (OʻBD), mediastinal churra (lobar emfizema), abssesslar, oʻsmalar bilan chaqirilishi mumkin.

Klinikasi

Klinik jihatdan yurak tamponlash belgilari bilan namoyon boʻladigan sabablar:

1. Perikadial sababli MTS rivojlanish sabablari

• yurak chegaralarining kengayishi;
• choʻqqi turtkisining kuchsizligi;
• boʻyin venalarining shishib chiqishi;
• markaziy vena bosimning oʻsishi;
• taxikardiya;
• yurak tovushlarining boʻgʻiqligi;
• EKG voltaji pastligi.

1. Perikarddan tashqari MTS rivojlanish sabablari:

• OʻBD;
• koʻkyoʻtal;
• OʻRVI;
• koʻkrak qafas shikastlanishlari;
• bronxlar yot jismlari (peribronxial interstitsial emfizema);
• qiziloʻngach yot jismlari va perforatsiyasi;
• koʻks oraligʻi oʻsmalari.

Avj oluvchi mediastinal emfizema rivojlanishiga, koʻpincha OʻBD, kam hollarda esa bronxlar, qiziloʻngach yot jismlari, koʻkyoʻtal, OʻRVI, koʻkrak qafasi shikastlanishlari sabab boʻladi. Bronxlar shikastlanganda havo peribronxial boʻshliq orqali koʻks oraligʻiga chiqadi va interstitsial emfizemani shakllantiradi. Mediastinitlar sababi, koʻpincha qiziloʻngachda uzoq muddat yot jism qolib ketganda shikastlanishi va plevra boʻshligʻidagi yiringli-yalligʻlanish jarayonlari sabab boʻladi. Koʻpincha mediastinit boshlanishini yoʻtal xuruji bilan bogʻlaydilar. Perikarddan tashqari MTS klinik belgilari koʻks oraligʻida yigʻilgan havoning tez boʻyin, yuz, gavda teri osti qatlamida tarqalishi hisoblanadi. Qaytar nerv tarmogʻi bosilishi bilan bogʻliq ovoz boʻgʻiqligi paydo boʻladi, hansirash va sianoz, markaziy gemodinamika buzilishlari oʻsib boradi. Bolaning yuzi salqigan, terisi taranglashgan, paypaslaganda krepitatsiya seziladi, qovoqlar shishgan, koʻzlar yumilgan, koʻkrak oldingi devori havoli yostiqni eslatadi, koʻpincha emfizema qorin va sonlarga tarqalgan boʻladi. Auskultativ — yurak tonlari boʻgʻiqlashgan, taxikardiya. Juda ogʻir hollarda yurak ekstrakardial tamponadasi, asistoliyagacha rivojlanishi mumkin. Koʻkrak qafasi rentgenogrammasida havo bilan kengaygan koʻks oraligʻi, emfizemaning boshlangʻich bosqichlarida koʻks oraligʻi soyasi fonida toʻqimalarni ajratayotgan havo pufakchalari koʻrinishi mumkin. Yalligʻlanishli genezdagi mediastinitlarda birinchi oʻringa yiringli-septik sindrom klinikasi bilan kuchsiz ifodalangan mediastinal taranglashish belgilari chiqadi. Mediastinitlardagidek, koʻks oraligʻi oʻsmalarida MTSning asta-sekin oʻsib borishi kuzatiladi. Oʻsmaning joylashgan oʻrniga koʻra yuqori kavak venasining (sianoz, yuz, boʻyin shishi, boʻyin venalari shishib chiqishi), kavak venalar teshigining (qon kam oqib kelishi sababli, kuchayib boruvchi yurak yetishmovchiligi), qiziloʻngachning (disfagiya), traxeyaning (inspirator hansirash) torayish belgilari namoyon boʻladi. Shunday qilib, koʻkrak qafasi aʼzolari eng koʻp uchraydigan oʻtkir xirurgik kasalliklari sindrom boʻyicha tashxislash taʼrifini tugatayotib, alohida kasallikka xos belgilarni sindromlarga umumlashtirishga imkon berishi, koʻp belgilarning umumiyligi, nafaqat bemor sogʻligi va hayotiga xavf soluvchi holatlarni tez aniqlashga, balki kasallik va uning asoratlarini davolashning eng muvofiq taktikasini aniqlashga imkon beradi.

Davolash

Koʻkrak qafasi oʻtkir xirurgik kasalliklarini sindrom boʻyicha davolash, bemorda asosiy kasallikni, uning xarakterini, joylashuvini va oʻziga xos asoratlarini aniqlashga yoʻnaltirilgan shoshilinch tekshirish bilan parallel olib borilishi kerak. Aynan ushbu shart-sharoitlar eʼtiborga olinganda tashxisni aniqlash va shunda, sindrom boʻyicha davolash koʻproq patogenetik yoʻnaltirilgan boʻladi. Agar har qanday xirurgik kasallik va uning asoratlarini jadal davolashning umumiy qoidalari maʼlum darajada universal hamda yetakchi patologik sindromlarning deyarli barcha yigʻindisida qoʻllanilishi mumkin boʻlsa, bevosita shikastlanish oʻchogʻiga taʼsir qilish usullari farqlanadi va asosiy jarayon va uning asoratlari xususiyatlari bilan aniqlanadi. Aynan shu joyda „asosiy zarba yoʻnalishini“ aniqlash, yetakchi, bevosita hayotga xavf soluvchi sindromni aniqlash va uni bartaraf qilish lozim. Ushbu asosiy qoidaning buzilishi bemor statsionarga murojaatining birinchi soatlarida kerakli davo olmasdan, reanimatsion holatga tushishiga sabab boʻladi. Shu nuqtayi nazardan biz koʻkrak ichi taranglashish sindromida shoshilinch xirurgik yordam koʻrsatish prinsipial (umumiy) xususiyatlarini yoritishga harakat qildik. Hech shak-shubhasiz, ushbu sindrom koʻkrak qafasi dekompressiyasi, adekvat nafas va yurak faoliyatini tiklashga yoʻnaltirilgan shoshilinch tadbirlarni talab qiladi.

1. . Oʻpka taranglashga kistasi yoki bullasi (pufakch) 

•  — kistani yengillashtiruvchi punksiyasi:
•  — punksiya muvaffaqiyatsizligida va tanglashish kuchayib borganda kistani

Monaldi boʻyicha naychalash;

•  — drenajlangan kista orqali koʻp bronxial oqimda — kistaga keluvchi bronxning okklyuziyasi (bekilib qolishi), ahvoli moʻtadillashgach — qatʼiy operatsiya.

1. . Tugʻma oʻtkir lobar emfizema — zararlangan boʻlakni drenajlovchi bronx okklyuziyasi oldindan taranglashgan boʻlakni koʻpsonli igna bilan punksiya qilish

bilan birga, shoshilinch bronxoskopiya va lobektomiya.

1. . Taranglashgan pnevmo-, pio-, piopnevmotoraks — plevra boʻshligʻini shoshilinch yengillashtiruvchi punksiyasi keyinchalik drenajlash va Byullau boʻyicha passiv aspiratsiya bilan yiringli-septik jarayonni jadal davolash. Destruksiya oʻchoqlari topilganda — bronxoskopik dezinfeksiya, drenajlanuvchi bronx okklyuziyasini Moraldi boʻyicha drenajlash. Yiringli-septik jarayonni davolashning muvaffaqiyatsizligida — plevra boʻshligʻini ikki tomonlama drenajlash, doimiy lavaj (yuvish) maqsadida.
2. . Taranglashgan gemotoraks — plevra boʻshligʻi punksiyasi va drenajlash faol aspiratsiyaga ulash bilan gemostatik va antibakterial davolash;
3. . Massiv bronxoplevral oqma — plevra boʻshligʻini drenajlash faol aspiratsiyaga ulash bilan, „oʻgʻirlash“ sindromi yuzaga kelganda, Byullau boʻyicha passiv drenajlashga oʻtkazish va tegishli bronx okklyuziyasi, antibakterial terapiya;
4. . Atelektatik sindrom — traxeobronxial daraxt bronxoskopik dezinfeksiya, yot jism va tiqilib turgan moddalarni (yiring, quyuq shilliq) olib tashlash, oʻpka ichiga antibiotiklar yuborish, intubatsiya qilish imkoniyati boʻlmaganda — punksion yoki operativ traxeostomiya.
5. . Mediastinal taranglashish sindromi — shoshilinch suprayugulyar mediastinotomiya va oldingi koʻks oraligʻini drenajlash, yiringli-septik jarayonni jadal davolash. Pnevmo-, piopnevmotoraksni istisno qilish uchun rentgen-nazorat shart. Perikardial taranglashishda — Larreya nuqtasida perikard punksiyasi, yiring boʻlganda — perikard boʻshligʻini drenajlash va tozalash, yiringli-septik jarayonni jadal davolash. Keltirilgan MTSni davolash sxemasi maʼlum darajada shartli va barcha darajadagi bolalar xirurgiya boʻlimlarida qatʼiy meʼyor maqomini talab qilmaydi.

Shu bilan birga, yuqorida keltirilgan sindrom boʻyicha tashxislash va hartomonlama jadal davolash fonida shoshilinch xirurgik yordam koʻrsatish qaytmas holatlar sonini kamaytirib, bola hayotiga xavf soluvchi asoratlarni baratarf etishga imkon beradi.