Avstriyada Fuqorolar urushi

Avstriya Respublikasida 1934-yil 12-16-fevralda chap (sotsial-demokratik) va oʻng qanot guruhlar oʻrtasida qurolli toʻqnashuvlar boʻlib oʻtdi. Har ikki tomondan 1600 ga yaqin odam halok boʻlgan yoki bedarak yoʻqolgan.

Davlat toʻntarishining zaruriy shartlari

Avstriyadagi ishsizlik, 1919—1955-yillar

1918-yilda Avstriya-Vengriya imperiyasi parchalanib ketdi, parlamentli respublikasi (dastlab Germaniya Avstriyasi) tashkil etilgandan soʻng, Birinchi Avstriya Respublikasining siyosiy hayoti ikki murosasiz siyosiy kuchlar — sotsial-demokratlar oʻrtasidagi qarama-qarshiliklarga aylanib ketdi.

Parlamentdagi partiyalardan tashqari, chap va oʻng kuchlarda Birinchi Jahon urushidagi minglab front askarlaridan iborat jangari tashkilotlar ham mavjud edi.

Ikki tomon oʻrtasidagi toʻqnashuvlar 1921-yildan boshlab odatiy holga aylandi.

1927-yil may oyida boʻlib oʻtgan namoyish paytida „Front askarlari ittifoqi“ ning oʻng jangchilari Schattendorfdagi chap qanot namoyishiga qarata oʻq uzdilar; birinchi jahon urushi qatnashchisi boʻlgan askar va sakkiz yoshli bolakay halok boʻldi.

Iyul oyida qotillikda ayblangan uch kishi sud qilindi, ammo Vena shahrida ish tashlash va ommaviy noroziliklarga sabab boʻldi, bu 15-iyul kuni namoyishchilar va bir tomondan Schutzbund, boshqa tomondan politsiya va Heimver oʻrtasida ochiq toʻqnashuvlarga aylanib ketdi. Olomon bostirib kirib, sud palatasiga oʻt qoʻydi, politsiya magʻlubiyatga oʻq bilan javob qaytardi. Jami 89 kishi halok boʻldi (ulardan 85 nafari chap qanot namoyishchilar edi), 600 dan ortiq odam esa yaralandi.

1927-yil voqealaridan keyin yangi oʻng qanot jangari tashkilotlari paydo boʻldi:

• 1927-yilda Ozodlik ligasi sotsial-demokratlarning harakatlaridan himoya qilish.
• 1929—1930-yillarda - „Dehqon militsiyasi“, 1932-yilda „Yashil front“ deb oʻzgartirildi.

1933-yilgi davlat toʻntarishi

1933-yil fevralida eng kam ish haqi toʻgʻrisidagi qonun qabul qilinishi mnosabati bilan parlament inqirozi yuz berdi. Parlament tinglovlari toʻxtab qolgan va inqirozni parlament yoʻli bilan hal qilish imkoniyatiga qaramay, ketma-ket uchta spiker isteʼfoga chiqqanidan soʻng, kansler Engelbert Dollfuss (Xristian ijtimoiy partiyasi) 4-mart kuni parlamentni tarqatib yuborildi.

• 7-mart 1917-yilda qabul qilingan urush qonuni qayta tiklandi, bu degani ommaviy marosimlar taqiqlandi va senzura ustidan davlat nazorati yoʻlga qoʻyildi.
• 12-mart — Venalik kardinal Innitzer katoliklarni davlat toʻntarishini qoʻllab-quvvatlashga chaqirdi. Cherkov, kichik rezervasyonlar bilan, yangi tuzumning ustunlaridan biriga aylandi;
• 15-martda 1917-yilgi qonun niqobi ostida politsiya parlamentning birlashishiga toʻsqinlik qildi (xristian sotsialistlari birlashishni boykot qildilar va parlamentga faqat „Buyuk nemislar“ — Germaniya bilan birlashish tarafdorlari keldi);
• 31-mart — „Respublika mudofaa ligasi“ (Shutzbund) qonundan tashqari deb topildi;
• 10-aprel — Maktabni cherkovdan ajratish toʻgʻrisidagi respublika qonuni bekor qilindi; ushbu qonun muallifi, taʼlim vaziri Отто Глокель, Wöllersdorf kontslagerida tugadi va 1935-yilda ozod qilinganidan koʻp oʻtmay vafot etdi;
• 10-may — barcha saylovlar bekor qilindi.
• 26-may — Kommunistik partiya faoliyati taqiqlandi;
• Sentabr — kontslagerlarni shoshilinch qurish;
• 28-oktabr — Rim papasi Piy XI „Avstriyaning taniqli davlat arboblari“ni qoʻllab-quvvatlashini eʼlon qildi;
• 11-noyabr — qotillik, oʻt qoʻyish, vandalizm, oʻzgalarning mulkini yoʻq qilish uchun oʻlim jazosi tiklandi.

Avstriya chap qanot tamonlari hokimiyat uchun eng katta tahdid boʻlganligi sababli, Dollfuss rejimi koʻplab chap qanot faollarini darhol hibsga oldi. Boshqa barcha siyosiy partiyalar taqiqlanganidan, parlament va demokratiya yoʻq qilinganidan soʻng, Vatan fronti Avstriya siyosatida monopol mavqega ega boʻldi. Kommunistlarning faoliyati yashirincha olib borildi.

Fevral qoʻzgʻoloni

1925—1926-yillarda qurilgan Shlingerhof munitsipal kvartal — 1934-yilda chap qanot jangarilarining tayanchiga aylandi.

Karl-Marks-Xof

1934 -yil 12-fevralda Lintsdagi sotsial-demokratlar shtab-kvartirasida tintuv oʻtkazilishi natijasida hukumat kuchlari va taqiqlangan soʻl tashkilotlar jangarilari oʻrtasida qurolli toʻqnashuv kelib chiqdi. Janjallar va mojorolaar Avstriyaning yirik shaharlarini, birinchi navbatda, Venani qamrab oldi, u yerda chap qanot jangarilar ishchilar yashaydigan mahallalarda yoʻllarni toʻsib qoʻydilar. 1920-yillarda Vena shahrida koʻplab arzon kommunal uy-joylar qurildi. Politsiya va oʻng qanot („Vatan fronti“) jangarilari qoʻshni kvartallarni egallab olishdi, otishma boshlandi.

13-fevral kuni armiya oʻng tarafdagi mojaroga aralashdi. Soʻl kuchlar artilleriya oʻqlaridan magʻlubiyatga uchradi. 13-fevralning oxiriga kelib, Vena va Yuqori Avstriyadagi sotsial-demokratik istehkomlar qarshilikni toʻxtatdilar.

14-fevral kuni Vena shahrining Floridsdorf tumani taslim boʻldi, u yerda Georg Veysel boshchiligidagi oʻt oʻchirish brigadasi isyonchilargaoʻt oʻchiruvchi brigada ishchilari qoʻshildi, hukumat qoʻshinlari ularni faqat boʻgʻuvchi gazlar yordamida yengishga muvaffaq boʻldi.

Venada faqat chap qanot tamonda 200 dan ortiq odam halok boʻldi va umumiy 1600 ga yaqin odam mamlakat boʻylab halok boʻldi va bedarak yoʻqoldi. Hukumat 1933-yilda qurilgan Wöllersdorf konslagerini toʻldirib, ommaviy hibsga oldi. Qoʻzgʻolondan soʻng sotsial-demokratik partiya va unga aloqador tashkilotlar taqiqlandi va tor-mor etildi. Sotsial-demokratlar yetakchilari Chexoslovakiyaga qochib ketishdi. Koʻplab amaldorlar va isyonchilar osib oʻldirildi.

1934-yilgi voqealarning zamonaviy davlatga taʼsiri

Urushdan keyingi Avstriya siyosatida, 1933-yilgacha boʻlgani kabi, sotsial-demokratlar va konservatorlar (hozirgi Avstriya Xalq partiyasi) oʻrtasidagi qarama-qarshilik saqlanib qoldi. Biroq, Ikkinchi Avstriya Respublikasi asoschilari (1955), 1934-yil voqealarining takrorlanishini istamay, mamlakat konstitutsiyasida kiritishdi. Ushbu tamoyil urushdan keyingi iqtisodiy tiklanish davrida oʻzining ijobiy rolini oʻynab, siyosiy kurashni asta-sekin barbod qildi, chunki partiyalararo kelishuvlar bilan belgilab qoʻyilgan hokimiyatning oʻrta va quyi darajalarida lavozimlarni taqsimlash oʻzgarmadi.