Berta Pīpiņa
Berta Pīpiņa (tugilgan paytidagi ismi Berta Ziemele; 1883-yil 28-sentyabr — 1942-yil) — latviyalik oʻqituvchi, jurnalist, siyosatchi va ayollar huquqlari faoli. Latviya Konstitutsiyaviy Assambleyasining 1920-yil 1-maydan 1922-yil 7-noyabrgacha 1-Saeima yigʻilishiga saylangan birinchi ayol. Ayollar huquqlari boʻyicha faol, Riga shahar kengashi va Saeimadagi faoliyati davomida ayollar tengligini taʼminlash va oilalarni himoya qilish uchun qonun hamda qolab chiqishga harakat qilgan. Sovet qoʻshinlari Latviyani bosib olgach, Sibirga surgun qilingan, biografiyasi ensiklopediyalardan chiqarib tashlangan va gulagda vafot etgan.
| Berta Pīpiņa | |
|---|---|
| Tavalludi |
28-sentyabr 1883-yil |
| Vafoti |
1942 (yoshi 58–59) Sibir, SSSR |
| Fuqaroligi | Latviya |
| Kasbi | siyosatchi |
| Faoliyat yillari | 1901–1940 |
Hayotining ilk davrlari tahrir
Berta Ziemele 1883-yil 28-sentabrda Rossiya imperiyasining Code Parish[1][2] hozirgi Latviya hududidagi Boltiqboʻyi davlatida Liza (tugʻilgan paytidagi ismi Kula) va Jekabs Ziemelis oilasida tugʻilgan. Ota-onasi ferma va traktirda ishlagan. Ziemele Misa parish davlat tomonidan boshqariladigan qizlar qrammatika maktabida, ayollarga toʻrt yillik oʻrta taʼlimni beradigan Bauskadagi Beķeris qizlar gimnaziyasida oʻqigan[2][2].
Faoliyati tahrir
1901-yilda Ziemele hozirgi Ukrainadagi Xarkovda dars berishni boshlagan[3]. 1904-1908-yillarda Berlinda doktor Liebman qoʻl ostida nogiron bolalarga yordam berishda nutq terapiyasi usullarini oʻrganish uchun tahsil olgan[3][4]. Keyingi yili taʼlim tizimlari boʻyicha bilimini oshirish uchun Shveysariya va Rossiyaga safar qilgan. 1910-yilda Latviyaga qaytib kelgan Ziemele kitob sharhlovchisi, jurnalist va adabiyotshunos Ermanis Pīpiņšga (1873-1927) turmushga chiqqan[5]. Er-xotinning uchta farzandi: qizlari Biruta va Nora va oʻgʻli Jānis boʻlgan[3].
1918-yilda Latviya mustaqillikka erishgach, Pīpiņa ijtimoiy va siyosiy masalalarda faol ishtirok eta boshlagan. Demokratik Markaz partiyasining asoschilaridan biri boʻlib, Markaziy Qoʻmitasi aʼzoligiga saylangan[3], shu bilan birga partiyaning markaziy boshqaruv organiga saylangan birinchi ayol[6]. 1919-yilda Riga shahar kengashiga saylangan[2] hamda jamoaviy ichkilik ichish, ayollar va bolalar bilan bogʻliq muammolar kabi masalalar ustida ishlay boshlagan[3]. Taʼminot komissiyasiga tayinlangan va koʻplab tadbirlarda ayollar muammolari haqida soʻz yuritgan[4]. Taxminan 1922-yilda Latviya ayollar milliy ligasi va Xalqaro Ayollar Kengashi Ligasiga (ICW) qoʻshilgan. 1925-yilda Pipina Liga prezidentligiga saylangan, bolalar bogʻchasini tashkil etish, kutubxonani boshqarish, yakshanba maktablarini tashkil etish, ayollar uchun taʼlim va tikuvchilik kurslarini oʻtkazish kabi xayriya ishlarini tashkil etgan Tashkilot, shuningdek, ayollarga bepul huquqiy maslahatlar bergan[7], Pīpiņa buni ayollarni birlashtirish, ularni kelajak avlodlarni tarbiyalash va milliy ruhni rivojlantirishga yordam berishdan iborat tashkilot maqsadining bir qismi deb hisoblagan[8].
1925-1928-yillarda Pīpiņa Riga qashshoqlar boʻlimiga rahbarlik qilgan va keyin 1931-yilgacha shahar idoralarini nazorat qiluvchi Riga taftish komissiyasida ishlagan[1]. 1928-yilda ayollarga farzandlarini tarbiyalashda yordam berish uchun „Kā es runāju ar saviem bērniem par dzimumdzīvi“ (Bolalarim bilan jinsiy aloqa haqida qanday gaplashish kerak) asarini nashr etishni boshlagan[9]. 1930-yilda ayollarning ijtimoiy va siyosiy tengligini taʼminlash uchun soyabon tashkilot boʻlgan Latviya xotin-qizlar tashkilotlari kengashini tuzishda ishtirok etgan. Tashkilot uning boshqaruvida faoliyat yuritgan va tashkilot rahbari etib tayinlangan. 1931-yilda Pīpiņa Saeimada faoliyat yuritgan birinchi ayol va urushlararo davrda 100 aʼzolik organning yagona ayol parlamentariysi boʻlgan[3][7][10]. Demokratik Markaz[11] vakili sifatida deputat etib saylangan va oʻzini oʻzi boshqarish komissiyasi raisining yordamchisi hamda Murojaat komissiyasi kotibi boʻlib ishlagan. Pīpiņa ayollar va oilalar uchun qonuniy himoya izlashga intilgan. Turmushga chiqqan ayollarni ishdan boʻshatishga majburlovchi qonun taklif qilinganida, Pīpiņa oʻz qarshiligini bildirishda shov-shuvga sabab boʻlib, Kārlis Ulmanisning nafratiga sabab boʻlgan. Shuningdek, oilalar va kambagʻallarni davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash boʻyicha qonunlar ustida ishlagan[12].
Shu bilan birga, Pīpiņa xalqaro ayollar konferensiyalarida ishtirok etgan, „ICWning Vena (1930), Stokgolm (1933), Parij (1934) va Dubrovnik (1936) kongresslari“ hamda Avstriya, Vengriya va Rossiyada oʻtkazilgan ayollar yigʻilishlarida qatnashgan[12]. 1934-yilda „Latviete“ (latviyalik ayol) oylik davriy nashrga asos solgan. Jurnalning maqsadi ayollarni millatga oid masalalarda oʻrgatish va ayollarga jamiyatda teng huquqli munosabatda boʻlishni taqiqlovchi „patriarxal stereotiplar“ga qarshi kurashish boʻlgan[3]. Oʻsha yili Pīpiņa Riga shahar kengashidagi faoliyatini tugatgan[3][2] va 1935-yilda soyabon kengashi rahbariyatidan ketgan[3]. „Lejaskrodzinieka meita“ (Mehmonxona egasining qizi, 1935)[3][2] romanini nashr etgan va 1936-yilda ICW vitse-prezidenti boʻlgan[12].
1934-yilda avtoritar rejim hokimiyatga kelgach, Pīpiņa jurnalist sifatida faol boʻlgan, lekin siyosatdan uzoqlashgan[3]. 1940-yilda Sovet qoʻshinlari Latviyani bosib olgach, nishonga aylangan va 1941-yilda Sibirga surgun qilingan[7][3].
Oʻlimi va merosi tahrir
Pīpiņa 1942-yilda Ob daryosidagi mehnat lagerida vafot etgan. Sovet davrida mustaqil Latviya parlamentida ishlagan va uning tarjimai holi ensiklopediyalardan tozalangan holda davlat dushmani sifatida koʻrilgan. Uning siyosiy tarix va ayollar harakatidagi ahamiyati Latviya mustaqillikka erishgandan keyin yana qaytarilgan[3][2].
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 Picukane 2006, s. 432.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Latvian Encyclopedia 2009.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Picukane 2006.
- ↑ 4,0 4,1 Kroders 1929.
- ↑ Apīnis n.d.
- ↑ Kroders 1929, s. 252.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Чанка 2015.
- ↑ Novikova 1995.
- ↑ Picukane 2006, s. 434.
- ↑ Passmore 2003, s. 127.
- ↑ Wingfield & Bucur 2006, s. 148.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Picukane 2006, s. 433.
Adabiyotlar tahrir
- Apīnis, A. „Pīpiņš Ermanis“ (Latvian). Latviešu Grāmatniecības Datubāze. Riga, Latvia: Latvijas Nacionālā bibliotēka (2024-yil 27-aprel). 2017-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-aprel.
- Chanka (Chanka), Lina (Lina). „Vosem pervix jenщin Latvii“ (Russian). Riga, Latvia: Mixnews (2015-yil 8-mart). 2017-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-aprel.
- Kroders, Pauls „Pīpiņ. (Ziemel), Berta“,. Latvijas darbinieku galerija: 1918–1928 (Latvian). Riga, Latvia: Grāmatu Draugs, 1929. OCLC 924118612.
- Novikova, Irina (1995). "Women in Latvia Today: Changes and Experiences". Canadian Woman Studies (Toronto, Ontario: Inanna Publications) 16 (1): 27–31. ISSN 0713-3235. http://cws.journals.yorku.ca/index.php/cws/article/viewFile/9317/8434. Qaraldi: 9 April 2017.Berta Pīpiņa]]
- Passmore, Kevin. Women, Gender, and Fascism in Europe, 1919–45. Manchester, England: Manchester University Press, 2003. ISBN 978-0-7190-6617-7.
- Picukane, Elizabete „Pīpiņa, Berta (1883–1942)“,. Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th centuries. Budapest, Hungary: Central European University Press, 2006 — 432–435 bet. ISBN 978-9-637-32639-4.
- Wingfield, Nancy M.; Bucur, Maria. Gender and War in Twentieth-Century Eastern Europe. Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 2006. ISBN 0-253-11193-5.
- „Berta Pīpiņa“ (Latvian). Bauskas Centrālā bibliotēka. Bauska, Latvia: Latvju enciklopēdija 2. sēj. (1953-1955) (2009). 2016-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-aprel.