Botkin yahudiylar qabristoni
Botkin yahudiylar qabristoni[1] — Toshkent shahridagi faoliyati to‘xtatilgan yahudiylar qabristoni. U 1-sonli shahar qabristoni (Botkin ko‘chasidagi qabriston) hududida alohida to‘silgan maydonda joylashgan[2].
Joylashuv o‘rni tahrir
Yahudiylar qabristoni 1-sonli shahar qabristonining shimoli-sharqiy burchagida (Botkin ko‘chasidagi qabriston nomi bilan mashhur) joylashgan va 18, 21, 28 va 29-sonli (berilgan sxemaga qarang) dafn uchastkalari (xarita bilan) bilan chegaralangan. Ushbu yahudiylar qabristoni bugungi kunda majmuaning qolgan qismidan panjara bilan ajratilgan[2][ком 1].
Qabristonning tibbiyot poliklinikasi yaqinida joylashgan bir qismi bosib olingani haqida dalillar mavjud[1]. Boshqa manbalarga ko‘ra, faqat bosib olishga urinish bo‘lgan [3].
Tarixi tahrir
Ushbu qabriston 1927-yilda faoliyatini boshlagan[2]. Qabristonga dafn etilganlarning aksariyatini 1930-yillarning oxiridan 1940-yillarda [2][3][4] SSSRda Stalin qatag‘onligi va Ikkinchi jahon urushi voqealarida [3]halok bo‘lganlar tashkil qiladi. Qabriston hududida Sharqiy Yevropadan (asosan, Polsha, Boltiq bo‘yi davlatlari va Ruminiyadan) kelgan yahudiy qochqinlar, Toshkent kasalxonalarida jarohatdan vafot etgan Qizil Armiyaning yahudiy askarlari[1] ommaviy dafn etilgan. 1960-yillarning boshlariga kelib, dafn etish ishlari to‘xtatilgan [ком 2].
Botkin yahudiylar qabristonidagi qabrlarning umumiy soni 3000 ta deb baholanmoqda. Ularning barchasi oddiy dizaynga ega[1].
Holati tahrir
Majmua juda qarovsiz holatda. Bu yerga dafn etilganlarning yoshi ellik-sakson yildan oshiq deb taxmin qilinadi va aksariyatining qarindoshlari 1980-1990-yillarda O‘zbekistonni tark etib, hozirda xorijiy mamlakatlarda (Isroil, AQSH, Kanada, Argentina) [3][4] istiqomat qiladi.
Qabriston muntazam ravishda o‘t va butalar bilan qoplanib, uning hududida katta miqdordagi axlat to‘planib qolgan. Qabrlar orasida hech qanday o‘tish yo‘lagi yo‘q. Uzoq vaqt va vandalizm[1][ком 3][5]). Harakatlari natijasida ko‘plab qabr toshlari va ustunlar qulab tushgan, shikastlangan yoki vayron qilingan.
Yana bir jiddiy xavflardan biri bu qabriston yerlarining qarovsizligi tufayli o‘zlashtirilishidir. Majmua armanlarning dafn etilgan joyiga, shuningdek, xususiy tibbiyot klinikasi hovlisiga tutashgan. Baʼzi maʼlumotlarga ko‘ra, ayrim shaxslar qabristonning yahudiylar bo‘limi hududlarini egallab olishdan manfaatdor yoki qisman buni amalga oshirgan. Toshkent shahar davlat xizmati boshqarmasi boshlig‘i Xo‘jaakbar Rasulov qabristonni saqlab qolishning yagona yo‘li amaldagi holatiga qaytarish ekanligini taʼkidlagan [1].
2001-yildan boshlab Botkin yahudiylar qabristonida dafn etilganlarni qayta ro‘yxatga olish ishlari o‘tkazildi [4]. O‘zbekiston yahudiy jamiyatlari federatsiyasi Toshkent shahar hokimligi ishtirokida uni obodonlashtirish bo‘yicha saʼy-harakatlarni amalga oshirmoqda. 2004-yilda majmuani saqlab qolish bo‘yicha jamoat qo‘mitasi tuzildi, biroq moliyaviy qiyinchiliklar tufayli rejalarni amalga oshirish ishlari cheklanib qoldi. Bugungi kungacha saqlanib qolgan barcha qabrlar raqamlangan va ularning sezilarli qismi aniqlangan. Xolokost va Stalin qatag‘onlari qurbonlari xotirasiga kichik yodgorlik o‘rnatish rejalashtirilgan. Shuningdek, nomaʼlum qabr qoldiqlari uchun ommaviy qabr yaratish taklifi ham ilgari surilgan. Hududning perimetri bo‘ylab yahudiylar dafn etilgan joyga panjaralar o‘rnatilgan [1][2].
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Агентство Еврейских новостей — Владимир Берман. Еврейское кладбище в Ташкенте еще можно спасти“ (deadlink). 2013-yil 12-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-sentyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Программа сохранения кладбищ Кладбище Боткинское“. 2014-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „LookUz.com — старое кладбище“. 2012-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-iyul.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „Восстановление памяти // Лехаим, 2004, № 6“. 2013-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-sentyabr.
- ↑ Гитлин C. Исторические судьбы евреев Средней Азии. C. Гитлин, 2008. — С. 771
Izohlar tahrir
- ↑ Ограда возведена в сравнительно недавнее время: в статье «Агентства Еврейских новостей» «Еврейское кладбище в Ташкенте еще можно спасти» от 3 мая 2004 года лишь указывается о необходимости возвести забор
- ↑ В статье «Агентства Еврейских новостей» «Еврейское кладбище в Ташкенте еще можно спасти» от 3 мая 2004 года сообщается, что кладбище утратило действующий статус «более 40 лет назад»
- ↑ Только в ночь с 11 на 12 апреля 1994 года на городском кладбище №1 было разбито более 10 еврейских, а также 6 русских надгробий