Buyrak exinokokkozi

Hozirgi vaqtda nisbatan kam, koʻproq qishloq xoʻjalik tumanlarida uchraydi. Kasallikni Taenia echinococcus gijjasi qoʻzgʻatadi. Buyrak exinokokkozi uchrashi boʻyicha jigar, oʻpka, charvi va qorin parda, mushak va taloqning zararlanishidan keyin oltinchi oʻrinda turadi. Kasallikning qoʻzgʻatuvchisini uy hayvonlari – kuchuk, mushuk tarqatadi. Koʻpincha bitta buyrak, kamdan–kam ikkala buyrak zararlanadi. Buyrak exinokokkozi bilan asosan 20 yoshdan 40 yoshgacha, koʻpincha ayollar kasallanadi.

Buyrak exinokokkozi
Exinokokkozning hayot sikli
KXK-10	B67
KXK-9	122.4
KXK-О	122
DiseasesDB	[1]

Etiologiya va patogenezi

Odamning exinokokkoz bilan zararlanishi meʼda – ichak trakti (alimentar yoʻl), nafas yoʻllari (aspiratsion yoʻl) va jaroxat yuzasi (implantatsion yoʻl) orqali sodir boʻladi. Eng koʻp zararlanish gijja tuxumlarini yutish natijasida roʻy beradi. Ingichka ichakda onkosfera qobigʻidan ajraladi va shilliq parda orqali venoz tomirlarga kiradi. Buyrakka gijjaning pushti gematogen yoki limfogen yoʻllar bilan tushadi. Koʻpincha u arterial qon oqimi bilan buyrakning poʻstloq qavatiga kiradi. Paranefral kletchatka kam zararlanadi. Kasallikning ikkita turi farq qilinadi: bir kamerali gidatidoz kista va koʻp kamerali alveolyar exinokokkoz. Keyingi turi juda kam uchraydi.

Bir kamerali gidotidoz kista

Sekin oʻsadi va kattalashgan sari buyrak parenximasini siqadi va uni nobud qiladi. Siqilgan buyrak parenximasi chandiqli toʻqima bilan almashadi va kista atrofida biriktiruvchi toʻqimali qattiq parda hosil boʻladi, u fibroz pardaga aylanadi. Bu pardaga kistaning xitin pardasi qattiq yopishib turadi. Pardaning ichki qavatida pusht pufakchalari skolekslar bilan rivojlanadi va bu parazitar kistaning endogen oʻsishini taʼminlaydi. Agar skolekslardan qizlik pufakchalar hosil boʻlmasa, unda kista tiniq (atsefalotik) boʻladi. Lekin kista koʻpincha qizlik pufakchalarga ega boʻladi. Agar kista katta oʻlchamga yetsa, u qoʻshni aʼzolar: jigar, taloq, ichak, diafragmaga mahkam yopishib turishi mumkin. Kista buyrakning jom yoki kosachalariga zich tegib turganda, ularga boʻshalishi mumkin. Bundan tashqari, parazitar kista yiringlashga duchor boʻlishi mumkin. Yiring xitin pardani yemiradi va buyrak parenximasiga yoriladi, bu parenximada yiringli–yalligʻlanish jarayoni rivojlanishi bilan kuzatiladi. Kista uzoq muddat mavjud boʻlganda uning fibroz kapsulasi hamda xitin pardasi va nobud boʻlgan qizlik pufakchalarning ohaklanishi roʻy beradi.

Vogeli Exinokokkozi

Koʻp kamerali alveolyar exinokokkoz

Parazitar kistalar kurtaklanish yoʻli bilan ekzofit proliferatsiya hisobiga oʻsadi. Bachadon pufagi boʻlmaydi; buyrak parenximasini noʻxatdan olchagacha kattalikdagi koʻplab mayda alveolalar egallagan boʻladi. Exinokokkli massaning markaziy qismida koʻpincha yemirilgan boʻshliq, ohaklangan joylar topiladi, hamma massani qattiq fibroz tortishmalar egallagan boʻladi va tashqi koʻrinishidan oʻsmaga oʻxshaydi.

Simptomlari va klinik kechishi

Gijja bilan zararlangan paytdan boshlab kasallikning klinik belgilari paydo boʻlgungacha, odatda, bir necha yil oʻtadi. Kasallik simptomlari kistaning oʻlchamlari katta boʻlganda yoki siydik yoʻllariga yorilganda koʻzga tashlanadi. Kasallikning asosiy subyektiv belgisi bel soxasida yoki qovurgʻa ostida toʻmtoq ogʻriq boʻlishidir. Katta oʻlchamdagi kista odatda ogʻriqsiz va harakatchan, yuzasi silliq, elastik konsistensiyali yumaloq hosila koʻrinishida paypaslanadi. Kista atrofidagi aʼzolar bilan birikkanda, uning harakatchanligi cheklanadi. Kista jom boʻshligʻiga yorilganda (ochiq gidatidoz kista) kasallik buyrak sanchigʻi bilan namoyon boʻladi, bu siydik nayining ajralayotgan qizlik pufakchalari va ularning qobigʻi bilan bekilib qolganda roʻy beradi. Bunda siydikda butun qizlik pufakchalar va xitin pardaning boʻlaklari boʻladi. Bunday elementlarning qovuqga tushishi dizuriyani paydo qiladi. Ochiq gidatid kistaning yiringlashishi piuriya bilan kuzatiladi. Exinokokkozda buyrakning funksional qobiliyati kistalarning joylashishi va oʻlchamlari, ularning oʻsish intensivligiga qarab har xil darajada buziladi. Buyrak exinokokkozining yopiq turida siydikda oʻzgarishlar kuzatilmaydi, bu tashxisni qiyinlashtiradi. Kamdan – kam hollarda exinokokk kistalar qorin boʻshligʻi, ichak, plevra boʻshligʻi va hatto teri orqali tashqariga yorilishi mumkin. Kistalarning aseptik nobud boʻlishi natijasida va keyinchalik ularning jonsizlanishi bilan oʻz – oʻzidan tuzalishi kam kuzatiladi.

Tashxislash

Urib tukillatganda qizlik pufakchalarning ishqalanishi natijasida kistada paydo boʻladigan gidatidlarning dirillash simptom exinokokkoz uchun patognomik boʻladi, lekin u juda kam uchraydi. Tashxislashda Kasoni reaksiyasi muhim yordam koʻrsatadi: buyrak exinokokkozida 90% bemorlarda bu reaksiya musbat, faqat nobud boʻlgan yoki yiringlagan kistalarda manfiy boʻladi. Sistoskopiyada zararlangan buyrakning siydik nayi ogʻizchasidan butun yoki yorilgan qizlik pufakchalar ajralishini aniqlashga baʼzan muvaffaq boʻlinadi. Ultratovush tekshirish buyraklarda, qorin parda orti kletchatkasida exinokokkoz uchun xos boʻlgan kistozli yangi hosilalarni, ularning ichidagi narsaning xarakterini, oʻzgarmagan parenxima bilan oʻzaro munosabatini aniqlash imkonini beradi, lekin ularning natijalari uning parazitar genezligini qoʻyish uchun yetarli boʻlmaydi. Buyrak exinokokkozining tashxisida rentgenologik tekshirish muhim usul hisoblanadi. Umumiy rentgenografiyada xuddi oddiy solitar kistaga oʻxshash oʻzgarish aniqlanadi. Kistalar oxaklanganda uning devoriga mos boʻlgan aylana soya koʻzga tashlanadi. Ekskretor urogrammalarda va retrograd piyelogrammada yopiq exinokokkozda oʻroqsimon soya aniqlanadi, u koʻproq buyrak parenximasining lateral qirrasida joylashadi. Kista bilan bir nechta kosachalardan bittasining qisilishi aniqlanishi mumkin, bunda oʻroqsimon soya buyrak qutblaridan bittasining yonida joylashadi. Buyrakning ochiq exinokokkozi uchun uzumning shingiliga oʻxshash yumaloq hosilalar xos, ularga qizlik pufakchalar atrofiga kontrast moddaning oqishi sabab boʻladi; kistalar boʻshligʻida kontrast moddaning soyasi gorizontal daraja bilan aniqlanadi, uning ustida gaz toʻplangan boʻladi. Fibroz parda yemirilganda kontrast modda ular orasiga va parazitar kistaga kiradi.

Differensial diagnostika

Buyrak exinokokkozini aniqlash baʼzan katta qiyinchilikni keltirib chiqaradi. Gidatlar, skolekslar va parazitning ilmogʻi siydikda faqat ochiq gidatidoz kistada aniqlanadi. Eozinofiliya faqat exinokokkoz uchun xos. Bularning hammasi buyrak exinokokkozini aniqlashni qiyinlashtiradi va uni oddiy kista, buyrak oʻsmasi, qorin parda orti oʻsmasi, gidronefroz bilan differinsial tashxislashni talab qiladi. Differensial tashxislash asosan yuqorida koʻrsatilgan buyrak exinokokkozidagi oʻziga xos rentgenologik belgilarga va Kasoni reaksiyasining natijalariga asoslaniladi.

Davolash

Buyrak exinokokkozida davolash, odatda operativ va aʼzoni saqlab qoluvchi boʻlishi lozim. Kista buyrakning biror segmentida joylashganda aʼzoni shu qismini parazitar kista bilan birga kesib olib tashlanadi, lekin katta oʻlchamdagi kistada koʻpincha bu operatsiyani bajarib boʻlmaydi. Parazitar kistani har doim ham qobigʻi bilan birga (kista enukleatsiyasi) olib tashlab boʻlmaydi. Bundan tashqari, parenximadan kuchli qon ketish havfini keltirib chiqaradi. Koʻp kamerali alveolyar exinokokkozda nefrektomiya qilinadi. Exinokokkozning oldini olish uchun kasallik uy hayvonlaridan yuqishi havfi borligi toʻgʻrisida aholi oʻrtasida sanitariya – oqartuv ishlarini olib borish lozim, qassobxonalarni puxta sanitar – veterinar nazorat qilib turish kerak.

Prognoz

Operativ davolangandan keyingi prognozlar ijobiy

Adabiyotlar

• EXINOKOKKOZ POChYeK – Ovakimyan V.S
• EXINOKOKKOZ POChKI, OShIBOChNO PRINYaTIY ZA KISTOZNUYu OPUXOL POChKI – © R. Gandur, J. Nassar, M. J. XijazGospital Svyatoy Terezi, Xadat, Livan Dlya sitirovaniya: Gandur R., Nassar J., Xijaz M. J. Exinokokkoz pochki, oshibochno prinyatiy za kistoznuyu opuxol pochki //Urologicheskie vedomosti. – 2019