Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi (chechencha: Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика; Chechen-Ingush ASSR) — 1936-yildan 1944-yilgacha hamda 1957-yildan 1993-yilgacha mavjud boʻlgan RSFSRning maʼmuriy-hududiy birligi. Markazi — Grozniy shahri.
|
| |||
| Avtonom respublika | |||
|---|---|---|---|
| Madhiya: | "Checheno-Ingushetiya moya" | ||
| Tarkibida | Rossiya | ||
| Maʼmuriy markazi | Grozniy | ||
| Asos solingan sanasi | 1936—1944, 1957—1991 | ||
| Rahbari | Doku Zavgayev (oxirgi) | ||
| Rasmiy tillar | rus tili, chechen tili, ingushcha | ||
| Aholi | 1 275 513[1] | ||
| Xaritada | |||
 | |||
| 43°19′0.1″N 45°40′59.9″E / 43.316694°N 45.683306°E | |||
Tarixi
tahrirTashkil topishi
tahrir1936-yilning 5-dekabrida SSSRning yangi konstitutsiyasi qabul qilinishi bilan Chechen-Ingush avtonom viloyati Shimoliy Kavkaz hududidan chiqarilib, Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirilgan[2].
Ikkinchi jahon urushida
tahrir1941-yilning 24-iyun sanasidan 10-iyul sanasigacha respublikaning 17 mingdan ortiq aholisi xalq militsiyasi armiyasi tarkibiga yozilgan. Ulardan 10 ming nafarga yaqini vaynaxlar boʻlishgan. Chechen-Ingushetiya hududida 317-o'qchi diviziya va 80% togʻlilardan tashkil topgan 114-chi Chechen-Ingush otliq diviziyasi (general Kirichenko qoʻmondonligi ostidagi 4-chi kazak otliq korpusi tarkibida) tuzilgan. Ushbu harbiy tuzilmalar Mozdok-Malgobek operatsiyasida jang qilishgan. Qayd etilganlardan tashqari, respublikada 242-togʻ otishma diviziyasi, 16-muhandislik brigadasi, 4-havo manyovr brigadasi, avtobatalyon, miltiq yurish diviziyasi va bir qancha zaxira boʻlinmalari tashkil etilgan[3].
1941-yilning noyabr oyidan boshlab Grozniyda 114-chechen-ingush otliq diviziyasi tuzila boshlangan. Boʻlinmada xizmat qilish uchun meyor qilib belgilangan 600 nafardan koʻproq koʻngillilar uchun roʻyxatdan oʻtgan[4]. Biroq, uning shakllanishini yakunlanmay qoladi. 1942-yilning boshida chechenlar va ingushlarni harbiy xizmatga chaqirishni toʻxtatish va ular orasidan taniqli jangchilarni mukofotlamaslik toʻgʻrisida maxfiy buyruq chiqarildi[5]. Bir guruh chechen va ingush zobitlari[6][7] hukumatdan Chechen-Ingushetiya aholisi orasidan koʻngillilarni yollashni soʻrashadi. 1942-yilda diviziya asosida Stalingrad jangida qatnashgan 255-chi alohida chechen-ingush otliq polki tuzilgan[8].
1942-yil avgust oyining oxirida Vermaxt qoʻshinlari („A“ armiya guruhi) Malgobek viloyatining kichik bir qismini egallab, Proxladniy — Mozdok — Ishcherskaya chegarasiga yetib kelishadi. 1943-yil 3-yanvarda Mozdok-Malgobek operatsiyasi davomida respublika hududi fashistlardan butunlay tozalangan. Respublikaning sanoat salohiyatini tiklash ishlari darhol boshlab yuboriladi. 1944—1945-yillarda evakuatsiya qilish uchun demontaj qilingan neft konlarining aksariyati hamda bir qancha sanoat korxonalari tiklandi. Urush yillarida Grozniy aholisi tomonidan 5 million tonnadan ortiq neft, zavodlarda esa millionlab tonna neft mahsulotlari ishlab chiqarildi. 1944-yilda energetika iqtisodiyotining urushdan oldingi rivojlanish darajasiga erishildi[9].
Aholisi
tahrirRespublika aholisining dinamikasi:
| Yil | Aholi soni | Manba |
|---|---|---|
| 1939-yil | 697 009[10] | 1939-yilgi aholini roʻyxatga olish |
| 1959-yil | 710 424[11] | 1959-yilgi aholini roʻyxatga olish |
| 1970-yil | 1 064 471[12] | 1970-yilgi aholini roʻyxatga olish |
| 1979-yil | 1 153 450[13] | 1979-yilgi aholini roʻyxatga olish |
| 1989-yil | 1 275 513 | 1989-yilgi aholini roʻyxatga olish |
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasining aholisi tarkibi[14]:
| Aholisi tarkibi | 1959-yil, ming kishi[15] | 1970, ming kishi[16] | 1979, ming kishi[17] | 1989, ming kishi[18] |
|---|---|---|---|---|
| chechenlar | 244,0 (34,3%) | 508,9 (47,8%) | 611,4 (52,9%) | 734,5 (57,8%) |
| ruslar | 348,3 (49,0%) | 367,0 (34,5%) | 336,0 (29,1%) | 293,8 (23,1%) |
| ingush | 48,3 (6,8%) | 113,7 (12,0%) | 134,7 (11,7%) | 163,8 (12,9%) |
| armanlar | 13,2 (1,9%) | 14,5 (1,4%) | 14,6 (1,3%) | 14,8 (1,2%) |
| ukrainlar | 13,7 (1,9%) | 12,7 (1,2%) | 12,0 (1,0%) | 12,6 (1,0%) |
Madaniyatda
tahrir"Zama" vokal-instrumental ansambli repertuari (chechencha: Время) Ali Dimayev rahbarligida „Mening Chechen-Ingushetiyam“ qoʻshigʻi ijro etilgan[19].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1989 г.“ (deadlink). 2011-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
- ↑ Kratkaya spravka ob administrativno-territorialnix izmeneniyax Stavropolskogo kraya za 1920—1992 gg.[sayt ishlamaydi]
- ↑ Ермекбаев 2009.
- ↑ Музаев.
- ↑ Ахмадов 2005.
- ↑ Межиев.
- ↑ Ибаева.
- ↑ Висаитов 1966.
- ↑ Казаков 1984.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г.“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1959 г.“. 2011-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1970 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
- ↑ „Всесоюзная перепись населения 1979 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
- ↑ naselenie chechni
- ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
- ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
- ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
- ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
- ↑ группа «Зама» - Моя Чечено-Ингушетия YouTubeda
Adabiyotlar
tahrir- Ахмадов Я. З., Хасмагомадов Э. Х.. История Чечни в XIX-XX веках, 1200 экз, М.: «Пульс», 2005. ISBN 5-93486-046-1.
- Висаитов М. А.. От Терека до Эльбы. Воспоминания бывшего командира гвардейского полка о боевом пути в годы Великой Отечественной войны. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1966.
- Ермекбаев Ж. А.. Чеченцы и ингуши в Казахстане. История и судьбы, 1500 экз, Алма-Ата: «Дайк-Пресс», 2009. ISBN 978-601-7170-028.
- Казаков А. И. (составитель). Город Грозный, 15000 экз, Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1984.
- Осмаев А. А.. Волкодлаки. (Тайна гибели Верховного Совета Чечено-Ингушской Республики), 200 экз, М.: МБА, 2017. ISBN 978-5-9909839-3-9.
- Богат А. В.. . ISBN 978-965-555-874-6.
Havolalar
tahrir- Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi — Katta sovet ensiklopediyasidan maqola.
- „1937-yilgi konstitutsiyasi“. 2011-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- „1978-yilgi konstitutsiyasi“. 2011-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- Малика Ибаева. „Чеченцы на фронтах Великой Отечественной войны“. grozny-inform.ru (2010-yil 6-may). Qaraldi: 2017-yil 6-oktyabr.
- Адам Межиев. „Забытые герои“. chechnyatoday.com (2014-yil 10-fevral). Qaraldi: 2017-yil 6-oktyabr.
- Тимур Музаев. „«Пропавшая» дивизия. Завершение темы“. vesti95.ru (2015-yil 30-may). Qaraldi: 2017-yil 4-iyun.