Vikipediya

Chili — Fransiya munosabatlari

Chili — Fransiya munosabatlari Chili va Fransiya oʻrtasidagi diplomatik munosabatlardir. Ikkala davlat ham Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Jahon Savdo Tashkilotiga aʼzo.

Chili va Fransiya davlatlarining xaritada joylashuvi. Yashil rangda Chili, sariq rangda Fransiya koʻrsatilgan.

Tarixi

tahrir
 
Fransiya Prezidenti Sharl de Goll Chili Senatiga tashrif buyurdi. Santyago. 1964-yil.

XIX asrning boshlarida fransuz muhojirlari Chiliga koʻchib kela boshladilar. Ularning aksariyati siyosiy surgunlar, sobiq askarlar va olimlar boʻlgan[1]. 1846-yilda Chili va Fransiya oʻrtasida „Doʻstlik, savdo va dengizchilik shartnomasi“ imzolangandan soʻng diplomatik munosabatlar oʻrnatilgan[2]. 1860-yildan boshlab bir necha ming fransuz muhojirlari Chiliga kelib joylashdilar[3].

Ispaniya fuqarolar urushi paytida Chilining Parijdagi immigratsiya boʻyicha maxsus konsuli Pablo Neruda SS Winnipeg deb nomlangan fransuz paroxodini fuqarolik urushi paytida Ispaniyadan qochib ketgan 2200 ispaniyalik qochqin bilan birga tasvirlagan. Koʻpchilik Fransiyadagi internirlash lagerlarida yomon sharoitlarda yashagan. Kema 1939-yil avgustida Fransiyadan joʻnab ketdi va 1939-yil 3-sentabrda Chilining Valparaiso portiga yetib keldi[4]. Ikkinchi jahon urushi paytida Chili neytral boʻlib qoldi. 1943-yilda Chili eksa davlatlari bilan diplomatik munosabatlarni uzdi. Bu vaqt ichida chililik uchuvchi Margot Duhalde Yevropaga sayohat qildi. Yevropada havo transporti yordamchisiga qoʻshildi va ingliz bazalaridan Fransiyadagi jangovar zonalarga 1500 ta samolyotni boshqarib uchdi[5].

1964-yilda Fransiya Prezidenti Sharl de Goll Chiliga rasmiy tashrif bilan keldi va Chiliga tashrif buyurgan birinchi amaldagi Fransiya Prezidenti boʻldi[6]. 1965-yilda Prezident Eduardo Frei Montalva Fransiyaga rasmiy tashrif bilan kelgan birinchi Chili davlat rahbari boʻldi[7]. 1971-yilda Pablo Neruda Chilining Fransiyadagi elchisi etib tayinlandi va vazifasida 1973-yilgacha xizmat qildi. Neruda Fransiyadaligida adabiyot boʻyicha Nobel mukofotini oldi.

1973-yil 11-sentyabrda Chili davlat toʻntarishini boshdan kechirdi, chunki general Augusto Pinochetga sodiq kuchlar hukumatni prezident Salvador Allendedan tortib olishdi. Minglab chililiklar taʼqiblardan qoʻrqib, mamlakatni tark etishdi. 1973-yil 28-sentabrda Fransiya chililik qochqinlarni qabul qila boshladi[8]. Toʻntarishdan koʻp oʻtmay, Fransiya hukumatning inson huquqlarini buzgani uchun Chili bilan diplomatik aloqalarini uzdi. Chili va Fransiya oʻrtasidagi munosabatlar 1989-yilda Chilida demokratiya tiklangach, qayta tiklangan[9]. 2003-yilda fransuz jurnalisti Mari-Monique Robin Fransiyaning Canal+ telekanalida Escadrons de la mort: l'école française (Oʻlim guruhlari: Fransuz maktabi) nomli hujjatli filmni namoyish etdi. Hujjatli filmda Robin xonim Quai d’Orsayda arxivlarni topgani, bu arxivlar Fransiya prezidenti Valeri Jiskar d’Esten hukumati general Augusto Pinochet va Amerika Qoʻshma Shtatlari bilan Kondor operatsiyasida hamkorlik qilganini koʻrsatganini aytdi. Kommunistik yoki Sovet taʼsiri va gʻoyalarini yoʻq qilish uchun Chilidagi razvedka operatsiyalari va suiqasdlarni oʻz ichiga olgan terrorizmni amalga oshirilgani isbotlandi[10]. 2004-yil fevral oyida Fransiya tashqi ishlar vaziri Dominik de Vilpen Chiliga safari chogʻida Fransiya va Chili harbiy rejimi oʻrtasida hamkorlik yoʻqligini aytdi[11].

Ikki davlat oʻrtasida diplomatik aloqalar tiklanganidan buyon munosabatlar sezilarli darajada yaxshilandi. Ikki davlat rahbarlari oʻrtasida bir necha marta oliy darajadagi tashriflar boʻlib oʻtdi va ikki davlat oʻrtasida koʻplab ikki tomonlama shartnomalar imzolandi.

Yuqori darajadagi tashriflar

tahrir
 
Fransiya prezidenti Fransua Olland Chili prezidenti Mishel Bachelet bilan Parijda uchrashdi, 2015-yil.

Prezidentlarning Chilidan Fransiyaga tashrifi[9][12]:

  • Prezident Eduardo Frei Montalva (1965)
  • Prezident Eduardo Frei Ruiz-Tagle (1997)
  • Prezident Rikardo Lagos (2001)
  • Prezident Mishel Bachelet (2009, 2015, 2016)
  • Prezident Sebastyan Pinera (2010, 2021)

Prezidentlarning Fransiyadan Chiliga tashrifi[9]:

Ikki tomonlama shartnomalar

tahrir
 
Chilidagi fransuz jamiyati tomonidan Chilining 100 yilligi munosabati bilan sovgʻa qilingan yodgorlik.

Ikki davlat oʻrtasida Madaniy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1955-yil), Texnik va ilmiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1962); Ijtimoiy taʼminot toʻgʻrisidagi bitim (1999); Iqlim oʻzgarishi boʻyicha ikki tomonlama hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2003); Ikki tomonlama soliqqa tortish va soliq toʻlashdan boʻyin tovlashning oldini olish toʻgʻrisidagi bitim (2004); Qayta tiklanadigan energiya boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2009); Ishchi taʼtil vizasi toʻgʻrisidagi bitim (2015-yil) va ikki davlat oʻrtasida turizmni rivojlantirish toʻgʻrisidagi bitim (2015-yil) kabi bir qancha ikki tomonlama shartnomalar imzolangan[2][13].

Transporti

tahrir

Air France bilan Santyago va Parij oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar va LATAM Chili bilan Santyago va Papeete, Fransiya Polineziyasi oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud.

Savdo aloqalari

tahrir

2002-yilda Chili Yevropa Ittifoqi (Fransiyani oʻz ichiga oladi) bilan erkin savdo shartnomasini imzoladi[14]. 2017-yilda Chili va Fransiya oʻrtasidagi savdo hajmi 2 milliard yevroni tashkil etdi[15]. Chilining Fransiyaga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: mevalar va urugʻlar; yogʻoch pastasi; baliq va qisqichbaqasimonlar hamda vino. Fransiyaning Chiliga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: Yadro reaktorlari, qozonxonalar, mashinalar va apparatlar; avtomobillar va traktorlar; mashina va elektr materiallari; farmasevtika; kimyoviy mahsulotlar[13]. Chili Fransiyaning Janubiy Amerikadagi ikkinchi yirik savdo sherigi (Braziliyadan keyin)[9].

 
Parijdagi Chili elchixonasi

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ La emigración francesa en Chile (in Spanish)
  2. ↑ 2,0 2,1 Documents diplomatiques français, Volume 2: Relations franco-chilienns (in French)
  3. ↑ Chapitre 6. La colonie commerciale française: un atout pour le commerce français (in French)
  4. ↑ Ship named for Winnipeg rescued refugees from two wars
  5. ↑ La piloto chilena que ayudó a liberar a Francia de los nazis (in Spanish)
  6. ↑ Una Entrevista Excepcional a 50 años del Viaje de De Gaulle a Chile (in Spanish)
  7. ↑ Georges Pompidou et le Chili (in French)
  8. ↑ Les exilés chiliens en France: approche sociologique (in French)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Francia y Chile (in Spanish)
  10. ↑ La torture qualité France (in French)
  11. ↑ „Escadrons de la mort, l’école française (in French)“. 2022-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-oktyabr.
  12. ↑ Le président Eduardo Frei scelle les retrouvailles de Paris et Santiago (in French)
  13. ↑ 13,0 13,1 „ProChile: Frania (in Spanish)“. 5-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-oktabr 2022-yil.
  14. ↑ Chile-Trade-European Union
  15. ↑ Présentation du Chili (in French)
  16. ↑ Embassy of Chile in Paris
  17. ↑ Embassy of France in Santiago 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chili_—_Fransiya_munosabatlari&oldid=4078856" dan olindi