Chol va dengiz
Chol va dengiz (inglizcha: The Old Man and the Sea) — amerikalik yozuvchi Ernest Hemingwayning 1952-yilda Bagama orollarining Bimini shahrida yozilgan romani. Muallifning hayoti davomida nashr etilgan so'nggi badiiy asari. Kubalik baliqchi keksa Santyagoning hayotidagi eng katta oʻljaga aylangan ulkan marlin turidagi baliq bilan ochiq dengizda kurashi haqida hikoya qiladi[1].
| Asl nomi | inglizcha: The Old Man and the Sea |
|---|---|
| Muallif(lar) | Ernest Hemingway |
| Til | inglizcha |
| Janr(lar)i | roman |
| Nashr etilgan sanasi | 1952-yil |
| Nashriyot | Charles Scribner's Sons |
Syujet tahrir
Keksa kubalik baliqchi Santyago 84 kun dengizga boradi va hech narsa ushlay olmaydi, shuning uchun ular uni salao[2], ya'ni eng omadsiz deb hisoblashadi. Va faqat uning kichik do'sti Manolin garchi otasi unga keksa Santyago bilan baliq tutishni taqiqlagan va muvaffaqiyatli baliqchilar bilan dengizga borishni buyurgan bo'lsada unga yordam berishda davom etadi. Bola tez-tez cholni ziyorat qiladi, yuk tashishda, ovqat pishirishda yordam beradi, ular ko'pincha amerikalik beysbol va ularning sevimli o'yinchisi Joseph Paul DiMaggio haqida gaplashishadi. Santyago Manolinga ertasi kuni u Fors ko'rfazi oqimiga, Kuba shimolidan Florida bo'g'oziga borishini aytadi va shu bilan uning omadsizligi tugashiga ishonadi.
85-kuni, chol odatdagidek, o'zining yelkanli qayig'ida ko'rfaz oqimiga chiqadi, baliq ovlash qarmog'ini tashlaydi va tushda uning omadi chopadi - qarmoqqa taxminan 5,5 metr uzunlikdagi marlin balig'i tushadi. Chol yonida bolakay yoʻqligidan afsuslanadi: yolgʻiz oʻzi baliqni yengishi oson emas. Ikki kunu ikki kechada marlin qayiqni dengiz tubiga olib ketadi. Baliq tutishning o'zi yetarli emas - siz hali ham u bilan qirg'oqqa suzishingiz kerak. Qarmoqdan jarohat olgan Santyago raqibinining ahvolini tushunadi va unga hamdard bo'ladi, uni ko'pincha birodar deb chaqiradi. Shuningdek, u oliyjanobligi va qadr-qimmati tufayli hech kim bu marlinni yeyishga loyiq emasligini takidlaydi.
Uchinchi kuni baliq qayiq atrofida suzishni boshlaydi. Charchagan Santyago deyarli aqldan ozgan holda, baliqni qayiqqa tortib, nayza sanchish uchun so'nggi kuchini sarflaydi. Soʻng marlinni qayiqning chetiga bogʻlab, bozorda qancha qimmat olinishini, baliq qancha odamlarni boqishi haqida hayol surib, uyiga yoʻl oladi.
Akulalar baliq yaralaridan oqqan qondan is olib cholning qayig'i atrfiga to'planishadi. Chol ular bilan jang qiladi, nayza bilan katta mako akulasini o'ldiradi, lekin qurolini yo'qotadi. U akulaning navbatdagi hujumiga qarshi turish uchun pichoqni eshkak uchiga bog'lab, yangi nayza yasaydi; shu tarzda, u beshta akulani o'ldiradi, qolganlarini chekinishga majbur qiladi. Ammo bu yerda kuchlar teng emas va tunning boshlanishi bilan akulalar deyarli butun marlin tana go'shtini yeb yuboradi, faqat umurtqa pog'onasi, quyruq va bosh chanog'igina qoladi. Santyago endi butunlay omadsiz bo'lib qolganini tushundi va mag'lubiyatini tan olib, akulalarga ular haqiqatan ham odamni va uning orzularini o'ldirganliklarini aytadi. Santyago ertasi kuni tong otmasdan qirgʻoqqa yetib borgach, yelkasida qayiqning ogʻir ustunini koʻtarib, qirgʻoqda baliq skeletini qoldirib, kulbasigacha kirib ketadi. Uyga kirib yotog'iga yotib uxlab qoladi.
Oldinlari undagi ramzlar oldindan oʻylab topilib, ichiga joylangan hech bir yaxshi kitob yozilmagan... Men haqiqiy chol, haqiqiy bola, haqiqiy dengiz, haqiqiy baliq va haqiqiy akula yaratishga harakat qildim. Agar men ularni yetarlicha yaxshi va rostgo'y qilgan bo'lsam, ular ko'p narsani anglatishi mumkin. —Ernest Hemingway, 1954-yil[3]
|
Ertasi kuni baliq skeleti hali bog'langan qayiq atrofida ko'plab baliqchilar to'planishadi. Baliqchilardan biri arqon bilan skeletni o'lchaydi. Pedriko baliqning boshini o'zi uchun oladi va qolgan baliqchilar Manolinga cholga unga hamdard ekanliklarini yetkazishni aytadilar. Yaqin atrofdagi kafedagi sayyohlar marlinni akula deb o'ylashadi. Choldan xavotirlangan Manolin uning yaralangan qoʻllarini koʻrib yigʻlaydi va nafas olayotganiga ishonch hosil qiladi. Bola kulbaga gazeta va qahva olib keladi. Chol uyg'onib, yana birga dengizga chiqishga rozi bo'ladi. Yana uxlab qolgan Santyago tushida yoshligini ko'radi: Afrika sohilidagi sherlar.
Sahnalashtirish tahrir
- 1958 - "The Old Man and the Sea" - filmi, Djon Sterjess
- 1990 - "The Old Man and the Sea" - televizion filmi, Djad Teylor
- 1999 - "Старик и море" - Aleksandr Petrov multfilmi
- 2005 - "Старик и море" - telespektakl
- 2012 - "Шал" - Ermek Tursunov filmi
- 2017 - "Старик и море" - Anatoliy Demidov spektakli
Manbalar tahrir
- ↑ „“Chollar nega juda barvaqt turisharkan-a? Nahotki buni qolgan umrlaridan bir kunini bo‘lsa ham cho‘zish niyatida qilishsa?..” — “Chol va dengiz” asari haqida“. 2023-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-avgust.
- ↑ «Вот уже восемьдесят четыре дня он ходил в море и не поймал ни одной рыбы. Первые сорок дней с ним был мальчик. Но день за днём не приносил улова, и родители сказали мальчику, что старик теперь уже явно salao, то есть „самый что ни на есть невезучий“…» — Перевод Е. Голышевой и Б. Изакова.
- ↑ „Books: An American Storyteller“. TIME (13-dekabr 1954-yil). 2013-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-fevral 2011-yil.
Havolalar tahrir
- Rare, Unseen: Hemingway in Cuba – slideshow by Life magazine
- „Michael Palin's Hemingway Adventure: Cuba“. PBS. Qaraldi: 2006-yil 21-yanvar.