Dela

Dela, Deli — demiurg, Ingush va chechenlarning oliy maʼbudi. U yerni va olamni, yerdagi barcha hayotni yaratdi, qolgan maʼbudlar unga boʻysunadilar. U sigʻinishga loyiq zotdir.

Oʻgʻillari Yelta va Eshtr, qizi Tusholi^[1]^[2]^[3].

Mifologiya

Afsonalar va anʼanalarda Dela moʻ’jizalar yaratadigan va muhtojlarga yordam beradigan kuchli va daxlsiz maʼbuddir. Qolgan xudolar uning nazorati ostida. Asosan, afsonalarda ular uning bolalari sifatida namoyon boʻlishadi. Ammo ijobiy fazilatlar bilan bir qatorda u salbiy sifatlarga ham ega („Yelta qanday qilib bir koʻzli boʻlib qoldi“ ga qarang)^[1]^[2]^[3].

Dunyoning yaratilishi

Qanday qilib Yelta bir koʻzli boʻlib qoldi

Nartlarning oʻlimi

Nartlar oʻjarlik bilan barcha maʼbudlar bilan, hatto eng oliylari bilan raqobatlashdilar. Buning uchun Dela ularni 7-yillik ochlik bilan eritilgan mis ichishga majburlab, ularni yoʻq qildi. Yoki ular maʼbudlarni magʻlub eta olmasligini anglab, oʻzlari mis ichishadi. Nart rivoyatlari qahramonlariga yordam bergan^[1]^[3]^[4]^[5].

Koloy-Kant va Nart-Orstxoylar

Bir kuni orstxoylar nart Koloi-Kant* ning bir suruv qoʻyini oʻgʻirlab ketishadi. Nart ularni taʼqib qiladi, jang boshlanadi, lekin Orstxoylar gʻalaba qozona boshlaganda, Maʼbud ular va Kolay-Kant oʻrtasida Terek daryosini yaratadi va jangchilarni ikkiga ajratadi^[1]^[3]^[5].

Seska-Solsa va tos suyagi

Bir kuni Seska Solsa yoʻlda shunday kattalikdagi tos suyagini uchratdiki, u otda uning teshigidan bemalol oʻtib ketdi. Hayratda qolgan Seska-Solsa Maʼbuddan bu odamni tiriltirishini soʻray boshladi. Maʼbud uning iltimosini bajaradi va Seska-Solsaning oldida togʻdek katta, ammo koʻzlari yoʻq dev tiriladi. Gigant Maʼbuddan uning koʻrishini iltimos qiladi, lekin Seska-Solsa qoʻrqib ketadi va Maʼbuddan devni yana suyakka aylantirishni soʻraydi. Maʼbud uning xohishini amalga oshiradi, chunki u hech qanday iltimosni rad etmaydi^[1]^[4].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Далгат Б.К.. Первобытная религия ингушей и чеченцев. Москва: Наука, 2004.
↑ ^2,0 ^2,1 Мальсагов А.О.. Сказки и легенды ингушей и чеченцев. Москва: Наука, 1983.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Далгат У.Б.. Героический эпос чеченцев и ингушей. Москва: Наука, 1972.
↑ ^4,0 ^4,1 Дахкильгов И.А.. Ингушский нартский эпос. Нальчик: Тетраграф, 2012.
↑ ^5,0 ^5,1 Ахриев Ч.Э.. Несколько слов о героях в ингушских сказаниях. // «Сборник сведений о кавказских горцах», вып. IV, Тифлис, 1870.

Adabiyotlar

Далгат Б. К. Первобытная религия ингушей и чеченцев. — Москва: Наука, 2004.
Мальсагов А. О. Сказки и легенды ингушей и чеченцев / А. И. Алиева. — Москва: Наука, 1983.
Далгат У. Б. Героический эпос чеченцев и ингушей. — Москва: Наука, 1972.
Дахкильгов И. А. Ингушский нартский эпос. — Нальчик: Тетраграф, 2012.
Ахриев Ч. Э. Несколько слов о героях в ингушских сказаниях. // «Сборник сведений о кавказских горцах». — вып. IV. — Тифлис, 1870.

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Далгат Б.К.. Первобытная религия ингушей и чеченцев. Москва: Наука, 2004.

[:1-2] 2,0 ^2,1 Мальсагов А.О.. Сказки и легенды ингушей и чеченцев. Москва: Наука, 1983.

[:2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 Далгат У.Б.. Героический эпос чеченцев и ингушей. Москва: Наука, 1972.

[:3-4] 4,0 ^4,1 Дахкильгов И.А.. Ингушский нартский эпос. Нальчик: Тетраграф, 2012.

[:4-5] 5,0 ^5,1 Ахриев Ч.Э.. Несколько слов о героях в ингушских сказаниях. // «Сборник сведений о кавказских горцах», вып. IV, Тифлис, 1870.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]