Ekologik makon

Ekologik makon — maʼlum bir individ, populyatsiya yoki tur yashaydigan o‘ziga xos abiotik va biotik sharoitlar majmui^[1], tabiatning tirik organizmlarni o‘rab turgan va ularga bevosita yoki bilvosita taʼsir ko‘rsatadigan bir qismi.

Ekologik makondan organizm hayot uchun zarur bo‘lgan barcha narsani oladi va unga metabolik mahsulotlarni chiqaradi. Bu atama ko‘pincha atrof-muhit bilan sinonim ravishda qo‘llaniladi. Har bir organizmning tarkibi ko‘plab noorganik va organik tabiat elementlari hamda inson va uning ishlab chiqarish faoliyati tomonidan kiritilgan elementlardan iborat. Shu bilan birga, baʼzi elementlar tanaga qisman yoki to‘liq farqli, boshqalari mutlaqo zarur bo‘lishi mumkin bo‘lib, ayrimlari esa salbiy taʼsir ko‘rsatadi.

Tabiiy va sunʼiy (texnogen) ekologik makonlar mavjud. Tabiiy ekologik makonlar asosan quruqlik-havo, tuproq, suv va intraorganizmlarga bo‘linadi. Organizmlarga taʼsir etuvchi muhitning alohida xossalari va elementlari ekologik omillar deyiladi. Barcha ekologik omillarni uchta katta guruhga bo‘lish mumkin:

Abiotik muhit (atrof-muhit omillari)^[2] — organizmga taʼsir etuvchi noorganik muhit sharoitlari yigʻindisi. (Yorug‘lik, harorat, shamol, havo, bosim, namlik va boshqalar) Masalan: tuproqda zaharli moddalar va kimyoviy elementlarning to‘planishi, qurg‘oqchilik paytida suv havzalarining qurishi, kunduzgi soatlarning ko‘payishi, kuchli ultrabinafsha nurlanishi.
Biotik muhit (atrof-muhit omillari)^[3] — bu baʼzi organizmlar hayotiy faoliyatining boshqalarga taʼsiri to‘plami. (O‘simlik va hayvonlarning biogeosenozning boshqa aʼzolariga taʼ’iri) Masalan: yovvoyi choʻchqalar va mollar tomonidan tuproqning buzilishi, ochlik yillarida organism tarkibidagi oqsillar miqdarining kamayishi.
Antropogen (antropik) omillar — bu tirik organizmlarning yashash muhiti sifatida tabiatni o‘zgartiradigan yoki ularning hayotiga bevosita taʼsir qiluvchi inson jamiyati faoliyatining barcha shakllari. Antropogen omillarning alohida guruhga bo‘linishi hozirgi vaqtda Yerning o‘simlik qoplamining taqdiri va mavjud bo‘lgan barcha organizm turlarining amalda insoniyat jamiyati qo‘lida ekanligi bilan bog‘liq.

Shuningdek, ekologik makonning tabiiy jismlar, gidro-muhit, atrof-muhitning havo bo‘shlig‘i, antropogen jismlar, atrof-muhitning radiatsiya va tortishish sohasi kabi tarkibiy qismlarini ajratib ko‘rsatish mumkin.

Yana qarang tahrir

Areal
Okrujayushaya sreda
Ekologicheskaya nisha
Biosfera
Kakosfera
Mestoobitanie
Fragmentatsiya sredi obitaniya

Manbalar tahrir

↑ Sreda obitaniya //Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar / glav. red. M. S. Gilyarov. — M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1986. — S. 603.
↑ Abioticheskaya sreda // BioES. — S. 7.
↑ Bioticheskaya sreda // BioES. — S. 70.

Adabiyot tahrir

Afanasiev V. G. Tiriklar dunyosi. Muvofiqlik, evolyutsiya va boshqaruv. — M. .: Politizdat, 1986 yil.

[1] Sreda obitaniya //Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar / glav. red. M. S. Gilyarov. — M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1986. — S. 603.

[2] Abioticheskaya sreda // BioES. — S. 7.

[3] Bioticheskaya sreda // BioES. — S. 70.

[1]

[2]

[3]