Elizabeth kuzatuv minorasi
Elizabeth kuzatuv minorasi (veng.: Erzsébet-kilátó) ― Budapeshtning eng baland nuqtasi boʻlgan Yanosh togʻining gumbazsimon choʻqqisida, dengiz sathidan 527 metr balandlikda qurilgan.
Vengriya poytaxti va uning atrofidagi goʻzal manzarani taqdim etadigan kuzatuv maydonchasi qadim zamonlardan beri mashhur boʻlgan. 1882-yilda imperator Sissi bu yerga koʻtariladi. 1902-yilda mehmonxonachilar kongressida tadbirkor va antikvar Frederik Glyuk oʻsha paytda faqat past yogʻoch platformaga ega boʻlgan kuzatuv maydonchasini koʻplab sayyohlarni jalb qila oladigan toʻlaqonli diqqatga sazovor joyga aylantirishni taklif qildi. 1907-yilga kelib, zarur mablagʻlar toʻplandi, kuzatuv minorasini loyihalash allaqachon Mattias cherkovini rekonstruksiya qilgan va mashhur Baliqchi qal’asini qurgan Vengriya tarixshunosligi ustasi Frigyesh Shulekga taklif qilindi.
Qurilish 1908-yilning bahorida boshlangan. Minora Vengriyadagi birinchi temir-beton konstruksiya edi. Bezatish uchun ishlatilgan ohaktosh maxsus qurilgan arqonli yoʻl orqali togʻga koʻtarilgan. Suvni yetkazib berish uchun vaqtinchalik suv taʼminoti tizimi tashkil etildi. 1910-yil 8-sentabrda kuzatuv minorasi ochildi va unga Bavariya qirolichasi Yelizaveta nomi berildi. Qurilish vaqtida bu minora Evropadagi eng katta minoralardan biriga aylandi.
Yangi Rim uslubida qurilgan zinapoyali toʻrt qavatli minora rejada yumaloq shaklga ega edi. Uning balandligi 23,5 metr, aylanma zinapoyaning bir yuz bir pogʻonasi yuqori qavatning kuzatuv maydonchasiga olib boradi. Minora foyesida Frederik Glyukning tashabbusi va mablagʻiga qirolicha Yelizavetaning marmar haykali oʻrnatilgan. Devorlarda Viktor Tardos-Krenner tomonidan yaratilgan mozaikali pannolar, uning hayotidan sahnalar tasvirlangan. Toza ob-havo sharoitida minora tepasidan 75-80 kilometrli koʻrinish ochiladi, kamdan-kam kunlarda siz hatto baland Tatralarning qorli choʻqqilarini ham koʻrishingiz mumkin.
Sotsializm yillarida minoraning yuqori maydonchasi uzoqdan koʻrinadigan ulkan qizil yulduz bilan tojlangan edi. XXI-asr boshlarida eskirgan minora qayta tiklandi.
Kuzatuv minorasi har kuni ertalab soat 8:00 dan 20:00 gacha jamoatchilik uchun ochiq. Kirish bepul.