Endjel (tanga)

Endjel yoki farishta (inglizcha: Angel) – Fransiya va Angliyada chiqarilgan oltin tanga.

Ingliz qiroli Genrix VI nomidan fransuz tangasi

Qirol Genrix VIII ning tangasi

Birinchi farishta tasviri boʻlgan tanga 1341-yilda Fransiyada zarb qilingan, u yerda bu tangalar „Angelot“ yoki „Ange d`or“ deb nomlangan. 1465-yilda Edvard IV Angliyada xuddi shunday tangalarni zarb qilishni boshladi. Farishtalar bu mamlakatga nobllarning oʻrniga kelgan va dastlab farishta- nobl deb atalgan. Bu tanga Angliyada eng koʻp ishlatilgan.

Ingliz va fransuz farishtalari qimmatli numizmatik materialdir va ularning holatiga qarab yuqori yigʻish qiymatiga ega.

Angliyada

Kumushga nisbatan farishtaning yoʻnalishi doimo oʻzgarib turardi. Farishtaning dastlabki narxi 6 shilling 8 penso edi, yaʼni aniq 80d edi, bu funt sterlingning uchdan bir qismi edi. 1472-yildan boshlab Angliyada ham polengela tangalari chiqarila boshlandi.

Tanganing old tomonida ilonni nayza bilan urgan bosh farishta Maykl qoʻyilgan edi; tanga afsonasida lotin tilida qisqartirilgan yozuv bor edi, yaʼni: „Eduard IV, Xudoning inoyati bilan, Angliya va Fransiya qiroli“.

Orqa tomonda Angliya gerbi va xoch joylashgan quyosh nurlaridagi ramziy kema tasvirlangan. Afsonada lotin tilida qisqartirilgan yozuv mavjud, yaʼni: „Bizni xoching bilan qutqar, bizning Najotkorimiz Masih“.

Tanganing diametri 27–31 mm, ogʻirligi 80 dona (5,2 gramm) boʻlgan. Polengeladagi tanganing diametri 20–21 mm, ogʻirligi esa 40 donani (2,6 gramm) tashkil qiladi.

Ikkala tanga ham 1662 yilgacha, qirol Charlz II tangalarni zarb qilishni toʻxtatishni va gvineyalarni chiqarishni boshlashni buyurgan paytgacha chiqarilgan.

Baʼzi kurs oʻzgarishlari:

• 1526-yilga kelib, kumushning qiymati tushib ketdi va Genrix VIII davrida bir farishta 7 shilling va olti pens (jami 90 pens) edi.
• 1544-yilda farishtada allaqachon 8 shilling yoki 96 pens bor edi.
• 1550-yilda Edvard VI hukmronligi davrida farishtaning narxi 10 shilling yoki 120 pensga, yaʼni yarim funtga koʻtarildi.
• 1612-yilga kelib, Jeyms I davrida farishtaning narxi 11 shilling yoki 132 pensgacha koʻtarildi.
• 1619-yilda Jeyms I davrida farishta 10 shillingga tusha boshladi va uning vazni 70 donaga (4,5 gramm) kamaydi.

Men oroli

1984 yildan beri Men orolida farishtalarda ifodalangan oltin investitsiya tangalari chiqariladi, tanganing old tomonida qirolicha Yelizaveta II ning portreti, orqa tomonida esa bosh farishta Mayklning nayza bilan ilonni urgan surati bor.

"Qirollik kasalligi"

Fransiyada va Angliyada fransuz taxtiga daʼvogarlikdan keyin „qirollik kasalligi“ deb ataladigan kasallikdan davolanish marosimi boʻlib oʻtdi (fransuzcha: le mal du roi ,inglizcha: the king's evil) – oʻsha paytda u skrofuloz yoki skrofula deb atalgan (bir qator teri kasalliklarining eskirgan nomi, ularning eng keng tarqalgani diatez va teri tuberkulyozi edi). Afsonaga koʻra, faqat podshohning oʻzi bemorga oltin tanga tegib, „qirollik kasalligi“ ni davolay olgan va koʻp hollarda bunday tanga farishtalar boʻlgan. Anglikan umumiy ibodat kitobida (inglizcha: Book of Common Prayer) 1633 yildan boshlab marosimning batafsil tavsifini oʻz ichiga oladi. Marosimdan keyin bemorlar tangani teshik qilib, boʻyinlariga taqishlari kerak edi. Maʼlumki, Fransiya qiroli Genrix IV tanga bilan bir marosimda 1500 ga yaqin odamga tegib, ingliz qiroli Karl II oʻz davrida 45 mingga yaqin odamni davolagan. 1712 yilda qirolicha Anna tantanali marosimda keyingi mashhur shoir Samuel Jonsonga tanga bilan tegdi. Angliyada marosim qirol Jorj I tomonidan „keraksiz katolik“ deb hisoblanib, bekor qilindi va Fransiyada marosim Lui XV davrida oʻz faoliyatini toʻxtatdi, lekin yana 1825 yilda umumiy masxara uchun oʻtkazildi.

Havolalar

• Farishta tanga tarixi (Wayback Machine saytida 2020-09-23 sanasida arxivlangan)
• Farishtalar tangasi tarixi (ingliz tilida)