Ferma (tizim)

Ferma (frans. ferme, lot. fi rmus — mustahkam) — 1) qurilish mexanikasida — geometrik jihatdan uzgarmaydigan sterjenli tizim. Hisoblashlarda barcha tugunlari sharnirli deb qabul qilinadi; 2) tom yopish, bostirmalar qurish va koʻprik qurishda ishlatiladigan qurilish konstruksiyasi. Devor yoki ustunlar oraligʻi katta binolar (mas, kinoteatrlar, bozor pavilonlari, sport zallari, sanoat korxonalari va boshqalar)da tom yopish uchun toʻsinlardan foydalanish iqtisodiy jihatdan samarasiz hisoblanadi. Katta soy va daryolarga kuriladigan koʻpriklar ham toʻsinlardan ishlansa, ancha qimmatga tushadi. Shunday hollarda F.dan foydalanish iqtisodiy jihatdan ancha samarali boʻladi. F.lar toʻsin (balka) larning takomillashgan bir turi boʻlib, ular oʻtaydigan vazifani bajaradi. Materialning xiliga qarab, temirbeton, metall va yogʻoch F.lar boʻladi. Tashqi koʻrinishiga koʻra, parallel tasmali (rayem, a), uchburchak shaklli (rayem, b) va poligonal tasmali.v) F.larga boʻlinadi. F.lar panjarasining tuzilishiga qarab ham yana bir necha xillarga boʻlinadi. Vazifasiga koʻra, tom, koʻprik va kran F.lari boʻladi. Koʻprik F. ichida yukning harakatlanish sathiga qarab yuk ustki yoki pastki tasmada yuradigan F.lar farklanadi.

Odatda, tashki kuch (yuk)lar F. tugunlariga tushadi. F. sterjenlari tashqi kuchlar taʼsirida asosan siqilish va choʻzilishga ishlaydi. F.ning barcha sterjenlari bir tekislikda joylashsa, tekis yoki yassi F., har xil tekislikda joylashea, fazoviy F. deb ataladi. Ikki tayanch orasidagi masofa quloch (prolyot) deyiladi; F.ning tashqi konturida joylashgan sterjenlar tasmalar, ular orasida joylashgan sterjenlar panjaralar, panjaralarning tik elementlari ustun, kiya elementlari havon deb ataladi. F. tugunlari orasidagi gorizontal masofa panel deyiladi.

F. materiali qanday boʻlishidan qatʼi nazar tashqi kuchlar (mas, tom plitalari) taʼsirida uning sterjenlarida vujudga keladigan ichki kuchlar qiymati materiallar qarshiligi va qurilish mexanikasi usullari yordamida aniklanadi. Ichki kuchlar aniklangandan keyir bajariladigan hisoblash ishlari (maye., kesim tanlash, mustahkamligini tekshirish va boshqalar) tatbiqiy fanlarning usul va qoidalari asosida bajariladi.