Fosfor (mifologiya)
Fosfor (qadimgi yunoncha ωωφόros — „yorugʻlik olib yuruvchi“), Eosfor (qadimgi yunoncha ἑōsphosros — „nur tashuvchi“), qadimgi yunonlar orasida — „tong yulduzning“ timsoli[1] (Venera)[2].
Qadimgi Rimda fosforga Lutsifer mos keladi[3]; slavyanlarda-Dennitsa[4][5][6].
Tong yulduzi tahrir
Tsitseronning soʻzlariga koʻra, qadimgi yunonlar tong yulduzi Quyosh oldida[7] koʻtarilganda uni fosfor deb atashgan va Eosfor (qadimgi yunoncha: ἑωσφόροςἑωσφόρος — „yorugʻlikdan keyin“). Yunonlarning kechki yulduzni Gesper deb atashgan[8].
Qadimgi yunonlar Venera sayorasini shu nom bilan atashgan, bu Quyoshning yorqinligi tufayli faqat tong otganda va quyosh botishida koʻrinadi, qadim zamonlarda u turli sayyoralar deb hisoblanar edi[9].
Kechki va ertalabki yulduzlar bir xil yorugʻlik ekanligi aniqlanganda (Pliniy va Aristoksenning fikriga koʻra, bu kashfiyot Pifagorga, boshqa manbalarga koʻra — Parmenidga[10] tegishli), fosfor Gesperga oʻxshatilgan.
Personifikatsiya tahrir
Afroditaning sevimlisi hisoblanib, uni oʻz maʼbadining qoʻriqchisiga aylantirdi.
Gesiodning soʻzlariga koʻra, yulduz Zarenosets (Eosphorus) Astreyadan tong maʼbudasi Eos tomonidan tugʻilgan. „Teogonia“ ning asl nusxasida EOS „Erigeneya“ epitenti deb ataladi, ρριγένεια — „eng koʻp tugʻilish“[11] yoki „tugʻilishdan oldin“[12][13], baʼzan boshqa Xudolar bilan adashtirishadi.
Ovidga koʻra, Keik, Dadalion[14] va Gesperidning otasi hisoblangan. V. G. Boruxovich uni Telavganing otasi deb hisoblaydi[14]. Shuni taʼkidlash kerakki, Eosfor va Gesper tasvirlari „Tongi“ va „Kechki yulduz“ bir Sayyora ekanligini tushunib yetgach, ularning nasl — nasablari kabi birlashtirildi.
Rim mifologiyasida, nomaʼlum manbalarga murojaat qilgan Psevdo-Giginga koʻra, Gesper (va u bilan aniqlangan Eosfor) Avrora (yunon. EOS) va Kefalaning oʻgʻli.
Boshqa tahrir
Ramziy ravishda, Eosfzor Sharqni, Gesper gʻarbini (Sharqiy lokrlarda Eosfor tasviri bilan, Gʻarbiy lokrlarda — Gesper tasviri bilan muhr bor edi) koʻrsatdi[15].
Shuningdek, „Fosfor“ mash’alalarni olib yuruvchi va maʼbudalarga yorugʻlik keltiruvchi deb nomlangan: Artemida (Diana Lucifera), Eos, Gekatu, YunoBU, Lutsina[16][17].
Yana qarang tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ Ботвинник и др. 1985.
- ↑ Gesiod. Teogoniya 381—382 / per. V. V. Veresaeva. — Veresaev, V. V. Polnoe sobranie sochineniy : v 16 t. — M. : Nedra, 1929. — T. 10 : Ellinskie poeti.; grecheskiy tekst (grech.)
- ↑ Fosfor // Bolshoy ensiklopedicheskiy slovar
- ↑ Lyutsifer // Ensiklopediya mifologii
- ↑ Любкер 1885.
- ↑ Nonn Panopolitanskiy. Deyaniya Dionisa VI 18. ssilka
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
- ↑ Gigin Yuliy. Astronomiya / Per. s latin. i komment. A. I. Rubana. Vstup. st. A. V. Petrova. — M.: Aleteyya, 1997. — 220 s. — (Antichnaya biblioteka. Antichnaya istoriya). — ISBN 5-89329-017-8.
- ↑ Gomer. Iliada XXIII 226 ssilka (Eosfor)
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
- ↑ 14,0 14,1 Мифологическая библиотека 1972.
- ↑ Jmud L. Ya. Grecheskaya astronomiya i Vostok // Nauka, filosofiya i religiya v rannem pifagoreizme. — SPb.: VGK-Aleteyya, 1994. — S. 250—252. — ISBN 5-86050-066-1.
- ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — stlb. 528, 266
- ↑ Mifologicheskaya biblioteka, 1972, primechanie 11 k glave VII knigi I, s. 133.
Adabiyotlar tahrir
- N. P. Obnorskiy. Fosfor, v mifologii // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1902. — T. XXXVI. — S. 390.
- Gesper, Lyutsifer, Fosfor, Eosfor // Mifologicheskiy slovar / avt.-sost. M. N. Botvinnik, M. A. Kogan, M. B. Rabinovich, B. P. Seleskiy. — 4-e izd. — M. : Prosveщenie, 1985. — S. 45—46, 83, 154, 166.
- Phosphorus // Realniy slovar klassicheskix drevnostey / avt.-sost. F. Lyubker ; Pod redaksiey chlenov Obщestva klassicheskoy filologii i pedagogiki F. Gelbke, L. Georgievskogo, F. Zelinskogo, V. Kanskogo, M. Kutorgi i P. Nikitina. — SPb., 1885.
- Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka / izd. podgot. V. G. Boruxovich. — L.: Nauka, 1972. — 215 s.